Morgunblaðið - 22.11.1998, Page 8
8 SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Samtökm 98 út úr
w
skápnum . ^ sk^/a^
ifG-MU/Jc?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SKARTKLÆDDAR konur að Ioknu námskeiði Heimilisiðnaðarskólans. Frá vinstri: Sigrún J. Baldursdóttir,
Fríða Kristjánsdóttir, Þórunn Ásmundsdóttir, Lilja Guðbjartsdóttir, Helga Krisljánsdóttir, Lilja Jónsdóttir
og Lovísa Aradóttir.
NÝLEGA Iauk námskeiði í þjóð-
búningagerð á vegum Heimilis-
iðnaðarskóla Islands. Konurnar á
myndinni luku hver sfnum bún-
ingi á tíu vikum og munu klæðast
lionum við hátíðleg tækifæri
framvegis.
Þjóðbúningagerð er vanda-
verk og henni fylgir mikil
handavinna því ekki er hægt að
koma við saumavél alls staðar.
Búningar kvennanna endur-
spegla hönnunina eins og hún
Luku nám-
skeiði í þjóð-
búningagerð
tíðkaðist á 20. öld og segir Sig-
rún J. Baldursdóttir, ein sauma-
kvennanna, að hönnunin sé mjög
áhugaverð og sýni mikið list-
fengi genginna kynslóða. Bún-
ingar sem þessir kosta á milli
50-60 þúsund krónur, en ef
leggja þarf í kostnað vegna góð-
málma sem fylgja búningnum
getur andvirðið farið í 300 þús-
und krónur. Það leiðir hugann
að því hversu mikil eign búning-
urinn hefur verið fyrir efnalitlar
konur fyrr á tíð og í ljósi al-
mennrar eignar, hversu mikinn
metnað konur hafa lagt í að
eignast slíka gersemi.
Sala til ferðamanna
eykst um 28 prósent
LIÐLEGA 28% aukning varð í sölu
verslana til erlendra ferðamanna
fyrstu níu mánuði ársins, frá sama
tíma á síðasta ári, miðað við endur-
greiðslu virðisaukaskatts. Salan hér
hefur aukist mun meira en á hinum
Norðurlöndunum.
Ef litið er á höfuðborgimar sést
að „tax free“ sala hefur aukist um
27,5% í Reylgavík en 3,8% í Ósló
sem kemur næst þar á eftir. Versl-
unin hefur aftur á móti minnkað um
10-17% í Kaupmannahöfn og
Stokkhólmi og er það rakið til efna-
hagsástandsins í Asíu.
I fréttatilkynningu frá Atvinnu-
og ferðamálastofu Reykjavíkur-
borgar kemur fram það sjónarmið
að gott samstarf og öflug kynning
á endurgreiðslu virðisaukaskatts
til erlendra ferðamanna sé farin að
skila verulegum árangri. „Rík
áhersla hefur verið lögð á almenna
verslun í Reykjavík með því að
benda ferðamönnum á hagstætt
verðlag, til dæmis á merkjavöru.“
Fram kemur að í verðkönnun sem
gerð hefur verið í nokkrum borg-
um austan hafs og vestan hafi verð-
lag á merkjavöru reynst hagstæð-
ara hér en í viðkomandi borgum
auk þess sem allir ferðamenn hér
fái endurgreiddan virðisaukaskatt
við brottför. Þá fái íslendingar bú-
settir erlendis einnig endurgreidd-
an virðisaukaskatt við brottför af
landinu.
Ullarvörur stærsti liðurinn
A fyrstu níu mánuðum ársins var
endurgreiddur virðisaukaskattur út
á vörusölu að fjárhæð 338 milljónir
kr. Ullarvörur eru sem fyrr stærsti
einstaki liðurinn með 57% sölunnar.
Af einstökum liðum í „tax free“
sölu má nefna að sala á rafeindavör-
um og tölvum hefur meira en tífald-
ast frá íyrra ári. Einnig hefur orðið
mikil aukning í sölu herrafatnaðar,
150%, og tvöföldun á sölu almenns
fatnaðar og kvenfatnaðar.
Ný lög um ríkisborgararétt
Stuðlað að jöfnum
rétti beggja kynja
NY LÖG, sem
breyta á ýmsan
hátt eldri lögum
um íslenskan ríkisborg-
ararétt frá 1952, gengu í
gildi 1. október sl. Jóns
Thors, skrifstofustjóri í
dómsmálaráðuneytinu og
aðalhöfundur laganna,
segir að þrjár megin-
breytingar í lögunum
miðað við eldri lög megi
rekja til eðlilegrar þróun-
ar á löggjöf í tengslum
við veitingu ríkisborgara-
réttar. „Einn liður í eðli-
legri þróun laganna stuðl-
ar að jafnrétti kynjanna.
Erlendum konum nægði
að giftast íslenskum körl-
um til að hljóta íslenskan
ríkisborgararétt lengi vel.
Erlendir karlar nutu ekki
sama réttar og var í framhaldi
af því ákveðið að afnema ákvæð-
ið úr lögunum árið 1952. Móður
var heimilað að láta íslenskan
ríkisborgararétt ganga til barns
síns með lagabreytingu árið
1982. Aðalbreytingin í nýju lög-
unum felst í því að rétta hlut
karlanna.
