Morgunblaðið - 22.11.1998, Side 28

28 SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Arnaldur Morgunblaðið/Arnaldur
BJÖRN Jónsson: Tel ekki nauðsynlegt að banna áfengi en „nauðsynlegt að aðgengi að HELGI Seljan: „Fræðslan er geysilega mikil... og hafi okkar starf skilað litlu verð ég
því sé heft og bæði að vínútsölustöðum og krám sé stórlega fækkað og verð hækki.“ að hryggja menn með því að mér finnst fræðslan ekki hafa skilað meiru.“
VIÐMÆLENDUR blaða-
manns eru séra Björn
Jónsson, stórtemplar
Stórstúku íslands, Helgi
Seljan, þingtemplar í
Reykjavík, og Kristín Jónsdóttir, 19
ára frá unglingastúkunni Eddu.
Þegar nokkuð var liðið á samtalið
bættist Sigrún Sturludóttir við, en
hún er í samstarfshópi um
bindindishelgi fjölskyldunnar og
hefur starfað um áratugi að
bindindismálum.
„Við erum fyrst og fremst að
boða bindindi í orði og verki; bar-
áttu gegn neyslu allra vímuefna, tó-
baks, áfengis og sterkari ólöglegra
vanabindandi efna,“ segir Björn um
starf Góðtemplarareglunnar. „Okk-
ur liggur alltaf þyngst á hjarta - að
minnsta kosti frá mínum bæjardyr-
um séð - að ná til barna og ung-
linga; að virkja þau til þátttöku í
bindindismálum áður en þau fara
hugsanlega sjálf að stíga ógæfu-
spor. Hugsanlega geta þau verið
styrkur hinna eldri í fjölskyldunni á
erfiðum stundum. I sambandi við
vímuefnavarnir er um fátt meira
talað en forvarnir í dag. Þær eru
ýmiskonar en nauðsynlegustu og
bestu forvörnina teljum við í Góð-
templarareglunni að koma í veg fyr-
ir að nokkurn tíma sé byrjað að
neyta áfengis. Það er áfengið sem
við teljum okkur fyrst og fremst
þurfa að berjast á móti því það er
skoðun okkar, byggð á reynslu og
kenningu okkur reyndari og vitrari
manna, að miklu sjaldgæfara sé að
þeir sem ekki byrja á áfengisneyslu
lendi á refilstigum sterkari vímu-
efna. Og eftir því sem árin líða
sannfærist ég meira um að reyking-
ar eru þama með. Við megum ekki
gleyma því að við viljum líka berjast
gegn því að börnin okkar byrji að
reykja.“
Skapti: Nær bindindishreyfing-
in nógu vel til ungs fólks í dag, að
ykkar mati?
„Hvenær náum við nógu vel?“
spyr Björn á móti, en Helgi Seljan
svarar; „Eg er sannfærður um að
við náum þessum skýru skilaboð-
um okkar ekki nógu vel út. Ég hef
aldrei hitt mann sem hefur séð eft-
ir því að vera bindindismaður. En
ég er búinn að hitta hræðilega
marga, og íleiri eftir því sem á æv-
ina líður, sem hafa orðið að lúta í
lægra haldi fyrir ofdrykkjunni.“
Skapti: Astandið í áfengismál-
um á Islandi er slæmt að mínu
mati, og ykkar væntanlega líka.
Getur verið að ástæða þess sé að
hluta til því að kenna að starfsað-
ferðir ykkar gegnum árin hafí ver-
ið rangar eða ekki nógu góðar? Að
ungt fólk taki til dæmis ekki lengur
mark á setningum eins og Taktu
aldrei fyrsta sopanríl
Helgí: „Við getum varla dæmt
um það og gerum sennilega aldrei
nógu vel. Við fáum samt þau skila-
boð úr samfélaginu að menn virða
sjónarmið okkar. Ég var 16 ár á
Alþingi og hélt býsna mikið fram
þessum kenningum og miðað við
það almenningsálit sem ríkir,
Skapti, þá hefði ég haldið að það að
halda því fram að ég væri bindind-
ismaður, stæði fyrir þessum kenn-
ingum og legði áherslu á þær, yrði
"Oluleikur
ER SLÆM FORVORN
Góðtemplarareglan minnir nú, á bindindis-
helgi fjölskyldunnar, á forvarnarmátt
hennar og hvetur fólk til að gera sér
glaðan dag á heilbrigðan hátt. Skapti
Hallgrímsson, sem skrifaði nokkuð um
víndrykkju í Morgunblaðið í sumar -
við litla hrifningu a.m.k. sumra bind-
indispostula - skiptist af þessu tilefni á
skoðunum við fulltrúa bindindishreyfíngar-
innar, meðal annars um starfsaðferðir
Góðtemplarareglunnar.
mér ekki til framdráttar en ég held
ég hafi á fáu grætt meira. Segi því
stundum að ég hafi þó ekki verið
þarna til einskis."
