Morgunblaðið - 25.09.1998, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
GUNNAR
BJARNASON
jSfevi. Því aldrei var um neitt hálfkák
að ræða hjá honum.
Vertu sæll, elsku afi okkar, þar til
við hittumst á ný.
Hulda Margrét, Gísli Valur
og Gunnar Orn.
Vinur minn, Gunnar Bjarnason,
er nú látinn. Að baki er ótrúlegur
lífsferill sem einkenndist af ein-
stakri elju. Líf hans var svo samofið
íslenskri sögu að með ólíkindum er.
Kynni okkar hófust fyrir fjölda ára
og að sjálfsögðu í kringum hesta.
'NGunnar var á þeim árum útflutn-
ingsráðunautur íslenska hestsins og
vann náið með Sambandinu (SÍS) að
útflutningsmálum.
Við, nokkrir félagar úr FT, vorum
fengnir til þess að kynna og mark-
aðssetja íslenska hestinn erlendis.
Að sjálfsögðu var foringinn og bó-
heminn Gunnar Bjarnason þar í
fylkingarbrjósti. Ljós og léttur yfir-
litum, hrífandi ræðumaður, kátur og
orðheppinn, framsýnn og ófeiminn
við að koma sjónarmiðum sínum á
framfæri.
Það sópaði að Gunnari hvar sem
hann kom. Um leið hreif hann alla
með sér, með einlægni sinni, hrein-
skilni og óbilandi trú á málstaðnum.
_ Hann sá lengra en flestir samtíma-
menn hans og um langan aldur mun-
um við njóta góðs af framsýni hans í
markaðsmálum og varðveislu ís-
lenska hrossastofnsins.
Það blésu oft um hann kaldir
vindar hér heima, þegar hann var að
hrista upp í stöðnuðu kerfi okkar
hestamanna eða bændastéttarinnar.
Gunnar var ekki að skafa utan af
hlutunm, heldur lét vaða, eins og
sagt er og skeytti lítt um þó við stór-
menni væri að etja. Hann var hug-
sjónamaður sem skeytti lítt um ver-
aldleg gæði. Honum leið vel ef hann
komst leiðar sinnar og átti til hnífs
og skeiðar.
Saga íslenska hestsins var Gunn-
ari svo hugleikin að hann réðst í að
skrá hana og búa til prentunar. Ætt-
bók og saga íslenska hestsins á 20.
öld geymir marga gullmola sem er
viðbúið að hefðu ella glatast. Nú síð-
ustu árin, þegar hægðist um hjá
honum var gaman að rifja upp með
honum liðnar stundir. Hugurinn var
svo frjór og framsýnin mikil að
manni þótti það með ólíkindum. Við
hestamenn eigum Gunnari mikið að
þakka og verður seint ofmetið hans
mikla og fómfúsa starf.
Nú þegar við eram að vinna að
markaðssetningu íslenska hestsins í
Ameríku verður manni oft hugsað til
Gunnars og hvemig honum tókst að
leggja Þýskaland og reyndar mörg
lönd Evrópu að fótum okkar. Hann
gerði orðtök eins og „Ich Liebe Is-
landpferde“ (Ég elska íslenska hest-
inn) ódauðleg. Það er oft sagt að það
komi maður í manns stað. Ég sé
ekki hver kemur í staðinn fyrir
Gunnar Bjarnason enda miðar alltof
hægt í markaðsmálum okkar. Verk-
in geyma svo sannarlega minningu
góðs drengs, sem miðlaði miklu en
bað um fátt.
Við félagar í FT vottum heiðurs-
félaga okkar virðingu um leið og við
færum aðstandendum innilegar
íjiamúðarkveðjur.
F.h. Félags tamningamanna,
Sigurbjörn Bárðarson.
Fyrir einum 37 árum kom Gunnar
Bjarnason í boði Bændaklúbbs
Eyjafjarðar norður til Akureyrar að
kynna hugmyndir sínar um stór-
kostlegar umbætur í landbúnaði á
Islandi. Það voru nýir tímar á Is-
landi; öld hafta og skömmtunar að
baki og í augsýn frjálsari og nýrri
tímar. Gunnar vildi að íslenskur
landbúanður tæki þátt í nýjum tím-
Vjim og skapaði sér sjálfur framtíð.