Böm erlendra kvenna og ís-
lenskra karla í hjúskap fá ætíð
íslenskan ríkisborgararétt. Með
nýju lögunum fá börn ógiftra er-
lendra kvenna og íslenskra karla
fædd á Islandi íslenskan ríkis-
borgararétt að fullnægðum
ákveðnum skilyrðum. Þannig fá
börn sambúðarfólks sjálfkrafa
ríkisborgararéttinn. I öðrum til-
vikum þegar erlend ógift kona
eignast barn með íslenskum
karlmanni verður að uppfylla
ákveðin skilyrði um faðernisvið-
urkenningu. Að þeim skilyrðum
uppfylltum fær barnið íslenskan
ríldsborgararétt. Meðal þessara
skilyrða er að faðernisviður-
kenning sé gerð fyrir sýslu-
manni eða presti eða karlinn sé
dæmdur faðir barnsins.
Ef á hinn bóginn ógift erlend
kona eignast barn með íslensk-
um karlmanni í útlöndum verður
íslenski karlinn og faðir bai-nsins
að óska eftir því að barnið fái ís-
lenskan ríkisborgararétt. Með
umsókninni verða að fylgja
ákveðin gögn.“
- Snertir breytingin ættleidd
börn?
„Jú, vissulega því að með nýju
lögunum er verið að gera rétt
ættleiddra barna líkari rétti eig-
in bama. Aður þurftu báðir for-
eldrar að vera íslenskú' ríkis-
borgarar og búsettir hérlendis
til að barnið fengi ríkisborgara-
rétt. Nú er nægilegt að annað
foreldri sé með íslenskan ríkis-
borgararétt og skiptir búseta
ekki máli. Aðeins er -----------
svolítill munur á fram-
ganginum eftir því
hvort ættleiðingin er
gefín út hér eða er-
lendis. Ef ættleiðingin
er gefm út hérlendis
fær bamið ríkisborgararétt um
leið. Ef ættleiðingin er gefin út
erlendis þarf ákveðna afgreiðslu
til að fá ríkisborgararéttinn við-
urkenndan. Ein af ástæðunum
fyrir því að ákvæðinu var breytt
felst í því að öðmvísi fá Islend-
ingar ekki aðild að Haag-sátt-
málanum um ættleiðingu
barna.“
- Hver er þriðja meginbreyt-
ingin?
„Þriðja meginbreytingin felst
í því að heimila dómsmálaráð-
herra að veita ríkisborgararétt
að uppfylltum tilteknum skilyrð-
Jón Thors
► Jón Thors er fæddur 11.
apríl árið 1932 í Reykjavík.
Jón er stúdent frá Menntaskól-
anum í Reykjavík árið 1952 og
lögfræðingur frá Háskóla Is-
lands árið 1959. Hann var við
nám hjá lagaskrifstofu Sam-
einuðu þjóðanna árið 1957 og
öðlaðist héraðsdómslögmanns-
réttindi árið 1962.
Jón hefur starfað í dóms-
málaráðuneytinu frá árinu
1964. Hann var fulltrúi fyrstu
árin og hefur verið skrifstofu-
sljóri frá árinu 1985. Eigin-
kona Jóns er Ellen Thors,
skrifstofusljóri, og eignuðust
þau þrjár dætur.
um. Með því móti verður hægt
að afgreiða langflestar umsóknir
um ríkisborgararétt í ráðuneyt-
inu. Eftir sem áður verða þó ein-
hverjar umsóknir afgreiddar frá
Alþingi ef um sérstök tilvik er að
ræða.
Þá er einnig rétt að geta sér-
staks bráðabirgðaákvæðis sem
var samþykkt með nýju lögun-
um þess efnis að böm sem fædd
eru í hjónabandi íslenskra
mæðra og erlendra karla á tíma-
bilinu 1. júlí 1964 til 1. júlí 1982
geta nú öðlast íslenskan ríkis-
borgararétt með yfirlýsingu
móður um að hún óski þess.
Barnið getur einnig eftir 18 ára
aldur gefið sjálft slíka yfirlýs-
ingu.
Að lokum tek ég fram að fyi'ir
nýju lögin féll niður íslenskur
ríkisborgararéttur íslenskra
barna, fæddra og uppalinna í út-
löndum, ef barnið hafði ekki
komið hingað til lands fyrir 22
ára aldur. Nú gildir ákvæðið
ekki nema ef um tvöfaldan ríkis-
borgararétt er að ræða. Þessi
breyting tengist því að í nýjum
Evrópuráðssamningi er kveðið á
um að ríki megi ekki
svipta manneskju rík-
isfangi svo að hún
verði ríkisfangslaus."
-Er fólk meðvitað
_____ um lög og reglur í
tengslum við veitingu
ríkisborgararéttar?
„Nei, alls ekki alltaf því að oft
þarf fólk að reka sig hastarlega
á til að átta sig á ríkisfanginu.
Ég get nefnt að algengt er að
ungt fólk átti sig á því þegar sótt
er um vegabréf, ætlunin er að
kjósa eða sækja um námslán að
íslenskt ríkisfang vantar. Stund-
um höfum við getað bjargað
fólki með ákvæði frá árinu 1982.
Ákvæðið gerir ráð fyrir að út-
lendingur, sem alltaf hefur átt
heima hér, geti óskað eftir og
fengið ríkisborgararétt á aldurs-
bilinu 18 til 23 ára.“
Réttur ætt-
leiddra barna
líkari rétti
eigin barna