Morgunblaðið - 22.11.1998, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998 11
„ÁLVER er það eina sera við sjáum framundan, þótt
það sé engin lausn á þessum vanda. „Ég veit ekki hvað
verður um fiskvinnsluna ef allir fara í álver, það geng-
ur ekki upp heldur. Kannski það yrðu bara útlendingar
sem myndu vinna í fiski,“ segir Ægir Kristinsson, hafn-
arvörður á Fáskrúðsfirði.
„ÞEGAR það fer 331 maður af Austurlandi á fyrstu
nfu mánuðum ársins er ástandið slæmt. Getið þið
ímyndað ykkur hve mikil blóðtaka það er? Miðað við
höfðatölu jafngildir það því að tveir tugir þúsunda
manna hyrfu úr Reykjavík á níu mánuðum," segir
Eiríkur Stefánsson á Fáskrúðsfirði.
„ÞAÐ er alveg ljóst að virkjanir og stóriðja geta
verið mikil lyftistöng fyrir atvinnulífið, en til þess
að það geti orðið þarf að vera tryggt að við fórnum
ekki meiri hagsmunum fyrir minni,“ segir Jón Kr.
Arnarson í Hallormsstað, sem hér er ásamt dætrum
sfnum Lilju og Björk.
„MAÐUR er hlynntur einhverju sem myndi halda
fólkinu niðri á fjörðum en hvort þetta sé rétta lausn-
in, það veit ég ekki,“ segir Agnes Vogler, nemi í
Menntaskólanum á Egilsstöðum, og félagar hennar,
Hlynur Sigurðsson, Baldur Bjarnason og Garðar
Valbjörnsson, taka undir.
„ÞAÐ er staðreynd að ef álverið kemur gerir það
að verkum að við fáum á 5 árum eitthvað sem tekur
okkur annars 20-25 ár að framkvæma. Það er þetta
sem við erum að sækjast eftir,“ segir Gunnar Vign-
isson, hjá Atvinnuþróunarfélagi Austurlands, og
Orn Þórðarson tekur í sama streng.
„KRAKKAR á okkar aldri munu ekki flytja aftur á
firðina til að vinna í álveri. Ég ætla til dæmis að fara
og mennta inig og sú menntun mun líklega ekki nýt-
ast til að vinna í álveri," segir Ragnhildur Ingunn
Jónsdóttir, sem hefur skoðað kosti og galla virkjana
og stóriðju ásamt Sigrúnu Evu Grétarsdóttur.
„ÉG fengi Iíklega 15 milljónir fyi-ir húsið ef það
væri í Reykjavík, en ég mætti vera ánægður með að
fá 7-8 milljónir fyrir það hér. Það er ekki skrýtið þó
að fólk vilji efla hér atvinnu. Fólki er ekki sama um
svona lagað,“ segir Stefán Ingvarsson á Eskifirði.
„HEFUR þú séð þessi stórfljót æða fram með sinni
miklu orku? Þessa óskaplegu orku erum við búin að
horfa á í þúsund ár. Er ekki tími til kominn að nýta
hana,“ segir Aðalsteinn Jónsson, forsljóri Hrað-
frystihúss Eskifjarðar.
farnii- nást aldrei aftur til baka,“ seg-
ir Eiríkur.
Hann segir að einkum tvennt hafi
áhiif á fólksflóttann úr fjórðungnum,
aðgerðarleysi ráðamanna og kvóta-
braskið. „Eg vil kenna þingmönnum
landsbyggðarinnar, sveitarstjórnar-
mönnum og fleirum um hvernig er
komið fyrir okkur. Þeir hafa ekki
þorað að tala opinskátt um hvernig
er í pottinn búið og sagt hreint út að
barlómur dragi úr fólki kraftinn. Ég
segi, við eigum að hætta að blekkja
okkur og við eigum að segja sann-
leikann um stöðu mála á landsbyggð-
inni. Þess fyrr verður gripið til að-
gerða. Að auki ræður enginn við
þetta kvótakerfi. Það er allt að seil-
ast frá okkur og stóru fyrirtækin eru
að soga kvótann til sín. Það voru þrír
togarar hérna og fjórir 200 tonna
bátar fyrir örfáum árum síðan. Nú
er einn togari og engh- 200 tonna
bátar. Það er kvótakerfíð sem er að
leggja sjávarbyggðirnai- í rúst,“ seg-
ir Eiríkur.
