Morgunblaðið - 22.11.1998, Qupperneq 34

34 SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
UM NÝTINGU FISKISTOFNA
AÐ undanfömu hef-
ur farið fram nokkur
umræða um stjórn fisk-
veiða og sýnist sitt
hverjum. Hluti af þeirri
umræðu hefur verið
um þann lífíræðigrunn
sem fiskveiðiráðgjöf og
nýtingarstefnan bygg-
ist á. Þar hefur ansi oft
borið á nokkrum mis-
skilningi og því er rétt
að fram komi nokkrar
skýringar á því hvemig
þessi líffræðigrannur
er saman settur.
Þróun og afrakstur
fiskistofna ráðast af
nokkram þáttum. Sum-
ir þeirra era að mestu háðir sí-
breytilegu umhverfi en aðrir virðast
að mestu háðir því, hvemig veiðam-
ar era stundaðar. Hér á eftir verður
reynt að útskýra hvemig hinir
ýmsu þættir tengjast saman og
mynda þann grann sem hefur verið
notaður við ráðgjöf um nýtingu
fiskistofna.
Aldursdreifíng, nýliðun og af-
rakstur á nýliða
Mikilvægt er að gera sér grein
fyrir því að í fiskistofnum í sjó eru
oft margir árgangar eða aldurshóp-
ar. Veiðamar byggjast því samtímis
á mörgum aldursflokkum. Þetta
virðist gleymast á stundum, en
skiptir talsverðu máli þegar horft er
til nýtingarmöguleika. Fiskur tap-
ast yfirleitt ekki þótt hann sé
geymdur í sjó og oft er hag-
kvæmara að geyma stóran hluta ár-
ganganna til þess að leyfa þeim að
njóta vaxtarskilyrða í hafinu.
Þegar meta þarf nýtingarmögu-
leika fiskistofns er
dæminu gjarnan skipt í
nokkra liði, til þess að
unnt sé að gera sér
grein fyrir því hvað
skiptir máli á hverju
stigi. Þar sem aflinn á
hverjum tíma er úr
nokkrum árgöngum
má vera Ijóst, að fjöldi
fiska í hverjum ár-
gangi, þ.e. nýliðunin,
skiptir miklu máli.
Einnig skiptir máli
hvemig árgangurinn
nýtist, þ.e. hversu mik-
inn afla einstakling-
amir í árganginum
geta gefið af sér á allri
sinni ævi eða hve mikið hver ein-
staklingur gefur af sér að meðaltali.
Meðalafrakstur á hvem einstakling
nefnist afrakstur á nýliða. Heildar-
afla úr árgangi má augijóslega
reikna með því að taka fjöldann í ár-
ganginum og margfalda með af-
rakstri á nýliða. Þannig er búið að
skipta dæminu í tvo liði sem skipta
máli við nýtingu stofnsins, þ.e.
fjölda nýliða og afrakstur á hvern
nýliða.
Fjöldi nýliða ræðst yfirleitt að
mestu leyti af umhverfisaðstæðum
hverju sinni. Rannsóknir hafa verið
gerðar á nýliðun í mjög marga fiski-
stofna í heimshöfunum og til era
gagnagrunnar með upplýsingum
um hvemig nýliðun hefur verið í
700 fiskistofnum. Þegar þessi gögn
era skoðuð, kemur í Ijós að léleg ný-
liðun er mun tíðari þegar stofninn
er lítill. Þannig virðist vera alveg
Ijóst að sjálf stofnstærðin geti skipt
máli á þann veg að þegar stofhinn
er lítill getur orðið minna um nýhð-
Boríð hefur á nokkrum
misskilningi í umræðu
um líffræðigrunn sem
fískveiðiráðgiöf og nýt-
ingarstefnan byggist á,
segir Gunnar Stefáns-
son. Hann útskýrir hér
hvernig þessi grunnur
er saman settur.
un. Hugsanlegt er að í stöku tilvik-
um geti nýliðun aftur minnkað þeg-
ar stofn verður mjög stór. Engin
dæmi era þó um verulegan nýliðun-
arbrest þegar stofn verður mjög
stór og sérstaklega skal bent á að
ekld er vitað til að nýliðun minnki
við mikla stofnstærð í neinum
þorsk- eða ýsustofnum í Atlants-
hafi. Ef veiðar hafa áhrif á stofn-
stærðina má Ijóst vera að gæta þarf
nokkurrar varkárni við veiðar ef
komast á hjá hættunni á viðkomu-
bresti þegar stofninn minnkar mik-
ið.