Hann kynnti hugmyndir sínar um
framtíð landbúnaðar, sem hann kall-
aði „skynvæðingu", því honum
fannst bændum vera haldið í fjötr-
um fortíðar. Hann vildi sjá nýtt
rekstrarform, nýja afurðasamsetn-
ingu og stærri einingar til þess að
bændur framtíðarinnar þyrftu ekki
^ð' vera hokrarar í vöm fyrir tilvist
sinni. Gunnar var kominn til þess að
boða framtíðina.
En Gunnar var þá sem jafnan áð-
ur og æ síðar á undan samtíð sinni.
Hið nýja og stóra Sjálfstæðishús á
Akureyri var þetta kvöld þétt skip-
að, setið við hvext borð og staðið
hvar sem drepið varð niður fæti.
Bændur vora komnir víða að, úr
fleiri sýslum, og fundurinn stóð frá
því snemma kvölds og langt fram á
nótt. Það var ljóst frá byrjun að hér
stóð Gunnar einn - það var tekist á
og hart barist í ræðustól.
Borist höfðu spurnir af kenning-
um Gunnars; þær fóru ekki saman
við hugmyndir bændaforystunnar.
Tugir manna stigu í stól að loknu er-
indi hans og létu flestir skammirnar
dynja; þær verstu æði hrikalegar.
En Gunnar lét það ekki á sig fá,
hann virtist njóta sín í slagnum,
svaraði hverjum og einum málefna-
lega og með glettni og varð æ glað-
beittari er orrahríðin þyngdist, ef þá
eitthvað. Það varð aldrei logn þetta
kvöld. í salnum sat þá ungur frændi
Gunnars, skólapiltur í MA, sá sem
þetta ritar, heillaður af glæsilegum
málflutningi frænda síns, en líka
nokkuð órór yfir þeim ásökunum
sem á honum dundu.
Einn - og þó aðeins einn málsvara
átti Gunnar meðal ræðumanna. Er
líða tók á nótt og leið að fundarlok-
um steig roskinn heiðursmaður úr
bændastétt í stól og bað menn að
spara gífuryrðin. Þeir skyldu frekar
leggja við hlustir, því það sem Gunn-
ar hefði sagt kynni að verða ís-
lenskri bændastétt til heilla þegar
fram liðu stundir.
Næsta dag heimsótti Gunnar svo
Menntaskólann á Akureyri í boði
Þói-arins heitins Björnssonar skóla-
meistara og spjallaði við okkur nem-
endur. Þar vora viðtökur allar aðr-
ar, áhugi hans var smitandi og hon-
um og boðskap hans var innilega
fagnað. Þar var Gunnar Bjarnason
ekki að glíma við drauga fortíðar.
Þar átti hann fund við framtíðina.
Gunnar frændi minn Bjamason
var maður mikilla hugmynda, stórra
hugsjóna og glöggrar framtíðarsýn-
ar. Eg hef oft velt því fyrir mér síð-
ar hvort það hafi ekki verið tilviljun
að ævistarf hans varð á sviði land-
búnaðar. Og hvað hefði þá ekki
gerst hefði hann valið sér annan
vettvang. Hverju hefði þessi eldhugi
ekki áorkað á öðrum sviðum hefðu
mál svo skipast?
Hann var einn þeirra alltof fáu,
sem fara óhikað móti straumnum,
taka þeim gjöldum sem andsti-eymið
kostar, en finna okkur hinum nýjar
og færari leiðir. Þeir voru ef til vill
fæstir samtímamanna heima á ís-
laiidi, sem skildu hann eða þorðu að
ljá hugmyndum hans lið. En viður-
kenningin kom fyrst að utan.
Brautryðjandastarf Gunnars við
ræktun, kynningu og útflutning ís-
lenska hestsins er stórvirki sem
enginn hefði áorkað, sem ekki þorði
að takast á við þá þröngsýni og aft-
urhaldsstefnu, sem réð ríkjum
heima fyrir. A meginlandi Evrópu,
einkum í Þýskalandi, var Gunnar
virtur og elskaður fyrir að gefa öðr-
um þjóðum hlutdeild í ævintýrinu.
