Morgunblaðið - 22.11.1998, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
fram með sinni miklu orku,“ spyr
Aðalsteinn þegar hann er spurður
um skoðun sína á virkjunum og stór-
iðju á Austurlandi. „Þau renna þarna
dag og nótt, alla daga ársins. Þessa
óskaplegu orku erum við búin að
horfa á í þúsund ár. Er ekki tími til
kominn að nýta hana eftir því sem
unnt er? Ég hef oft hugsað til þess
að þetta sé okkar Uekifæri til að
borga erlendar skuldir. Vh-kjanir
borgar sig ekki strax, heldur með ár-
unum, því þær vinna nótt sem dag
allt ái-ið um kring,“ segir Aðalsteinn
og segist ekki geta séð að uppistöðu-
lón verði til annars en að fegra til
dæmis Eyjabakkasvæðið. „Þetta er
engin fórn fyrii- jafn stórkostlega
virkjun og um er að ræða. Mér fínnst
þetta land vera einskis virði,“ segir
Aðalsteinn og bætir við að Jökulsá á
Dai verði sennilega góð laxveiðiá ef
hún verði virkjuð.
Aðalsteinn segir að atvinnuástand-
ið á svæðinu sé ekki svo slæmt, en
stóriðja muni líklega fjölga fólki.
„Fólksflótti frá þessu svæði hér fyrir
austan er mikill, sem ég skil ekki því
ég veit ekki betri stað en hér. Fólk
vill vera í þjónustustörfum, það vill
bara ekki vinna í físki lengur. En
fólki fjölgar á Egilsstöðum, því þar
eru nánast einungis þjónustustörf.
Mér finnst þó lágmarksmannréttindi
að fólk ákveði sjálft hvar það vill búa
og ég vil ekki reyna að stjórna því.
Hins vegar reynum við að aðstoða
fólk sem flytur hingað og erum með í
huga að veita því ákveðin hlunnindi,"
segir Aðalsteinn.
Húseignir seljast ekki
Viðmælendur Morgunblaðsins eru
ekki allh- sammála um hvort álver í
Reyðarfirði muni fá brottflutta ein-
staklinga og fjölskyldur til að koma
aftur. Sumir efast um að störf í ál-
veri séu svo áhugaverð að fólk flytji
aftur til baka, en aðrir eru sannfærð-
ir um annað.
Stefán Ingvarsson, verkstjóri í
nótastöð Hraðfrystihúss Eskifjarð-
ar, segist vera sannfærður um að
fólk muni koma aftur austur ef at-
vinnutækifæri skapist, og þar á með-
al til að vinna í álveri. Og „fórnirnar"
sem þarf að færa eru ekki stórvægi-
legar í hans augum: „Fyrir þá sem
eru alltaf uppi á hálendi er þetta
kannski eitthvað mál, en fyrir svona
meðaljón eins og mig sem hefur
aldrei farið upp á hálendi, þá get ég
ekki séð að mig varði neitt um að það
verði reist stífla einhvers staðar
þarna uppi, þar sem ég kem kannski
tvisvar á ævinni,“ segir Stefán.
Stefán segir að ástandið á fast-
eignamarkaðnum hafí sjaldan verið
verra en nú. „Ég á hús á Reyðarfirði,
sem ég hef nýlokið við að byggja. Ég
fengi líklega 15 milljónir fyrir húsið
ef það væri í Reykjavík, en ég mætti
vera ánægður með að fá 7-8 milljón-
ir fyrir það hér. Það er ekki skrýtið
þó að fólk vilji efla hér atvinnu. Fólki
er ekki sama um svona lagað. Það er
að fá nánast ekkert fyrir það sem
það hefur stritað fyrir alla sína ævi,
á meðan aðrir í Reykjavík eru að fá
mun meira fyrir svipaðar eignir. Ég
held það sé þetta sjónarmið sem fólk
er að spá mikið í, enda kannski ekki
skrýtið. Ungt fólk veigrar sér við að
kaupa eignir úti á landi því það veit
að það getur kannski aldrei losnað
við þær,“ segh’ Stefán.
