Morgunblaðið - 22.11.1998, Qupperneq 26

26 SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
í meðalbekk grunnskóla má fínna börn sem eru með
dyslexíu, eiga við líkamlega eða tilfinningalega fötlun
að stíða, eru afburðagreind, ofvirk, misþroska, koma
frá öðrum menningarsvæðum eða hafa sérstaka
hæfileika á einhverju sviði. Hvernig ætlar skóli
framtíðarinnar að koma til móts við þennan fjölbreyti-
lega hóp? Dóra S. Bjarnason sagði Hildi Friðriks-
dóttur frá fjölþjóðlegum fundi sem hún sat, þar sem
þessi mál voru rædd og þær breytingar í þjóðfélögum
sem kalla á nýja sýn starfsmanna skóla.
Jm

HVERNIG skyldu þessir verðandi kennarar vera búnir undir að takast á við að sinna þeim fjölbreytilega hóp barna, sem myndar einn bekk?
fí ölbreytileikans
FUNDURINN, sem
Dóru S. Bjamason dós-
ent við Kennaraháskóla
íslands var boðið á, var
haldinn í Washington í
september síðastliðnum.
Var til hans boðað af bandaríska
menntamálaráðuneytinu, auk
OECD.
Gestir fundarins voru um 70,
þar af helmingurinn frá Banda-
ríkjunum en hinir víðs vegar að úr
heiminum. Allt fólk sem hefur mis-
munandi hugmyndir um hvernig
hægt er að búa til betri skóla sem
mætir ólíkum þörfum nemenda.
Meðal gesta voru til dæmis ýms-
ir starfsmenn bandaríska mennta-
málaráðuneytisins, prófessorar og
vísindamenn, fulltrúar Alþjóða-
bankans, kennarar, fatlaðir, örfáir
foreldrar fatlaðra og leiðtogar
indíána og blökkumannahreyfínga
í Bandaríkjunum. „Þetta var mjög
misleitur hópur og ekki einn af
þessum sem er smalað saman af
því þeir eru sammála um allt,“ seg-
ir Dóra.
Hafa lært af samvinnu
við fatlaða
Sjálf hefur Dóra lagt stund á
rannsóknir, sem tengjast stöðu
fatlaðra í þjóðfélaginu og skóla án
aðgreiningar. Hún hefur unnið að
þessum málum bæði hér á landi
sem erlendis.
„Tilgangur fundarins var að
hjálpa OECD og bandarískum
menntamálayfirvöldum að skerpa
hugmyndir sínar um hvað skóli án
aðgreiningar þýðir og hvers vegna
hann skiptir máli. Hvemig unnt er
að nálgast slíka stofnun og hvemig
endurhugsa þurfí kennaramennt-
unina. Peter Evans, sá sem var í
forsvari fyrir OECD, tók þannig til
orða, að tilgangurinn væri að um-
skapa skólann, ekki bara frá lög-
gjafanum og niður á við heldur frá
kennslustofunni og upp, ef skólinn
á að halda áfram að vera til.“
Dóra segir, að það sem hafi
byrjað á 7. áratugnum með spurn-
ingum um samkennslu fatlaðra og
ófatlaðra nemenda hafi breyst.
„Nú gerum við ráð fyrir marg-
breytileika mannlífsins í öllum
skólum bæði meðal nemenda og
kennara. Skóli er einfaldlega speg-
ill mannlegs fjölbreytileika. Þessi
sýn kallar á nýjar áherslur í vinnu
kennara og menn velta fyrir sér,
hvemig megi hámarka gæði náms
og kennslu fyrir alla nemendur.
Þetta er grundvallarbreyting á
sjónarhomi, þar sem vandinn er
færður frá aðstæðum eða eigin-
leikum einstakra nemenda yfir á
fagleg vinnubrögð. Það er skóli án
aðgreiningar," segir Dóra.
Hún dregur annars vegar upp
mynd af dæmigerðum skóla nú-
tímans og hins vegar af þeim
breytingum sem em í vændum.
Hún bendir jafnframt á að menn
viti ekki nákvæmlega hver þróunin
verður þegar litið sé langt fram í
tímann. „Skóli eins og við þekkjum
hann núna er stofnun, þar sem
kennari vinnur oft aflokaður með
hóp barna. Þetta eru vinnubrögð
sem fela oft í sér mikla stöðnun og
þar gerist ekki endilega mikið.
Einn kennari dugar ekki lengur til
þess að hjálpa börnum að vinna á
þann máta sem nauðsynlegt er til
að mæta einstaklingsmun," segir
hún.
Þjóðfélagsbreytingar kalla
á nýjar aðferðir
Hún leggur áherslu á að nem-
endumir séu ekki einungis með
mismunandi atgervi, þarfir og bak-
grunn, heldur eigi sér stað miklar
þjóðfélagsbreytingar, til dæmis
aukið atvinnuleysi og breytt
starfsumhverfi. „Það er verið að
búa nemendur undir tæknisamfé-
lag framtíðarinnar. Það þýðir að
menn verða að hætta að hugsa
eins og þeir séu að búa nemendur
undir vinnu við handiðn eða færi-
band á fyrri hluta 20. aldarinnar.