Þar var honum hvarvetna tekið sem
þjóðhöfðingja og hann heiðraður
með ýmsum hætti. Slíkt tók lengri
tíma heima á Islandi. Nú er hrossa-
rækt hins vegar orðin helsta vaxtar-
grein íslensks landbúnaðar og Is-
landshesturinn einhver besta land-
kynning, sem Island nýtur í Evrópu.
Þótt Gunnar hafi ritað mikið,
bæði bækur og faggreinar, einkum
um ættsögu íslenska hestsins en
einnig um fóðurmál og um framtíð
landbúnaðar, og þótt ýmsar minn-
ingar hans hafi verið skráðar í
tveimur bókum í ævisöguformi, þá
er því víðs fjarri að saga hans hafi
enn verið rituð til nokkurrar hlítar.
Saga Gunnars Bjarnasonar er nefni-
lega sagan um kaflaskipti í íslensku
samfélagi, frá fortíð til framtíðar, og
um hlutverk og hlutskipti brautxyðj-
endanna.
Þótt Gunnar virtist oft njóta
glímunnar í áratugalangri baráttu
sinni við málsvara fortíðarhyggjunn-
ar og stæði jafnan vígreifur á mál-
fundum, þá var stórt hjarta hans
stundum sært. Það hefur nefnilega
of oft og of lengi einkennt opinbera
umræðu á Islandi að ráðist er á per-
sónu sendiböðans, mislíki mönnum
boðskapurinn. Slíkan toll varð
Gunnar oft að gjalda fyrir hugsjónir
sínar og hugmyndir.
Með árunum fann Gunnar styrk í
trúnni. Hún var einlæg og bjargfóst.
Þegar svo heilsuna þraut og ljóst
var hvert stefndi, þá kveið hann
engu. Hann var vel undir þessa för
búinn.
Bjarni Sigtryggsson,
Kaupmannahöfn.
Nú er látinn kær vinur, sá harð-
fríski baráttumaður, Gunnar
Bjaraason, nær 83 ára að aldri.
Gunnar Bjarnason var fæddur á
Húsavík, bar ýmis merki þess og
kunni vel að meta þær rætur, sem
tengdu hann upprana sínum. Hann
ræktaði með sér þakklæti og virð-
ingu fyrir foreldrum sínum og fjöl-
skyldu, svo og heimabæ, og lét það í
ljós við ýmis tækifæri.
Þótt kaupstaðai'drengur væri var
hugur hans ávallt tengdur landbún-
aði, þingeyskar sveitir hafa senni-
lega helst séð fyrir því. Og Gunnar
valdi sér menntun á því sviði, lauk
búnaðarnámi á Hvanneyri, hleypti
heimdraganum og hóf framhalds-
nám í búvísindum í Kaupmanna-
höfn.
Námið sóttist honum vel, enda fá-
dæma skarpur. Og verkefnin i-eynd-
ust næg. Meðan Gunnar var enn í
skóla bauðst honum ráðunautsstarf í
hrossarækt hjá Búnaðarfélagi ís-
lands. Að námi loknu fór hann strax
að kynna sér sýningahald og dóm-
störf með ráðunautum á Norður-
iöndum, kom síðan heim til starfa
hjá Búnaðarfélaginu. Þetta var 1940
en Theodór Arnbjörnsson frá Osi,
sem gegnt hafði starfi hrossarækt-
arráðunautar í nær tuttugu ár, lést
veturinn áður. Theodór var mikill
vitmaður og hafði skrifað bókina
„Hestar", sem enn þann dag í dag
þykir sígilt bókmenntaverk og er þá
mikið sagt, eins og hrossaræktin og
hestamennskan hafa endurnýjast á
liðnum áratugum.