„Eigum að segja sann-
leikann um stöðu mála“
„Ég held að staðan sé töpuð. Það
er ekki hægt að bjarga þessu lengur,
það þurfti að gera aðgerðir hér fyrir
átta árum,“ segir Eiríkur Stefáns-
son, formaður Verkalýðs- og sjó-
mannafélags Fáskrúðsfjarðar, og
heldur áfram: „Fólkið er farið og það
snýr ekki til baka aftur, það er alveg
sama hvað við gerum, það kemur
ekki aftur til baka. Eini möguleikinn
var að flóttinn hefði aldrei brostið á,
og þeir sem bjuggu hérna hefðu búið
hér áfram.“
Eiríkur segir að eini mögulegi
vaxtarbroddurinn fyrir Austurland í
dag sé að annar atvinnuvegur en
sjávarútvegur nemi þar land. Það sé
þó ekki nóg því auk þess þurfí að
gera ýmsar aðrar aðgerðir. „Það
þarf að fella niður virðisaukaskatt af
öllum lífsnauðsynjum og þungaskatt
af öllum vöruflutningum, lækka
vöruverð um 6-8%, jafna orkuverðið
þannig að það kosti jafn mikið að
kynda hér og það kostar í Reykjavík,
og lækka skatta hér um 10%, þá
hugsanlega gætum við stoppað það
af að fleiri færu. En þeir sem eru
„EF stóriðja hefði komið í fjörðunginn fyrir tfu árum hefði ég hætt á
sjó og farið að vinna í henni, en það hefur verið hálfgert sultarlíf á
trillunni síðastliðin tíu ár. Ég vona annarra vegna að álver á Reyðar-
firði verði nú að veruleika," segir Erlendur Jóhannsson, trillusjómað-
ur á Fáskrúðsfirði.
SVO virðist sem mikill mátt-
ur hafi verið dreginn úr
íbúum Austurlands með
þeim mikla fólksflótta sem
þaðan hefur verið undan-
farin ár. Þegar dæmt er út frá fjöl-
mörgum samtölum við íbúa á Aust-
urlandi virðast margir hverjir ekki
trúa því að atvinnulífið verði byggt
upp á ný nema með stórtækum að-
gerðum. Þeir virðast ekki lengur
hafa trú á að þeirra frumkvæði geti
breytt ástandinu, heldur þurfi eitt-
hvað meira til. Það lítur út fyrir að
það sé þess vegna sem uppbygging
orkufreks iðnaðar og virkjana hefur
svo mikið fylgi meðal íbúa svæðisins.
Með því sjá menn von um að ný at-
vinnutækifæri skapist, þjónusta
eflist, lífskjör batni og fólksflóttinn
stöðvist.
Þó eru ekki allir sem vilja viður-
kenna að ástandið sé jafn slæmt og
undanfarið hefur verið haft á orði.
Sumir segja að atvinnulíf sé þegar að
færast í aukana, en aðrir geta ekki
tekið undir það. Ibúum á Austur-
landi fmnst það jaðra við hroka að á
suðvesturhorninu skuli virkjana-
framkvæmdum á hálendinu vera
mótmælt. Þeir skilja illa af hverju
mótmælin vakna þegar loksins á að
hefja framkvæmdir í þeirra lands-
fjórðungi, en aldrei heyrist múkk
þegar virkjanir og stóriðja eru reist
á suðvesturhorninu. Sumir eru reiðir
vegna þessa, aðrir sárir. Sumir telja
mótmælin og umfjöllun fjölmiðla
hafa haft áhrif á skoðanir fólks, og
fleiri bætist í hóp þeirra sem eru
andvígir virkjunum norðan Vatna-
jökuls. I þessari seinni grein af
tveimur er spjallað við íbúa á Eski-
firði, Fáskrúðsfirði og Egilsstöðum
um viðhorf þeirra til virkjana og
uppbyggingar stóriðju. Byggðamálin
blandast óhjákvæmilega þar inn í og
þá sérstaklega viðhorf fólks til
stjórnvalda og áhrif kvótakerfísins.
