Morgunblaðið - 25.09.1998, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1998 4^
GUNNAR Bjarnason flytur hátíðarræðu á útisamkomu í Kanakee í Illinois
í tengslum við Ameríkureiðina miklu 1976.
siðmenntuð þjóð mætti án vera. Fór
út með hesta og sýndi þá, bauð hing-
að fólki í sama skyni, ferðaðist með
því og opnaði því sýn á íslenska
náttúru. Fljótlega fór hann svo, eins
og hér, að vinna að félagsstofnun um
íslenska hestinn erlendis og stóð
m.a. fyrir stofnun FEIF - Evrópu-
sambands unnenda íslenska hests-
ins (síðar heimssambands) í Þýska-
landi 1969. Allt er þetta starf með
ólíkindum, og enginn skyldi halda,
að það hafí gengið þrautalaust né
árangurinn komið af sjálfu sér. Nei,
það þurfti framsýni, dugnað og
kjark til að ná þessu fram. Hrossa-
ræktendur í öðrum löndum voru
mishrifnir af innrásinni, og ferðir
Gunnars voru ekki allar dans á rós-
um, en eftir á voru það kröppustu
dansarnir sem vöktu honum mestan
hlátur við upprifjun. Það vora tilvik-
in, eins og hann sagði, þegar „hún-
vetnska ósvífnin" - taugin frá Jóni
harðabónda í Mörk - bjargaði hon-
um fyrir horn. Hér heima var heldur
ekki alltaf friður um störf Gunnars
að hrossaræktinni og enn síður um
útflutninginn. T.d. var lengi tekist á
um útflutning kynbótahrossa, sem
hann sagði að væri nauðsynlegur
liður í markaðsstarfínu; áhugi hesta-
manna væri svo bundinn ræktun og
uppeldi ungviðis, að án sölu kyn-
bótahrossa yrði markaðurinn sjálf-
dauður. Við yrðum einfaldlega að
standa okkur og halda forystu í
ræktunarstarfinu. í dag er ekki um
þetta deilt, þótt ekki hamli friður
áhuga og lifandi starfí í hrossarækt
nú fremur en áður. Gunnars Bjarna-
sonar verður lengst og mest minnst
fyrir störf hans að hrossarækt og
kynningu hestsins, og það starf end-
aði hann með glæsibrag með því að
gefa út Ættbók og sögu íslenska
hestsins í sjö bindum. En starfssaga
hans er ekki þar með öll sögð.
Lengst af gegndi hann kennslu við
Bændaskólann á Hvanneyri sam-
hliða starfí sínu sem hrossaræktar-
ráðunautur, var skólastjóri á Hólum
eitt ár og síðan ráðunautur í ali-
fugla- og svínarækt í u.þ.b. áratug.
Hann var að vonum lifandi kennari,
en af því fara sögur, að hann hafi oft
átt erfítt með að halda sig við texta
dagsins og verið auðleiddur til rök-
ræðna um það sem efst var á baugi
þá stundina. Þetta mátu nemendur
misjafnlega en öllum þótti þeim
hann skemmtilegur. Dugnaður hans
og afköst komu m.a. fram í því, að
skorti á kennsluefni mætti hann
með því að skrifa sjálfur alhliða bú-
fjárfræði, mikið rit, og hafði þó ærið
annað á könnu sinni. Gunnar hafði
alltaf brennandi áhuga á framþróun
og nýjungum í landbúnaði og var
tæknilega sinnaður. A Hvanneyri
hannaði hann og lét fyrstur manna
prófa ristarflóra í fjós, sem hefur
síðan létt mörgum manninum störf
og aukið þrifnað í mjólkurfram-
leiðslu. Hann tók alla tíð virkan þátt
í þjóðmálaumræðu, ekki síst um
landbúnað, var þá oft upp á kant við
kollega sína, n'kjandi stefnur og
stjórnvöld og líkaði það ekki illa.