Gunnar Bjarnason var hrossa-
ræktarráðunautur í full tuttugu ár
og lét sitt heldur ekki eftir liggja við
ritvöllinn því hann skrifaði ritverkið
„Ættbók og saga íslenska hestsins á
20. öld“, í sex bindum og spannar
nokkuð á annað þúsund síður. Marg-
ar kennslubækur í búfræði og sérrit
í hrossarækt og hestamennsku lét
hann frá sér fara. Með ólíkindum
var, hve ritstörfin lágu vel fyrir
Gunnari, hann skrifaði gott mál og
var fljótur að. Ekki má heldur
gleyma gleðinni, húmornum í frá-
sögninni, alltaf var það ofarlega á
blaði.
Margar skemmtilegar minningar
eigum við nemendur frá árum okkar
á Hvanneyri, þar sem Gunnar
kenndi um árabil. Hann var svo
frjálslegur maður og skemmtilegur,
hugmyndaauðgin stórbrotin, fasið
glettið. Við fengum margar hug-
myndir til að velta fyrir okkur,
strákarnir, sem hvergi var stafur
fyrir í bókum. Þetta opnaði hug okk-
ar að fjölbreyttari leiðum að því að
fanga lífsgildin. Á Hvanneyri var
gaman og lærdómsríkt að vera, þar
var mikið mannval, skólastjórinn,
kennarar og starfsmenn fylltu hóp
valinkunnra sæmdarmanna. Þess er
gott að minnast.
í upphafi þótti hrossaræktar-
mönnum Gunnar vera lítill hesta-
maður og manngerðin ólík forveran-
um eins og algengt er, þegar
mannaskipti verða. Af greind sinni
og áhuga á viðfangsefnunum snerist
þetta fljótt til betri vegar, menn
fundu geislandi vinnugleðina og
skynsamleg tök á verkefnunum.
Gunnar var ótrúlegur fagmaður,
hvar sem borið var niður. Hin
dæmalausa yfirferð á lífsflórunni
sannar það, allt frá ristarflóram til
Biblíukenninga. Ungur að árum, í
Hvanneyrarskóla, kynntist Gunnar
fríðri heimasætu, Svövu, dóttur
Halldórs skólastjóra Vilhjálmsson-
ar, sem um langa hríð hafði allt for-
ræði á hinu stórglæsilega mennta-
setri, Hvanneyri í Borgarfirði.
Svava var falleg kona og vel gefin og
eignuðust þau tvo drengi, Halldór
og Bjarna, sem urðu hámenntaðir
menn. Sannaðist þar hið fornkveðna,
að „eplið fellur ekki langt frá eik-
inni“. I seinna hjónabandi eignaðist
Gunnar fleiri börn, allt efnisfólk,
sem ég kann ekki deili á.
Sá, sem hér skrifar, á Ijúfar og
fallegar minningar frá Hvanneyrar-
áram sínum. Vegna sameiginlegs
áhuga á málefnum hestanna var
mörgum góðum stundum varið með
Gunnari og fjölskyldu hans. Svövu
minnist ég með virðingu og þökk.
Hún var röggsöm í áliti sínu og hafði
mai-gt til málanna að leggja, sem
fylgt var eftir af snerpu en sjónar-
miðin báru alltaf í sér kærleika og
manngæsku. Slíkra er hollt að minn-
ast.
Með þessum orðum vottum við
Ester þeim nánustu í fjölskyldunni
dýpstu samúð.
Þorkell Bjarnason.
Kveðja frá Landssambandi
hestamannafélaga
Eldhuginn fallinn var það fyrsta
sem kom í huga margra er fréttist
um andlát Gunnars Bjarnasonar
fyrram hrossaræktarráðunautar,
kennara og skólastjóra. Gunnar var
án efa einn stórbrotnasti persónu-
leiki sem þetta land hefur alið á öld-
inni, maður sem hvarvetna skipaði
sér í forastusveit þeirra málefna
sem hann kom að. Það var lán okkar
unnenda íslenska hestsins að Gunn-
ar Bjarnason tók ungur ástfóstri við
hann og gerði sér grein fyrir vex-ð-
mæti hans, bæði menningarlega og
viðskiptalega, á undan öðram hér á
landi. Hugmyndaauðgi hans var ein-
stök og fylgt eftir af óþrjótandi
dugnaði ásamt hugrekki til að koma
hugsjónum sínum í framkvæmd.