Kvótabraskið haft
neikvæð áhrif
Erlendur Jóhannsson sjómaður
gerir út trillu frá Fáskrúðsfirði og
segir að kvótabraskið hafi haft mikil
áhrif á þróun atvinnutækifæra í firð-
inum. „Ef stóriðja hefði komið í
fjórðunginn fyrir tíu árum hefði ég
hætt á sjó og farið að vinna í henni,
em það hefur verið hálfgert sultarlíf
á trillunni síðastliðin tíu ár. Ég vona
annarra vegna að álver á Reyðarfirði
verði nú að veruleika. Fólksflóttinn
er orðinn mjög alvarlegur. Það eru
nánast bara gamalmenni eftir hérna
í firðinum og ekki fá þau vinnu í ál-
veri sökum aldurs,“ segir Erlendur.
Ægir Kristinsson, hafnarvörður á
Fáskrúðsfirði, segir stóriðju líklega
verða samfélaginu til bóta, en eitt-
hvað meira þurfi að koma til. „Hér
er það bara fiskurinn og atvinnulífið
er mjög einhæft. Álver er það eina
sem við sjáum framundan, þótt það
sé engin lausn á þessum vanda. Ég
veit ekki hvað verður um fískvinnsl-
una ef allir fara í álver, það gengur
ekki upp heldur. Kannski yrðu það
bara útlendingar sem myndu vinna í
fiski,“ segir Ægir og bætir við: „En
smáiðnaður á erfítt uppdráttar
héma, hann virðist ganga í nokkur
ár en svo dettur hann upp fyrir. Eina
uppbyggingin sem á sér stað núna er
hjúkrunarheimili sem verið er að
byggja, það er það fyrsta sem hefur
verið rekið niður í nokkur ár. Ibúð-
arhús eru ekki byggð hérna. Það er
nóg af húsum og hægt að fá þau á
spottprís. Það færu miklu fleiri héð-
an ef þeir gætu selt, en mai-gir hafa
ekkert í að fara, kofarnir standa
héma verðlausir og menn verða að
hafa eitthvað á milli handanna til að
geta komist í hús í Reykjavík. Það er
verið að selja hús hér á allt frá 9% og
upp í 50% af brunabótamati þeirra.
Heldurðu að það sé ástand,“ sagði
Ægir.
En hvað með náttúruna, er engin
eftirsjá í henni? „Það er reglulega
fallegt við Hafrahvamma og að
hugsa til þess að þetta fari allt sam-
an undir vatn, það er náttúrulega
skelfilegt. En við verðum að horfa í
það. Menn verða að geta bjargað sér
einhvern veginn, hvort sem það er
með þessu eða einhverju öðru. En
mér fínnst alveg sjálfsagt að Fljóts-
dalsvirkjun fari í umhverfismat og
það verði lótið ráða,“ segir Ægir.
Hálendið einskis virði
Viðhorf Austfírðinga til náttúr-
unnar og hálendisins virðist vera
mjög mismunandi. Sumum fínnst
beinlínis ekkert til hálendisins koma,
en öðmm þykir vænt um það. Aðal-
steinn Jónsson, forstjóri Hraðfrysti-
húss Eskifjarðar, er hlynntur því að
virkja á hálendinu.
„Hefur þú séð þessi stórfljót æða
Morgunblaðið/RAX
HVAÐA framtíð bíður ungu kynslóðarinnar á Austurlandi? Mun hún flytja á brott? Leysir álver á Reyðarfirði þann vanda sem atvinnu- og menning-
arlíf á Austurlandi býr við? Þessi skólabörn léku sér í ísknattleik á Neskaupstað í vikunni.
„Alver er það eina sem
við sjáum framundan“
Fólksflóttinn af landsbyggðinni er stað-
----------T-----------------------------
reynd. Ibúar landsbyggðarinnar vilja
fjölbreyttara atvinnulíf og betri lífskjör.
A Austurlandi telja margir að virkjun
fallvatna og uppbygging stóriðju sé stærsti
möguleikinn sem nú gefíst til að snúa
þróuninni við. Aðrir telja stríðið tapað,
og segja að ekkert geti komið í veg fyrir
þessa þróun. Ragna Sara Jónsdóttir
blaðamaður og Ragnar Axelsson ljós-
myndari fóru um Austurland og
kynntu sér viðhorf heimamanna.
jgt'