Hann sagði sjálfur, að það væri í eðli
sínu að vekja_ öldur og berjast gegn
kyrrstöðu. Ég kynntist Gunnari
fyrst á Rannsóknastofnun landbún-
aðarins, þegar hann veitti forstöðu
Fóðureftirliti ríkisins. Hann var þá á
sjötugsaldri en í fullu fjöri og laðaði
jafnan að sér hóp manna í hverjum
matar- og kaffitíma. Voru umræður
þá oft líflegar og áttu sér engin tak-
mörk. Hugmyndaflug Gunnars var
ótrúlegt og söguefnin eftir því. Ég
minnist þessara stunda fyrir
skemmtilegheitin og veit að þeir
gera það líka félagar okkar, sem
jafnan sátu við sama borð. Ég þakka
Gunnari Bjarnasyni fyrir skemmti-
leg kynni og góðan hug í minn garð,
en fyrst og fremst eru þessar línur
ritaðar til að votta honum virðingu
og þakkir Bændasamtaka íslands
fyrir mikið og árangursríkt starf í
þágu íslenskra bænda. Fjölskyldu
Gunnars og ástvinum eru færðar
innilegar samúðarkveðjur.
Sigurgeir Þorgeirsson.
Kveðja frá Hvanneyri
í dag er til moldar borinn Gunnar
Bjarnason, fyrrvei'andi landsráðu-
nautur og kennari við Bændaskól-
ann á Hvanneyri. Með honum er
fallinn frá einn af brautryðjendum í
fræðslu og leiðbeiningum fyrir ís-
lenskan landbúnað. Einn þeirra
manna sem breyttu íslenskum land-
búnaði úr lífsmáta í atvinnuveg og
færðu hann úr viðjum aldagamalla
búskaparhátta í tæknivæddan bú-
skap nútímans.
Gunnar Bjarnason varð búfræð-
ingur frá Hvanneyri árið 1936 og
hélt síðan til náms við danska land-
búnaðarháskólann og lauk þaðan
búfræðikandidatsprófi árið 1939.
Samtíma Gunnari í landbúnaðarhá-
skólanum í Höfn voru margir þeirra
manna sem mest urðu áberandi í
framfarasókn íslensks landbúnaðar
á sjötta og sjöunda áratugnum.
Gunnar Bjarnason hóf störf hjá
Búnaðarfélagi íslands árið 1941 sem
landsráðunautur í hrossarækt. Því
starfi gegndi hann um 20 ára skeið.
Árið 1944 er hann jafnframt orðinn
kennari við Bændaskólann á Hvann-
eyri og var það nær óslitið til ársins
1973. Hann var skólastjóri á Hólum
eitt ár 1961-1962 og landsráðunaut-
ur í alifugla- og svínarækt á ánmum
1963-1978. Af þessari upptalningu
má sjá hversu umfangsmikið ævi-
starf Gunnars Bjarnasonar hefur
verið. I öllum verkum sínum fékk
hann miklu áorkað og voru afköst
hans ótrúleg á mörgum sviðum.
Hann var mikilvirkur á ritvellinum.
Skrifaði t.d. kennslubækur um bú-
fjárrækt, fóðurfræði og búnaðarsögu
fyrir bændaskólana. Þessar bækur
voru fyi-st fjölritaðar en voru síðan
gefnar út 1966 í heilu lagi og þá að
sjálfsögðu með framtíðarsniði eins
og Gunnar var svo fundvís á. Ættbók
og saga íslenska hestsins er nú eitt
af sígildum verkum um íslenska
hestinn. Þá liggur eftir Gunnar fjöldi
af greinum í fræðiritum og fagblöð-
um auk greina í dagblöðum. Einnig
var Gunnar virkur þátttakandi á
sviði tilrauna í landbúnaði og var
m.a. upphafsmaður, ásamt Guð-
mundi Jóhannessyni á Hvanneyri, að
því að nota járnristaflóra í fjósum.
Ég kynntist Gunnari persónulega
þegar ég settist í Bændaskólann á
Hvanneyri haustið 1959. Þá var hann
í blóma lífsins og ef til vill á hátindi
starfsferils síns. Hrossaræktin í
landinu var að taka á sig þá mynd
sem hún hefur um margt enn í dag.
Hann hafði þá einnig komið af stað
ævintýrinu um framrás íslenska
hestsins á erlendri grund. Járn-
ristaílórinn var að verða að alvöru
byltingu í fjósum. Tamningakennsl-
an á Hvanneyri að festa sig í sessi.