Gunnar Bjarnason var aðalhvata-
maður að stofnun Landssambands
hestamannafélaga árið 1949 og var
heiðursfélagi og gullmerkishafi sam-
taka okkar. Hann skipulagði fyrstu
sýningu kynbótahrossa á Þingvöll-
um 1950, hann kynnti fyrstur manna
reiðmennsku og tamningar sem
námsgrein að Hvanneyri 1951, hann
skipulagði stofnun fjölda hesta-
mannafélaga í öðram löndum, hann
var aðalstofnandi FEIF 1969, sem
eru alþjóðasamtök félaga um ís-
lenska hestinn og heiðursfélagi sam-
takanna, hann kom að stofnun Fé-
lags tamningamanna og var heiðurs-
félagi þess félags. Gunnar var
óþreytandi í að kynna íslenska hest-
inn um allan heim, hann var farar-
stjóri sex evrópskra í’eiðmanna sem
tóku þátt í 3.000 mílna keppni þvert
yfir Bandaríkin 1976 sem farin var
til að minnast 200 ára afmælis
Bandaríkjanna. Gunnar var höfund-
ur að mörgum bókum og ber þar
hæst Ættbók og sögu íslenska
hestsins á 20. öld, stórbrotið verk í
sjö bindum.
Hér á undan er fátækleg upptaln-
ing á hluta þeirra ótrúlegu verka
sem Gunnar Bjarnason hrinti í
framkvæmd, verka sem öll miðuðu
að því að færa íslenska hestinn til
vegs og virðingar. Það var Gunnar
sem kynnti. „söguhestinn" fyrir
heiminum með mælsku sinni og orð-
snilld sem hreif alla sem á hann
hlýddu. Gunnari verður aldrei full-
þakkað risavaxið fi-amlag sitt til
hestamennskunnar í víðustu merk-
ingu þess orðs.
Landssamband hestamannafélaga
hefur í hyggju að reisa minnisvarða
tileinkaðan Gunnari Bjarnasyni að
Skógarhólum, Þingvöllum. Fyrir
hönd samtakanna er Gunnari þökk-
uð samfylgdin og fjölskyldu hans
vottuð dýpsta samúð. Megi líf hans
og starf sem tileinkað var íslenska
hestinum verða okkur hestamönn-
um hvatning um ókomin ár.
Birgir Sigurjónsson,
Hallgrímur Jónasson.
Kveðja frá
Bændasamtökum íslands
Gunnar Bjaraason hefur nú
hleypt fáki sínum yfir á nýjar lend-
ur, hvar „sléttan, hún opnast sem
óskrifað blað“, og það er áreiðanlega
„stormur og frelsi í faxins hvin“ nú
sem fyrr á ferðum hans. Hann var
ferðbúinn, enda búinn um skeið að
bíða vistaskiptanna. Hann helgaði
íslenskum landbúnaði, íslenska hest-
inum og unnendum hans krafta sína
á langri ævi. Hann gat litið stoltur
yfir starfsferil sinn og kvaddi sáttur
við samtíð sína og samstarfsmenn.