Og ástandið er mjög slæmt í aug-
um Eiríks. „Þegar 331 maður fer af
Austurlandi á fyrstu níu mánuðum
ársins er ástandið slæmt. Getið þið
ímyndað ykkur hve mikil blóðtaka
það er? Miðað við höfðatölu jafngild-
ir það því að tveir tugir þúsunda
manna hyrfu úr Reykjavík á níu
mánuðum. Við erum að upplifa þetta
núna. Það eru allir á aldrinum frá 16
til 30 ára fluttir úr bæjunum, þetta
fólk er ekki hérna lengur, það er
bara farið. Ég er ekkert viss um að
fólk muni flykkjast hingað á firðina
til að vinna í álveri. Það gæti þurft að
flytja inn vinnuafl þó að ég telji að
þeir sem hafi unnið lengi í fiski muni
iíklega vinna í álverinu, verði það
byggt.“
Eiríkur segir það nauðsynlegt fyr-
ir samfélagið að viðhalda byggð í litl-
um sjávarplássum: „Hverjh- fram-
leiða fiskinn, undirstöðu efnahags-
lífsins? Það er ekki Reykjavík, ekki
Kringlan, það er Bakkafjörður, Fá-
skrúðsfjörður og aðrar sjávarbyggð-
ir um allt land. Það er ekki fólkið í
glerhöllunum í Reykjavík sem er að
skapa tekjur fyrir þjóðina. Það kem-
ur úr sjávarúíveginum, þar skapast
tekjurnar og þess vegna er mikil-
vægt að hér haldist byggð,“ segir Ei-
ríkur.
Fljótsdalsvirkjun
óviðunandi
Svo virðist sem íbúar á Egilsstöð-
um og nági'enni setji meiri fyrirvara
við virkjanir og stóriðju en íbúar á
fjörðunum. Það kemur ef til vill ekki
á óvart þegar litið er til þess að íbú-
um á Héraði hefur ekki fækkað eins
og raunin er á fjörðunum, auk þess
sem þar er að fínna fjölbreyttara at-
vinnulíf. Þörfin fyrir nýbreytni í at-
vinnulífinu er því minni á Héraði og
af því stafar líklega ólíkt viðhorf.
Jón Kr. Arnarson er oddviti F-
lista, Félagshyggju við Fljótið, í
sveitarstjórn Fljótsdalshrepps. Ný-
lega slitnaði upp úr meirihlutasam-
stai-fi listans við Framsóknai-flokk-
inn, og var það vegna ágreinings um
umhverfismál, að sögn Jóns. Hann
telur að Fljótsdalsvirkjun eins og
hún sé sett fram sé óviðunandi.
„Það er alveg ljóst að virkjanir og
stóriðja geta verið mikil lyftistöng
fyrir atvinnulífið, en til þess að það
geti orðið þarf að vera tryggt að við
fórnum ekki meiri hagsmunum fyrir
minni. Við höfum mat á umhverfisá-
hrifum til að hjálpa okkur að komast
að því og þó að það sé ekki fullkomið,
þá er það besta tækið til að meta þau
áhrif. Þar af leiðandi fmnst mér
nauðsynlegt að fram fari mat á um-
hverfisáhrifum og þá sérstaklega á
Fljótsdalsvirkjun þar sem hún er
undanþegin slíku mati.
Ég tel jafnframt að Fljótsdals-
virkjun, eins og hún er sett fram
núna, valdi óviðunandi náttúruspjöll-
um. Svæðið hefur alla burði til þess
að verða ein mesta ferðamanna- og
náttúruperla á landinu og það er
gersamlega siðlaust að ætla að skella
virkjuninni á án lögformlegs um-
hverfismats,“ segir Jón.
Unga fólkið vill
búa í sinni heimabyggð
Menntaskólanemarnir Agnes
Vogler, Hlynur Sigurðsson, Baldur
Bjarnason og Garðar Valbjörnsson
eru öll á fjórða ári í Menntaskólan-
um á Egilsstöðum. Þau eru einróma
hlynnt því að umhverfisáhrif Fljóts-
dalsvirkjunai- verði metin með lög-
bundnu mati. „Það myndi bæta al-
menningsálitið á virkjuninni ef hún
færi í gegnum þetta lögbundna mat,“
segir Baldur. „Kannski eru menn
hræddir við að niðurstaða matsins
verði neikvæð," bætir Agnes við.