Nýjar og endurbættar kennslubæk-
ur komu fyi’ir augu nemenda nánast
á hverju ári. Þetta var umgjörðin
sem umlauk kennarann okkar í bú-
fjárrækt, kynbóta- og fóðurfræði
veturinn 1959-1960. Þó var það ekki
þessi umgjörð sem gerði þennan
glæsilega mann svo merkilegan í
augum okkar nemenda hans, að
minnsta kosti ekki okkar sem tókum
hrossarækt og hestamennsku með
nokkru jafnaðargeði. Nei það var
maðurinn sjálfur. Þessi eldhugi sem
alla hreif með sér, bæði fyrir djarf-
MINNINGAR
mannlega framgöngu í hverju sem
var og ekki síður fyrir þann eldmóð
og lifandi áhuga sem hvarvetna ljóm-
aði í kringum hann. Fræðin urðu að
einu samfelldu fagnaðarerindi þegar
hann flutti þau yfír okkur. Hann gat
aldrei verið kyrr. I sumum kennslu-
stundum var hann mikilvirkur í
fræðunum, í Öðrum miðaði skemur.
Þá hafði eitthvert þjóðmálið, land-
búnaðai-málið eða eitthvað úti í hin-
um stóra heimi vakið athygli fræðar-
ans og var sjálfsagt að miðla okkur
verðandi bændum því þegar í stað,
svo við mættum á hverjum tíma vera
í takt við tímann. Sumar þessara
stunda sitja enn í minni.
Fáum árum síðar var Gunnar svo
aftur orðinn kennari minn á Hvann-
eyri um stuttan tíma, árið 1963. Þá
var hann fullur nýrra hugsjóna og
var um það bil að leggja út í hina
miklu herferð sína til að breyta ís-
lenskum landbúnaði úr lífsmáta í at-
vinnuveg eins og hann orðaði það við
okkur lærisveina sína. Hann lagði
sig allan fram í því verkefni eins og
öðrum og hlaut í byi'jun marga
skrámu í þeirri orrahríð. Einungis
tíminn gat leitt í ljós hversu sann-
spár hann myndi reynast og tíminn
hefur líka gert það. I dag er íslensk-
ur landbúnaður í hæsta máta at-
vinnuvegur sem um margt svipar til
þeirrar framtíðarsýnar sem mörg-
um þótti svo sársaukakennd, þegar
Gunnar Bjarnason var að spá, fyrir
þriðjungi aldar.
Með Gunnari er genginn einn af
mestu eldhugum Islands. Hann
helgaði íslenskum Jandbúnaði alla
sína starfskrafta. Islenskur land-
búnaður á honum því margt að
þakka. Það eiga einnig hans fjöl-
mörgu nemendur Hvanneyrarskóla
sem hann gaf svo mikið af sjálfum
sér og fræðum sínum. Á kveðju-
stund flytur Bændaskólinn á
Hvanneyri heila þökk fyi-ir gifturík
störf hans í þágu skólans. Allt
starfsfólk skólans flytur ástvinum
hans samúðarkveðjur.
Magnús B. Jónsson, skólasijóri.
Eldhuginn Gunnar Bjarnason er
látinn. Með honum er horfinn af
sjónarsviðinu eftirminnilegur per-
sónuleiki og stórbrotinn maður.
Ég kynntist honum fyrst fyrir
u.þ.b. 60 árum þegar hann var trú-
lofaður frænku minni Svövu Hall-
dórsdóttur frá Hvanneyri. Gunnar
var þá á þriðja og síðasta námsári
við Landbúnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn. Þaðan útski-ifaðist hann
vorið 1939. Þá var mjög róstusamt í
allri álfunni enda stórstyrjöld á
næsta leiti. Gunnar beið þó ekki
boðanna. Hann hófst strax til starfa
við starfsþjálfun við hrossadóma og
kynbótaskipulag í öllum hinum
Norðurlöndunum. Hugur hans
stefndi til að afla sér sem víðtæk-
astrar menntunar í hinum íjölþættu
greinum landbúnaðarins, en á þess-
um árum þóttu faglærðir menn og
bændur í Danmörku vera öðrum
fremri í öllu er að landbúnaði laut.