Skapti: Ekki misskilja mig; ég
er ekki að segja að slæmt sé að
vera bindindismaður. En ég hef
skrifað á þeim nótum að forboðnu
ávextirnir séu mest spennandi.
Haldið þið að þegar sagt er við
ungt fólk að taka aldrei fyrsta
sopann að það leiði til þess...?
Kristín: „Nei, það er öfugt.“
Skapti: ...eða til þess, eins og
mig grunar, að krakkamir segi
frekar: þetta verð ég að prófa.
Kristín: „Þetta er alveg eins og
með lítil börn. Ef þú bannar þeim
eitthvað fara þau beint að gera það
sem þú bannar þeim!“
Skapti: Þess vegna hef ég spurt:
er stúkan á réttri braut? Geta
bindindismenn og hófdrykkjumenn
ekki mæst á miðri leið og frætt
unglinga um áfengi í því skyni að
koma í veg fyrir ofdrykkjuna?
Björn: „Éræðslan ein og út af
fyrir sig virðist gera lítið gagn.“
Helgi: „Við bönnum fólki ekki
heldur bendum því á að taka
ákvörðun á grundvelli eigin skyn-
semi. Hvað það telji hollast fyrir
eigin heilsu. Ég var kennari í mörg
ár en sagði aldrei við nemendur
mína: Þið megið ekki, ég banna
ykkur, heldur: hugsið út frá eigin
sjónarmiði. Þið eigið val, hvernig
þið eyðið lífi ykkar. Fræðslan er
geysilega mikil, flæðir yfir þjóðfé-
lagið, og hafi okkar starf skilað
litlu verð ég að hryggja menn með
því að mér finnst fræðslan ekki
hafa skilað meiru. Menn vita að
þetta er hættulegt. Það ætlar sér
enginn að verða ofdrykkjumaður,
það byrjar enginn í hófdrykkju til
að verða ofdrykkjumaður.“
Kristín: „Ég held að það skipti
máli hvenær fræðslan byrjar. Hún
þarf að byrja nógu snemma. Ég
held að ekki hafi verið komið inn á
þetta við mig fyrr en ég var 14 ára.
Margir, sérstaklega ungt fólk, vita
ekki hvað stúka er en ef krakkar
eru fræddir nógu snemma, held ég
það geti hjálpað þeim mikið. Svo
þegar fólk eldist ræður það hvað
það gerir.“
Skapti: En þrátt fyrir mikið
starf er ástandið slæmt. Hvers
vegna?
Helgi: „Það er erfitt að segja.
En ég tel fyrst og fremst að samfé-
lagið sé allt á hröðum flótta frá
vandamálinu - með ákveðinni und-
anlátssemi. Þar með er ég ekki að
segja að eintóm bönn dugi eða
þvíumlíkt. Það hefur reynslan sýnt
að er ekki það rétta. En ef alltaf er
látið undan, óttast ég að eftir tíu ár
þyki það sjálfsagt sem við erum að
hneykslast á í dag. Verður það
sjálfsagt þá að barn í 10. eða 9.
bekk verði ofurölvi? Ég hef verið
bindindismaður ailt mitt í líf og hef
reynt að vera aldrei öfgafullur í
þessum málum heldur hreinn og
beinn og vitna til míns eigin for-
dæmis um leið; ég þykist hafa efni
á því að benda á að ég hafi lifað
hamingjusömu lífi, einmitt fyrir
þetta. Ég get því líka sagt, í mikilli
einlægni, Skapti, að auðvitað
blygðast maður sín fyrir að árang-
ur manns hafi ekki verið betri og
auðsjáanlegri... En ég held að ein-
hvern tíma kastist bylgjan til
baka.“
Skapti: Þið talið um fjölskyld-
una. Eitt af því sem ég setti fram í
sumar var að best væri að á þeim
vettvangi væru börn og unglingar
frædd um þessi mál, eins og allt
annað.
Helgi: „Það er líka okkar skoð-
un. Við megum ekki gleyma því að
uppeldið byijar heima og þýðingar-
mestu undh'stöðurnar að uppeldinu
eru lagðar heima í hinum einstöku
fjölskyldum. Ég játa það sjálfur að
ég veit ekki hvað ég hefði gert ef ég
hefði ekki fengið það uppeldi allt
frá blautu barnsbeini að ég skyldi
fyrst og fremst ákveða sjálfur hvað
ég vildi, en virða allt fyrir mér áður
en ég tæki þá ákvörðun. Og eftir að
hafa virt samfélagið fyrir mér gerði
ég það. Við getum líka alveg eins
sagt, Skapti, í fullri alvöru, að hóf-
drykkjumaðurinn sé kannski
hættulegasti maðurinn í þessum
efnum. Af hverju? Af þvi að allir
geta hugsað sér að verða eins og
hann. Að neyta áfengis sjaldan og í
hófi og verða sér aldrei til skamm-
ar, berja aldrei konuna og svo
framvegis. Hann er í raun býsna
skemmtileg fyrirmynd.“
Skapti: En hættuleg fyrirmynd,
að þínu mati?
