Morgunblaðið - 02.10.1998, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Morgunblaðið/Kristinn
ATLI Heimir Sveinsson, Love Derwinger og Mikko Franck gleðjast að flutningi loknum.
Suðræn kryddsúpa
TÓNLIST
lláskólabín
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Carl Nielsen: Forlcikur að Maskarade;
Atli Heimir Sveinsson: Eldtákn, pianó-
konsert nr. 2; Johs. Brahms: Sinfónía nr. 1.
Love Derwinger, píanó; Sinfóníuhljómsveit
íslands u. stj. Mikkos Francks. Háskólabiói,
fimmtudaginn 1. október kl. 20.
NÍTJÁN ára aldur er ekki mikið veganesti
í starfsgrein þar sem margir náðu biblneskum
aldri eins og Toscanini, Klemperer, Beecham
og fleiri. Par að auki var hljómsveitarstjórn
kannski einmitt sú listgrein þar sem aldur og
reynsla þótti - til skamms tíma - skipta hvað
mestu máli. En sem kunnugt er hafa slík við-
horf tekið verulegum stakkaskiptum eftir að
upphófst sú æskudýrkun á Vesturlöndum á
seinni helmingi þessarar aldar sem enn sér
ekki fyrir endann á, og nú þykir ekki nándar
nærri eins mikil „sensasjón" að sjá táning
eins og hinn fínnska Mikko Franck munda
sprota uppi á stjómpalli og hefði verið bara
fyrir tuttugu árum. Samt var sem lægi nokk-
uð í lofti, að æska hljómsveitarstjórans væri
mörgum tónleikagestum ekki síður aðdráttar-
afl en frumflutningur íslenzks píanókonserts,
sem er þó ekki hvunndagsbrauð heldur, hvort
svo sem hafi verið yfirsterkara hjá hverjum
og einum, löngunin eftir að sjá flug eða fall.
Fáar ef nokkrar ölkelduflöskur í líki óperu-
forleikja 20. aldar - það væri þá helzt
Candide-forleikur Bemsteins - skvetta úr sér
við opnun af þvílíkum ómótstæðilegum gáska
og forleikur Carls Nielsens að ópemnni Ma-
skarade (1906) við samnefndan gamanleik Lu-
dvigs Holbergs. Verður að fara allt aftur að
Figaro-forleik Mozarts til að finna samjöfnuð,
enda kvað sá víst að hluta fyrirmynd Niel-
sens, sem var mikill Mozart-aðdáandi. Ekki
beinlínis hljómræn værðarvoð að hita sig upp
á í rólegheitum, en Sinfóníuhljómsveitin var
vel með frá upphafi. í meðfömm þeirra
Francks varð forleikurinn þónokkru fínlegri
en maður átti að venjast, jafnvel dulúðlegur.
Var það skemmtileg tilbreyting frá megin-
straumstúlkunum, og hefði verið enn meira
sannfærandi, hefði verið sett aðeins meira
púður í forte-staðina til mótvægis.
Eldtákn, píanókonsert Atla Heimis Sveins-
sonar nr. 2, var saminn 1995 fyrir Sinfónísku
blásarasveitina í Stokkhólmi og píanósnilling-
inn Love Derwinger, sem margir kannast við
frá samleiksplötu þeirra Áshildar Haralds-
dóttur flautuleikara. Að sögn höfundar var
konsertinn saminn undir innblæstri frá kvæði
eftir Nietzsche um elda Zaraþústm og er í
fjómm þáttum: fyrst lúðrakall skreytt píanó-
spili, svo rómantísk ballaða sem „villist inn í
suðræna sömbu“, þá næturljóð dimmra nátta,
og loks er lokaþáttur, „lofsöngur glæstrar
einveru".
Fyrsti þáttur, sem hófst á risa-sjöundar-
skrefum í strengjum, líkt og nietschneskt of-
urmenni væri að klofa fjöll, tók brátt að ygla
brúnum með snörpum sviptingum svo leiddi
helzt hugann að náttúmhamfórum á við eld-
gos eða verra, enda framvindan ófyrirsjáan-
leg líkt og hjá höfuðskepnum í vígamóð. Ann-
ar þátturinn var samfelldari, fullur af hvöss-
um og litríkum blástursinnskotum, og fjaraði
út í einskonar rúmbublendingi. Mest magík
var yfír III. þætti, (hitabeltis)næturljóðinu,
þar sem m.a. m-ruðust á kontrafagott og hið
hér um slóðir fáséða kontrabassaklarínett,
líkt og til að undirstrika enn frekar hitastæku
taufur frumskógamætur, og lauk með mæðu-
legu andvarpi á lofti einu úr básúnum.