Ég held að Gunnar hafi alltaf ver-
ið ákveðinn í að helga íslandi krafta
sína, þótt honum stæðu til boða
freistandi atvinnutækifæri í Dan-
mörku. Það orð fór snemma af
Gunnari að hann væri kappsamur
mjög, góðum gáfum gæddur og fylg-
inn sér. Hann las mikið fræðirit og
var vel að sér í erlendum tungumál-
um. Kom það sér mjög vel síðar þeg-
ar Gunnar þeyttist landanna á milli
sem hrossaræktar- og hestaverslun-
arráðunautur hjá Búnaðarfélagi Is-
lands og jafnframt á vegum land-
búnaðarráðuneytisins og Sambands
ísl. samvinnufélaga á seinni árum.
Of langt mál væri að telja upp öll
þau störf sem Gunnar lagði gjörva á
þegar heim kom. Aðallega ráðu-
nautastörf fyrir BÍ. Kennslustörf í
faginu, ritstörf og fl. Þó má segja að
ætíð átti íslenski hesturinn hug hans
allan framar öllum öðnim áhuga-
málum.
í stríðslokin 1945 höfðu málin
þróast á þann veg að gengi íslenska
hestsins hafði fallið að mun, nýtísku
landbúnaðarvélar höfðu leyst drátt-
arhestana af hólmi og bifreiðar voru
að ýta reiðhestinum til hliðar. Um
skeið leit út fyrh- að dagar íslenska
hestsins væru brátt taldir. En
Gunnar var óþreytandi í hefja ís-
lenska reiðhestinn á ný til vegs og
virðingar. Var hann ótrauður að
staðhæfa að íslenski hesturinn byggi
yfir hæfileikum, sem fyndust ekki
hjá öðrum hestakynjum. Hann skrif-
aði greinar í blöð, flutti fyrirlestra
og var óþreytandi að reka áróður
fyrir ísl. hestinum bæði hér heima
og erlendis.
Gunnar var ekki einn í þessari
baráttu. Margir aðilar, auk hrossa-
bænda, áttu hér talsverðra hags-
muna að gæta, útflytjendur, hesta-
menn og fleiri.
Leitað var oft til stjórnvalda um
aðstoð við útflutninginn og lögð
áhersla á að hrossaútflutningur hlyti
engar útflutningsuppbætur, sem
fengust greiddar á flestar útflutn-
ingsafurðir landbúnaðarins. Stjórn-
völd brugðust misjafnlega við, þótt
margir ráðamenn væru hlynntir
málinu og aðstoðuðu á ýmsan annan
hátt.
Sá aðili, sem mest og best studdi
við bakið á Gunnari Bjarnasyni í
baráttu hans fyrir framgangi ís-
lenska hestsins var SIS. Það hafði
um margra áratuga skeið flutt úr
landi hesta, að vísu mestmegnis erf-
iðis- eða dráttarhesta. Stefnumið
Sambandsins hafði alltaf verið að ná
sem bestum árangri við sölu og út-
flutning allra búafurða, vinna að
sem bestum gæðum og fá hagstæð-
asta verðið. Var nú öll kynning á ísl.
hestinum stóraukin erlendis og
margt gert til að tryggja gæðin og
öruggari flutning með flugvélum og
margt fleira.
Smám saman fór að rofa til í út-
flutningsmálunum. Frá því að vera
vanmetinn fyrir nokkrum áratugum
var kominn nýr ísl. hestur, metinn
að verðleikum fyrir fegurð, þolgæði
og fjör, sem keppti við erlenda hesta
í háum gæðaflokki. íslenski hestur-
inn hefur þegar fært þjóðarbúinu
verulegar gjaldeyristekjur og fjölda
manns atvinnu.
Við Gunnar áttum saman mjög
náið samstarf um áratuga skeið oj£r
sakna ég nú vinar í stað. Við áttum
oft stórar stundir saman þegar við
glöddumst yfír afrekum ísl. hestsins
t.d. þegar keppnisreiðin mikla yfir
Bandaríkin þver sýndi og sannaði
þol og þrek hestsins okkar árið
1976. Ég þakka Gunnari samfylgd-
ina og samhryggist innilega vensla-
fólki hans. Blessuð veri minning
hans.