Helgi: „Hann gæti verið hættu-
leg fyrii-mynd, já. Menn vilja líkjast
honum en ráða svo ekki við það.
Svona getur þetta verið, þótt ég sé
ekki að kasta rýrð á hófdrykkju-
menn út af fyrir sig.“
Björn: „Sumir eru orðnir alkó-
hólistar eftir íyrsta fylliríið. Það er
staðreynd."
Skapti: Lítið þið svo á að sé
áfengi haft um hönd leiði það aldrei
til annars en fyllirís?
Björn: „Nei, það er ekki hægt að
gera. Það dettur ákaflega fáum
hug, held ég.“
Skapti: Hvers vegna þá að reyna
að spoma algjörlega við vín-
drykkju? Er það nauðsynlegt?
Helgi: „Það geta allir verið sam-
mála um að það sé jafn sjálfsagt að
það viðhorf sé fyrir hendi í samfé-
laginu að ekki eigi að neyta áfengis
eins og öðrum finnst sjálfsagt að
vera með algjört frelsi í þessum
efnum. Fólk er svo ólíkt og tekur
misjafnlega við sér; það sem einn
þolir, þolir annar ekki þannig að
mér dettur ekki í hug að gefa ein-
hverja ákveðna forskrift í sambandi
við þetta. Þú ert að reyna að fiska
eftir, hvort við séum á þeirri skoð-
un að okkar aðferðir séu þær einu
réttu, en við virðum starf annarra
sem fást við þessi mál. Okkur þykir
bara sárt að svona gífurlegum fjár-
munum sé varið í meðferðargeir-
ann. Við viðurkennum nauðsyn
þess - en við vitum líka að ef lífsvið-
horf okkar væri örlítið ríkara úti í
þjóðfélaginu og áfengi yrði ekki að
fylliríi, sem það getur vissulega
orðið hvenær sem er, þá yrði þetta
ekki svona dýrt.“
Skapti: Það er auðvitað óskap-
lega sorglegt hvernig Islendingai-
fara með áfengi, margir hverjir. Er
óraunhæft að ætla að þjóðin geti
þroskast í þá átt að geta stundað
hófdrykkju, eins og aðrar, margai-
hverjar?
Kristín: „En það getur líka leitt
til þess að fólk fer að drekka meira.
Eitt dæmi um það er strákur á
mínum aldri sem fór til Frakk-
lands, þai- sem vín er yfirleitt
drukkið með mat. Strákurinn er „á
götunni" í dag, mjög illa farinn, og
þegar félagi okkar hitti hann síðast
niðri í bæ sagðist hann óska þess að
hafa aldrei farið í þessa ferð. Hann
fór með mömmu sinni og pabba
sem fannst þetta allt í lagi. Að
drukkið væri með mat...“
Skapti: Hvað er hann gamall?
Kristín: „Var fimmtán þegar
hann fór út og er átján í dag.“
Skapti: Mér er næst að halda að
foreldramir hafi haldið að svona
„ætti“ að haga sér í Frakklandi, en
gífurleg breyting hefur orðið þar.
Frönsk börn drekka ekki lengur
vín með mat, þó að það hafi tíðkast í
gamla daga. Og Frakkar drekka
ekki lengur alltaf vín með mat.
Helgi: „Frakkar hafa, eins og þú
veist sjálfsagt, Skapti, úr umræð-
unni, tekið upp aðhaldsstefnu, t.d.
bannað áfengi við þjóðvegina sem
var afskaplega merkilegt fyrh-bæri.
Af því ég nefndi ofdrykkjumennina
áðan; blindfullur maður sest síður
upp í bíl, svo við nefnum eitt dæmi,
en mai-gir sem telja sig rétt hafa
dreypt á. Spurningin er því alltaf
þessi: hvar á að draga mörkin? Ef
við gætum fengið einhvem gullinn
meðalveg til að ganga væri ég til í
að fara hann. En þá þurfum við líka
að hafa mörk, til þess að maður átti
sig á því að maður sé að gera fólki
raunverulegt gagn. Lífsskoðun mín
er einfaldlega sú að enginn þurfi á
áfengi að halda. Við verðum að hafa
vatn, verðum að hafa fæði, verðum
að hafa klæði, verðum að hafa hús-
næði. En við verðum ekki að hafa
áfengi. Ég hef ekki komið á
skemmtilegri dagskrá lengi en á
fundum hjá okkur. Ekki má gleyma
því að þetta er ekki regla þar sem
menn sitja á fundum með harðlífis-
svip.“
Skapti: Ég efast ekki um að
gaman sé á fundum, en skilar það
nógu góðum árangri?
Helgi: „Við eram of innhverf að
hluta til og náum ekki nógu vel út í
samfélagið. En það þarf líka ákveð-
ið samfélagslegt viðhorf til að hægt
sé að ná í gegn. Það er á móti núna
og þið finnið það; það þykir sjálf-
sagt og eðlilegt - er allt yfir í það
að vera þörf - að drekka áfengi.“