í fínalnum kvað aftur á móti við allt annan
tón og annað íomneyti; hektískt stórborgar-
rokk skuggahverfanna, sem ásamt nokkram
tokkötuinnskotum fyrir tvo slagverksmenn á
tréblakkir leiddi hugann ýmist að Metrópólis
Fritz Lang, saurlifnaðinum um borð í geim-
skipinu góða Aníöra, eða jafnvel að ítrekun
heimsendisboðskaparins: eftir oss syndaflóðið!
Þökk sé góðum undirbúningi flytjenda mið-
að við nauman æfingartíma skilaði þetta öfl-
uga nærri 28 mín. langa verk furðu miklum
þokka, enda lék hljómsveitin flest vel samtaka
með góðri snerpu, þó að maður hefði stundum
viljað fá fleiri og stærri andstæðufleti á lægri
nótum til mótvægis við hinn í heild full-dóm-
ínerandi hamagang. Verður þó ekki talið lítið
afrek af kornungum stjórnanda að fá jafn
mikið úr þessari sterkkrydduðu suðrænu
hljómasúpu Atla og raun bar vitni, enda í
samræmi við hraðskreiða framabraut að geta
notað tímann vel.
Síðust á dagskrá var 1. sinfónía Brahms í c-
moll Op. 68, sem tónskáldið hóf smíði á 1854,
þá 21 árs, en lauk ekki við fyrr en 1876, enda
hvort tveggja sjálfsgagnrýninn í meira lagi og
lét lengi vel sligast af slagskugga Beethovens,
sem honum þótti bera af öllum sinfónistum
19. aldar. Líkt og með Kóralfantasíu Beet-
hovens fyrir Níuna samdi Brahms einnig „æf-
ingarverk" fyrir fyrstu sinfóníuna sína, nefni-
lega Haydn-tilbrigðin, en verkið þykir, þrátt
fyrir langlegu þess í burðarliðnum, bæði ægi-
fagurt og innblásið. Lokaþáttur þess, sem
með orðalagi höfundarins er það keimlíkur
niðurlagsþætti Níunnar í anda að ,jafnvel
asni ætti að geta séð það“, sver sig óneitan-
lega í sömu sam-mannlegu ætt og kenna má á
þjóðlagastefinu frá Rínarlöndum í Níu Beet-
hovens, Freude, schöner Götterfunken, þegar
C-dúr stef Brahms svífur ógleymanlega upp
frá jörðu úr djúptliggjandi strengjasveitinni
með upphafsfórtón á opnum G-streng í fiðlum
og víólum.
Tæplega finnst þroskaðra dæmi um fyrstu
hljómkviðu höfundar en einmitt þetta, og
vissulega ekki árennilegt fyrir ungan og lítt
reyndan stjórnanda að fá það bezta fram úr
jafn víðkunnu meistaraverld. Það mátti líka til
sanns færa, að mótunin, einkum í dýnamík
fyrstu tveggja þátta, var svolítið flöt, þó að
margt væri annars vel spilað. Betur tókst til í
III., þó að hefði t.d. mátt hlaða meira drama í
fallandi þríhljóma sellóa og bassa og skerpa á
pizzicatostöðum, sem berast ævinlega illa í
Háskólabíói.
I lokaþættinum vottaði hins vegar fyrir ein-
hverju svipuðu þeim nærri því annarlega
þroska sem heyra má í fíðluleik landa stjórn-
andans og jafnaldra, Pekka Kuusisto, því þar
fór Brahms gamli, þrátt fyrir ívið of geyst
megintempó, á flug, með tærum og velhljóm-
andi útleggingum á „þjóðlaginu", endurreisn-
arbrasskórölum og öllu, svo að gmna mátti,
að Mikko Franck ætti skemur eftir í fullt er-
indi við Brahms en á grönum mátti sjá.
Ríkarður Ö. Pálsson
„...hve freistandi vísindamönnum
þykir að rannsaka þjóð, þar sem
hægt er að ganga að heilbrigðisupp-
lýsingum áratugi aftur í tímann...“
.^t..........

Blaðamenn Morgunblaðsins varpa Ijósi á erfðavisindi,
gagnagrunna á heilbrigðissviði og þau álitamál sem fylgja skráningu
heilsufarsupplýsinga og einkaleyfi á rekstri gagnagrunns.
Greinaflokkurinn Erfðir og upplýsingar
hefst í blaðinu á sunnudaginn.

_________
A...