Áhrif veiða á stofn
Eftir að árgangur verður til getur
einstaklingunum einungis fækkað.
Sumir þeirra verða kynþroska og
þannig hluti af hrygningarstofnin-
um. Yfir æviskeið árgangs gefur
hann heildarframlag í hrygningar-
stofninn. Þetta heildarframlag nefn-
ist endurnýjun stofnsins sem er
mikilvægt hugtak. Endumýjunin
ræðst af því hver afföllin verða og
hvemig til tekst með vöxt einstak-
linganna. Heildaraffóll er afar ein-
falt að meta með því að athuga
hvemig fækkar í árgöngum í veið-
inni. Til eru gögn um aldurssam-
setningu í þorskafla frá því um
1920. Af þeim gögnum má sjá að á
heildina litið hafa afföllin verið að
aukast mestalla öldina. Þrisvar hef-
ur þetta þó breyst og affóllin snar-
minnkað eins og flestum er kunn-
ugt: 1. Síðari heimsstyrjöldin. 2. Út-
færsla landhelginnar í 200 mílur. 3.
Árið 1994 þegar ákvörðun var tekin
um að draga svo úr veiðum að ör-
uggt væri að áhrifa minnkandi
sóknar myndi gæta. Sú einfalda
staðreynd að í hvert sinn sem dreg-
ið var verulega úr sókn gætti þess
samstundis í afföllum í stofninum er
örugg vísbending um að þarna gæti
áhrifa veiða og það raunar svo um
munar. I þessum lið dæmisins, þ.e. í
afföllunum, era áhrif veiða greini-
legust. Það er því framskilyrði að
tekið sé tillit til veiðidauða þegar
rætt er um nýtingarstefnu.
Þegar affóllin minnka og hærra
hlutfall árganga lifir af árið leiðir
það til þess að meira verður af
gömlum fiski í stofninum. Ef vaxt-
arskilyrði era ekki þeim mun verri
leiðir það til þess að stofninn stækk-
ar, í tonnum talið. Eins og fyrr get-
ur verður þetta til þess að minnka
líkurnar á lélegri nýliðun. Athuga
ber, að ekki þarf miklar breytingar í
fjölda einstaklinga sem koma inn í
stofninn til þess að þessara áhrifa
gæti. Til að byrja með er einfald-
lega nóg að draga úr sókninni
þannig að fiskarnir lifi að jafnaði
lengur. Þessi áhrif hafa nú verið
sannreynd, því í þriðja sinn á öld-
inni hefur dregið mjög mikið úr af-
föllum í þorskstofninum sem sýnir
augljós viðbrögð og stækkar nokk-
uð ár hvert. Að jafnaði hefur verið
ætlað að um 10% lélegri nýliðun
verði að jafnaði hjá litlum þorsk-
stofni á íslandsmiðum heldur en
þegar hann er stærri. Um þetta
bera söguleg gögn skýrt vitni. Hins
vegar er líka alveg ljóst að 10%
breyting er tiltölulega lítil í líffræði-
legu samhengi og einstakir árgang-
ar geta verið miklu stæni eða minni
eftir því hvort umhverfisaðstæður
era hagstæðar eða óhagstæðar.
Afrakstur á nýliða
En víkjum aftur að afrakstri á
hvem nýliða. Það er velþekkt að
þegar sótt er stíft og afföll vegna
veiða era mikil fæst meira af ungum
fiski og minna af gömlum. Að sjálf-
sögðu er einnig ljóst að ef sóknin er
alltof lítil, þá deyr fiskur drottni sín-
um án þess að nytjar verði af hon-
um. Flotum heimsins hefur þó
sjaldan verið haldið það litlum lengi.
Oft verður þetta dæmi þannig að
aflinn úr tilteknum árgangi í tonn-
um talið verður svipaður við mikla
sókn og hóflega en aflasamsetning-
in breytist mikið og miklu fleiri
fiska þarf í hvert tonn við mikla
sókn. Áætla má að í afrakstur
þorskárganga verði um 10% minni
að meðaltali við þá sókn sem var
þangað til um 1993 miðað sóknina
eins og hún er nú. Enda þótt þetta
hafi umtalsverða efnahagslega þýð-
ingu, er þessi munur er hins vegar
það lítiii að hann er vart mælanleg-
ur því ávallt er talsverður almennur
breytileiki í umhverfinu og því erfitt
að mæla slík meðaltöl.