Agnar Tryggvason.
Með Gunnari Bjarnasyni er geng-^.
inn mésti örlagavaldur íslenskrar
hestamennsku á öldinni sem senn er
á enda. Með djúpum skilningi á upp-
lagi og þeim möguleikum sem hæfi-
leikar og atgei*vi íslenska hestsins
bauð upp á hleypti hann af stað
skriðu sem ekki sést hvort eða
hvenær muni láta staðar numið.
Með fölskvalausri ást á íslenska
hestinum og þrotlausum baráttu-
anda skóp hann ævintýri sem hinir
fjölmörgu aðdáendur íslenska hests-
ins í dag eru þátttakendur í og
standa í mikilli þakkarskuld við mik-
ilmennið Gunnai- Bjarnason.
Þegar ég hóf nám í Bændaskólan-
um á Hvanneyri haustið 1974 fór ég
ekki varhluta af því frekar en aðrir
nemendur að andi Gunnars sem'
hætt hafði störfum við skólann
tveimur áram áður, sveif yfir vötn-
um. Stöðugt hlustuðum við á sögur
um hvað Gunnar hefði sagt og gert
sem kennari á Hvanneyri. Af nógu
var að taka. Skammt var liðið vetrar
er við fórum að gera okkur grein
fyrir að Gunnar var enginn venju-
legur kennari og má segja að þá
þegar verið baðaður aðdáunarljóma
okkar „hestamanna" í bændadeild-
inni. En þessi aðdáun mín á Gunnari
var vonbrigðum blandin og höfðuri^
•við oft á orði að annaðhvort hefði
Gunnar hætt of snemma eða við
komið of seint á Hvanneyri.
En svo liðu árin. 1979 hóf ég störf
við rekstur hesthúss í Víðinesi þar
sem hross voru meðal annars tekin í
fóður og hirðingu. Meðal viðskipta-
vina var enginn annar en Gunnar
Bjarnason sem hafði þar í vist tvær
jarpar hryssur, að sjálfsögðu af
hornfirskum meiði. Þar með hófust
góð kynni okkar sem aldrei bar
skugga á.
í fjölmörgum samtölum okkar
veitti Gunnar mér mikinn fróðleik
og skemmtun enda mikill sagnamað-
ur sem auðveldlega setti á svið heilu
leiksýningarnar þar sem hann lék,
öll hlutverkin auk þess að vera sögu-
maður og leikstjóri. Gunnar var
bæði húmoristi og hugsjónamaður í
senn, eldheitur baráttumaður, mikill
hugmyndafræðingur, heimsborgari
og kvennamaður ef því var að
skipta. Með öllum þessum kostum
fylgdi skörp greind og framsýni sem
því miður var oft misskilin af mönn-
um sem vora svo ólánssamir að sjá
framtíðina að mestu leyti í gærdeg-
inum. Þurfti Gunnar oftsinnis að
glíma við tregðulögmál afturhalds-
sinnanna og veit ég að honum
gramdist oft skammsýni þein-a
manna sem höfðu alla möguleika á
að hrinda mörgum góðum hug-
mynda hans í framkvæmd.
Með réttu má segja að tíðarandi
sá er ríkti á Islandi á æviskeiði
Gunnars hafi ekki verið reiðubúinn
fyrir mann með slíkt hugai-flug enda
farnaðist honum betur á erlendri
grund þar sem hann naut sín sem
hinn sterki og rökfasti hugmynda-
smiður. Þar féllu sáðkorn hans í
frjóan jarðveg enda naut Gunnar
mikillar virðingar i Evrópu og þá
sérstaklega í Þýskalandi. Hann fann
fljótlega í starfi sínu sem útflutn-
ingsráðunautur að möguleikar ís-
lenska hestsins voru hvað mestir
þar í landi og Þjóðverjar kunnu vej^
að meta Gunnar. Svo vel að í gamni
var oft sagt að þýskir hrossarækt-
endur litu á Gunnar sem jarðneskan
hálfguð og hafði Gunnar gaman af
þeirri samlíkingu.
í mörgum samræðum mínum við
Gunnar voram við sammála um að
hans aðal væri hugmyndaauðgi og
kjarkur til að setja fram hugmyndir"