011 eru þau alin upp á Austurlandi,
nema Baldur sem er frá Reykjavík,
en segist vel geta hugsað sér að búa
á Austurlandi í framtíðinni. Það fari
þó að sjálfsögðu eftir því hvort þau
fái starf þar við sitt hæfi. En eru þau
hlynnt uppbyggingu stóriðju?
„Maður er hlynntur einhverju sem
myndi halda fólkinu niðri á fjörðum,"
segir Agnes, og bætir við „en hvort
þetta sé rétta lausnin það veit ég
ekki.“
„Sumir benda á ferðaþjónustu, en
aðrir segja að hún mengi alveg jafn
mikið og stóriðja. Þetta þarf að at-
huga, það eru önnur tækifæri," segir
Garðar.
Sem ungt fólk á Austurlandi segj-
ast þau helst vilja búa þar í framtíð-
inni, svo framarlega sem þau fái
tækifæri til að vinna við eitthvað sem
hæfði þeirra menntun. Stöllurnar
Ragnhildur Ingunn Jónsdóttir og
Sigrún Eva Grétarsdóttir sem eru
nemendur á fyrsta ári I Menntaskól-
anum á Egilsstöðum, eru því sam-
mála. Þær vilja helst búa í sinni
heimabyggð í framtíðinni. Ragnhild-
ur er frá bænum Hvanná í Jökuldal
en Sigrún Eva er frá Fáskrúðsfirði.
Saman unnu þær verkefni um virkj-
anir í skólanum og hafa því kynnt
sér málin nokkuð vel.
„Þetta er spurning um hverju við
viljum fórna til að geta verið áfram á
Austurlandi. Við þurfum að gera upp
við okkur hvort við viljum tapa
helstu náttúruperlum okkar, sem við
sjáum kannski aldrei aftur,“ segir
Sigi-ún Eva. „Sjálf get ég ekki gert
það upp við mig hvaða afstöðu ég
tek,“ segir Sigrún, en segist hafa
skoðað svæðin og þótt þau falleg.
„Þegar maður horfði á þessi stóru
svæði og hugsaði til þess að stór fjöll
yrðu kannski eyjar í gruggugu jök-
ulvatni, og fossamir myndu hverfa
var svolítið erfitt að fórna þessu, því
mér finnst þetta mikilvægt. I stað-
inn fáum við náttúrulega atvinnu
fyrir Austfirðinga, svo þetta er
spurning."
Tækifærin sem
gefast ekki fullnýtt
Ragnhildur segir að náttúran sé
mjög mikilvæg í sínum augum þar
sem hún hafí alist upp í sveit. „Jökul-
sáin rennur til dæmis rétt fyrir neð-
an bæinn hjá mér og mér þætti rosa-
legt ef hún færi. Ég er aðallega á
móti þessu því ég er svo hrædd við
að gera svona mikið á kostnað nátt-
úrunnar. Þessar framkvæmdir
breyta svo miklu,“ segir Ragnhildur
og heldur áfram: „Krakkar á okkar
aldri munu ekki flytja aftur á firðina
til að vinna í álveri. Ég ætla til dæm-
is að fara og mennta mig og sú
menntun mun líklega ekki nýtast til
að vinna í álveri.“
„Ég vil frekar gera Austurland að
svona grænum stað,“ segir Ragn-
hildur og Sigrún Eva tekur undir:
„Já, Héraðið býður upp á alls konar
möguleika í til dæmis ferðaþjónustu.
Einnig finnst mér synd hvað fallegir
staðir heima eru lítið nýttir, jafnvel
þó að það sé hægt. Sandfellið heima
er gert úr bergtegundum sem finn-
ast í tveimur eða þremur öðrum
fjöllum í heiminum; er ekki hægt að
gera út á það? Skrúðurinn er líka fal-
legur og hægt að byggja upp ýmis-
legt þar. Það er alveg hellingur til,
það þarf bara einhver drífandi að
taka af skarið. Svona hlutir gætu
skapað helling af störfum líka, og þá
þyrftum við ekki að fórna eins
miklu,“ segir Sigrún Eva.