Gunnar Bjarnason var ógleymanleg-
ur maður. Hann kom víða við í lífinu
og alls staðar þannig að eftir var
tekið. Hann var skarpgreindur og
örgeðja tilfinningamaður, flug-
mælskur hugsjónamaður, sem átti
létt með að hrífa menn með sér,
ódeigur baráttumaður hvar sem
hann beitti sér, brautryðjandi, sem
hugsaði hratt og hrinti í framkvæmd
hugmyndum sínum. Gunnar var af
öflugum, húnvetnskum og borg-
firskum ættum en fæddur og alinn
upp á Húsavík á rausnarheimili í
stórum og myndarlegum systkina-
hópi. I þeim hópi ríkti örugglega
aldrei nein lognmolla, en heimilið
var menningarheimili, sem hann
minntist ávallt með virðingu. Hann
lýsti sjálfum sér sem ódælum í
æsku, og víst mun honum, hvorki þá
né síðar, hafa látið að lúta höfðingj-
um, boðum eða bönnum. Menn geta
eftir atvikum talið það kost eða löst,
og víst leiddi óstýrilætið yfir hann
ýmis boðafóll á ævinni, en því má
líka halda fram, að þessum eðliseig-
inleikum megi þakka marga stærstu
sigrana í staifi hans. Gunnar taldi
það með sinni mestu gæfu, að hafa
ungur verið sendur í sveit að Hall-
dórsstöðum í Laxárdal, þar sem
hann var mörg sumur undir hand-
leiðslu þeirra merkishjóna, Hall-
gríms Þorbergssonar og Bergþóru
Magnúsdóttur. Þar stóð annað
menningarheimili, og HallgnTnur
var meðal fremstu brautryðjenda í
íslenskri búfjárrækt. Þessi dvöl
mun, ásamt öðram atvikum, hafa
ráðið miklu um það sem síðar varð,
er Gunnar fór til búfi-æðináms, fyrst
í Bændaskólanum á Hvanneyri og
síðar í Landbúnaðarháskólanum í
Kaupmannahöfn, þar sem hann lauk
með ágætum kandídatsprófi vorið
1939. Ari áður en Gunnar lauk námi
lést Theódór Arnbjömsson, hrossa-
ræktarráðunautur Búnaðarfélags
Islands, og var Gunnari skömmu
síðar boðið að taka við því starfi er
hann kæmi heim. Hafði hann til þess
tíma ekki gefið sérstakan gaum að
hrossum, en gat nú síðasta vetur
sinn í Kaupmannahöfn helgað sig
öðra fremur hrossafræðum og var
því eftir atvikum vel til þess búinn
að hefja störf, þegar hann kom
heim. Á þessum tíma var sveit ís-
lenskra búvísindamanna fámenn og
starfsskilyrði erfið. En í þeirri sveit
voru ungir og vel menntaðir eldhug-
ar, sem í’éðust að vandanum hvar
sem hann var og hvað sem til þurfti.
Framundan var mesta umbreyt-
ingaskeið í íslenskum landbúnaði
fyrr og síðar. Þegar Gunnar tók til
starfa var hesturinn ennþá „þarfasti
þjónninn", bæði til ferða og bús-
verka og ræktaður sem slíkur. En
tæknibyltingin tók frá honum hlut-
verkið, og um nokkur ár var ekki
sýnt hvernig honum reiddi af, hvort
hann fengi nýtt hlutverk. Það var
svo 1952, sem sú stefna var opinber-
lega mótuð að rækta reiðhesta og
leita markaða fyrir þá erlendis.
Enginn vafi leikur á þætti Gunnars
Bjamasonar í þeirri stefnumótun,
og enn síður mun nokkur bera
brigður á forystu hans í því ræktun-
ar- og markaðsstarfi, sem framund-
an var. Þá hófst ævintýri lífs hans,
ævintýri sem lýsir sér í því, að nú er
hestamennska meðal vinsælustu
tómstundaíþrótta hérlendis, jafnt í
þéttbýli sem dreifbýli, og íslenski
hesturinn hefur haslað sér völl í
fjölda þjóðlanda beggja vegna Atl-
antshafsins. Gunnar hafði neistann
og áræðið. Hann sá ljósið í hestinum
og hafði líka viðskiptanáttúru. Hann
lagði sig fljótt eftir kynnum við
hestamenn, hlustaði á þá og tók þátt
í lífi þeirra. Beitti sér fyrir eflingu
hestamannafélaga og átti m.a.
drjúgan þátt í stofnun Landssam-
bands hestamannafélaga árið 1949.
Með því hófst mikið og farsælt sam-
starf Búnaðarfélagsins og samtaka
hestamanna, sem hefur skilað
drjúgum árangri í ræktun og út-
breiðslu hestsins hér á landi. Og
hann lagðist fljótt í víking. Ferðaðist
landa á milli og boðaði fagnaðarer-
indið: Islenski hesturinn væri sá
gimsteinn holdi klæddur, sem engin