Menn verða að líta upp og sjá, að
þeir eru ekki að kenna sögu,
stærðfræði eða eðlisfræði, heldur
eru þeir að undirbúa börn til að
lifa í heimi, sem við vitum nánast
ekkert um annað en að hann verð-
ur líklegast hraðari, flóknari og
óhlutbundnari en sá sem við búum
í,“ segir Dóra.
„Það má breyta skólakerfinu,
lögum og reglum, en maður breyt-
ir ekki sjálfum skólanum nema
breytingin eigi sér einnig stað í
bekknum," heldur hún áfram.
Því næst vitnar hún í orð pró-
fessors David Mitchell sem starfar
við Waikato-háskólann á Nýja-Sjá-
landi, en hann var hér á ferð í vor.
„Hann líkti skólakerfinu við hafið
og sagði að mikið öldurót væri á
yfirborði hafsins. Miklar breyting-
ar væru í heiminum á lögum,
námskrám, skólastefnum og slíku.
Hið skrýtna og athyglisverða er,
að eins og í hafinu þá er lítið að
gerast á botninum, sem má líkja
við skólastofuna. I rauninni hefur
lítið breyst i skólunum. Þar ríkir
oft kyrrstaða þrátt fyrir ólguna
fyrir ofan.
Af þessu hefur fólk áhyggjur og
veltir fyrir sér, hvað þurfi að gera
til að skólinn haldi velli. Hugsunin
er sú að brjóta þurfi upp og endur-
skapa skólann. Leggja áherslu á
einstaklinginn og miklu meiri
áherslu á samvinnu og sveigjan-
leika.“
Undirstaðan er samvinna
Dóra segir að mikið hafi verið
rætt á fundinum um samvinnu og
litið sé svo á, að hún sé undirstað-
an í starfi skólanna. Ljóst sé, að
hvorki sérkennari né hinn almenni
kennari geti einir sinnt öllu því
sem þarf í einni skólastofu. Því
ættu kennarar að læra að vinna
saman, leggja kunnáttu sína í sam-
eiginlegan sjóð, skipuleggja sam-
eiginlega út frá þörfum hópsins
sem og hvers einstaklings og læra
að vinna með foreldrum, öðru
starfsfólki skóla og sérfræðingum.
„Með þessu móti færumst við nær
markinu. Skóli er ekki hús heldur
það sem gerist þar og hvemig það
er skipulagt. Hægt er að hafa
skóla hvar sem er, ef skipulagið er
í lagi. Það er líka hægt að drepa
niður allan áhuga með því að láta
börnin bara annast eyðufyllingar.“
A fundinum var fjallað um
hvemig hin mismunandi lönd
kynna hugmyndafræðina skóla án
aðgreiningar í kennaramenntun-
inni og í samvinnu og endurmennt-
un kennara. Dóra segir að sú um-
ræða hafi verið mikilvæg og gert
mönnum auðveldara fyrir að skilja
hvernig hugtök eru notuð, eins og
skóli án aðgreiningar, samvinna og
fleira í þeim dúr.
Fram kom að kjaminn í kenn-
aramenntuninni ætti að snúast um
þekkingu á námsefninu, uppeldis-
og kennslufræði, að kenna hagnýt-
ar leiðir til að lifa af frá degi til
dags í skólastofunni og að rækta
siðgæðisvitund og persónuleika
kennaranemanna þannig að hagur
barnanna sé í fyrirrúmi.
Flótti úr stéttinni er ekki
bara íslenskt vandamál
Dóra tekur fram að mjög mis-
munandi sé milli landa hvernig
kennarar eru búnir undir það að
vinna með ólíkum nemendum og
tengist því hvar fatlaðir séu staddir
í skólakerfinu. „Við eigum ekki að
búa kennara bara undir að vinna
með nýbúum, fátækum, blindum
eða heyrnarlausum," segir hún.
„Auðvitað þarf fólk að sérhæfa
sig á einhverjum sviðum, en al-
mennur kennari þarf að geta unnið
með öllum þessum hópum og þeim
sérfræðingum sem koma þar .að.
Það þarf að hjálpa þeim að vinna í
þessu samhengi án þess að leggja
meira á þá, þannig að þeir verði
ekki algjörlega útkeyrðir. Við er-
um að ýta öllu almennilegu fólk í
burtu með því að leggja meira og
meira á það en breyta ekki grund-
vallaruppbyggingunni í skólastarf-
inu. Sumt af samviskusamasta og
duglegasta fólkinu er að finna ser
önnur störf. Þetta á jafnt við á ís-
landi sem annars staðar."
„Menn verða að líta upp og sjá, að
þeir eru ekki að kenna sögu, stærð-
fræði eða eðlisfræði, heldur eru þeir
að undirbúa börn til að lifa í heimi,
sem við vitum nánast ekkert um ann-
að en að hann verður líklegast hrað-
ari, flóknari og óhlutbundnari en sá
sem við búum í.“