„Kannski erum við að gera okkur
of miklar vonir með þetta álver, og
svo verður kannski ekki neitt,“ segir
Sigrún Eva. „Maður hefur stundum
á tilfínningunni að þetta sé bara
spurning um peninga, og það að
virkja sé gert af algerri peninga-
hyggju," bætir Ragnhildur við.
Þjóðin rís á afturfæturna
Ungviðurinn er bjartsýnn og
leggur áherslu á að það sem verði
gert til að viðhalda byggð á Austur-
landi hafi sem minnsta röskun í för
með sér. I Atvinnuþróunarfélagi
Austurlands á Egilsstöðum eru
menn einnig bjartsýnir á framtíð
fjórðungsins í atvinnumálum. Þar á
bæ eru menn þó ekki ánægðir með
umfjöllun fjölmiðla um málið og
segja hana líklega hafa aukið and-
stöðu við virkjanaframkvæmdir og
stóriðju, vegna þess að fjölmiðlar
hafi í heildina verið á móti fyrirhug-
uðum virkjanaframkvæmdum norð-
an Vatnajökuls.
„Fjölmiðlar bera mikla ábyrgð og
mér finnst þeir ekki hafa sinnt þeirri
ábyrgð í þessu máli, sem er mjög
mikilvægt fyrir fjórðunginn og
reyndar landið allt,“ segir Gunnar
Vignisson, framkvæmdastjóri félags-
ins. Og umræðan hefur verið öfga-
kennd í hans augum. „Það er einn
hópur að reyna að koma í veg fyrir
áformin og annar að reyna að keyra
þau í gegn sama hvað það kostar. En
það er staðreynd að ef álverið kemur
gerir það að verkum að við fáum á 5
árum eitthvað sem tekur okkur ann-
ars 20-25 ár að framkvæma. Það er
þetta sem við erum að sækjast eftir,“
segir Gunnar.
Hann bendir jafnframt á að fjórð-
ungurinn sem slíkur bjóði upp á
ýmsa möguleika varðandi atvinnu-
sköpun og það sé ólíðandi ef hann
geti ekki nýtt þá. ,Af hverju megum
við með þessa möguleika ekki nýta
þá. Fallvötnin hafa verið nýtt á suð-
vesturhorninu í áratugi og allt í einu
þegar við getum nýtt möguleikana
hér ætlar þjóðin að rísa upp á aftur-
fæturna og standa í vegi fyrir öllu
saman,“ segir Gunnar.
„Við verðum að færa fórnir til þess
að bjarga atvinnulífínu á Austur-
landi, ef það er virkjun eða álver, þá
gerum við það. Auðvitað þarf að
leggja eitthvað undir og í mínum
huga er þetta fyrst og fremst spurn-
ing um forgang og það er mannlíf á
Austurlandi sem hefur forgang,“
segir Örn Þórðarson, ráðgjafi og
verkefnisstjóri.
Gunnar og Örn segja að þegar sé
hafin uppbygging á atvinnulífi í
fjórðungnum. A þeirra vegum eru
atvinnuþróunarverkefni á ýmsum
sviðum. „Við undirbúum jarðveginn
til þess að atvinnutækifæri geti
skapast, með forathugunum og
vinnu á fyrstu stigum," segir Örn.
Gunnar segir að viðskiptahugmyndir
í tugatali fari í gegnum skrifstofuna.
Þær séu skoðaðar og svo verða milli
2-5% að veruleika. Einnig sé unnið
að framþróun í fyrirtækjum sem
þegar eru til staðar, til dæmis sé
reynt að koma á viðskiptatengslum
við fyrirtæki erlendis.
Það er Ijóst að skoða þarf áhrif
virkjana og stóriðju á náttúru, efna-
hag og síðast en ekki síst mannlíf og
íbúaþróun á landsbyggðinni. Allt eru
þetta mikilvægir þættir sem ekki má
líta framhjá þegar ákvarðanir eru
teknar, en ljóst er að hagsmunir
ólíkra hópa skarast og ráða þai-f
fram úr þessum málum í samein-
ingu.