Efnahagsleg og líffræðileg
heildaráhrif
Samanlögð áhrif af auknum af-
rakstri á nýliða og fjölda nýliða
gætu þannig orðið um 20% að með-
altali og til lengri tíma litið miðað
við þá sóknarminnkun sem orðið
hefur í þorsk á íslandsmiðum und-
anfarin ár. Slíkar breytingar era
orðnar það miklar að þær era ná-
lægt því að vera mælanlegar og
skipta mjög miklu máli efnahags-
lega. Raunar má benda á að ef litið
er til þróunar veiða og stofnstærðar
frá 1920 til 1984, þ.e. fyrir daga
kvótakerfisins, sést að á heildina lit-
ið hefur þróunin verið sú að aflinn
hefur farið minnkandi og stofninn
líka. Þannig bendir líffræðin, sögu-
leg vitneskja og reynsla þeirra sem
stunda sjó eindregið til þess að á
heildina litið hafi sóknin verið of
mikil allt fram til 1994 en að á und-
LEiOIN ER GREH3
► Verslunarferð til
St. John's í Kanada
► Fyrir aðeins kr. 19.200,-
('flug, skattar og gistingj
Farið verður 8. des. kl. 6.30 frá KEF, lent í
Canada kl. 6:40, gist eina nótt á hótel Holiday Inn, flogið
frá Kanada 9.des kl. 14.00.
Nokkur verslunarhús St. John's hafa ákveðið að hafa opið
til kl. 23.00 fyrir hópinn með góðum tilboðum. Flogið verð-
ur með Tristar Air Atlanta.
Bókanir hefjast mánud. 23. nóv. kl.9.00 í síma 562 9950
VESTFJJUtBALÉIB
Johannes Ellertsson ehf.

Skattamálanefnd
Sjálfstæðisflokksins
ir
Skattaívilnanir til að
efla sparnað
Opinn fundur í Valhöll mánudaginn
23. nóvember kl. 17.00-18.30
Geir H. Haarde, fjármálaráðherra, kynnir
fyrirhugaðar aðgerðir stjómvalda og
skýrslu nefndar sem hann skipaði, um
leiðir til að efla spamað.
Allir velkomnir
Stjórnin
Fréttir á Netinu ^mbl.is
AL.L.TAf= 6/7T/yU54£7 /VV7T
Gunnar
Stefánsson
anfömum áram hafi tekist að snúa
þeirri þróun við.
Fiskveiðiráðgjöf byggist vitan-
lega ekki eingöngu á líffræði heldur
að hluta til á hagfræði. Áhrif þeirr-
ar sóknarbreytingar sem orðið hef-
ur undanfarin ár þekkja allir sem
stunda sjó. Eitt af því sem hefur
breyst við þorskveiðar á allra síð-
ustu árum er að miklu ódýrara er að
sækja hvert tonn úr sjó því meira er
nú skilið eftir af fiski til næsta árs
en áður var gert. Ef snúið yrði af
þessari braut virðist alveg ljóst af
reynslu sem aflað hefur verið á öld-
inni að affóllin myndu aukast á ný,
minna yrði af eldri fiski, hrygning-
arstofninn myndi minnka, kostnað-
ur aukast og líkur á lélegri nýliðun
aukast aftur.
Breyttar forsendur
Nokkur atriði geta orðið til að
breyta þeirri heildarmynd sem hér
hefur verið dregin upp. Má nefna
„sjálfrán", þ.e. það athæfi að fiskur
étur eigin afkvæmi og „þéttleika-
háða“ þætti, þ.e. fyrirbæri eins og
það að hugsanlega dregur úr vexti
einstaklinga þegar þeir era orðnir
mjög margir. Því er raunar stöku
sinnum haldið fram að þessir þættir
skipti því höfuðmáh að veiða beri
sem mest úr stofnum til að minnka
sjálfrán og samkeppni um fæðu.
Slíkar fullyrðingar bera vott um
nokkurt þekkingarleysi, því þær
mælingar sem era til á þessum
áhrifum benda alls ekki til þess að
þau séu nógu mikil til að vega neitt
upp í áhrifin sem tahn eru upp að
ofan, svo sem af veiðidauðanum á
stofnstærð, afraksturs á nýliða og
hugsanlegra áhrifa minnkunar
stofnsins á nýhðun.
Má nefna að hefur ekki verið sýnt
fram á þéttleikaháðan vöxt þorsks
og mæhngar benda til þess að sjálf-
rán sé sáralítið. Þrátt fyrir það var
hvort tveggja tekið með í reikning-
inn þegar metin vora áhrif af því að
taka upp aflareglu fyrir þorsk. í ljós
kom að jafnvel þótt áhrif af sam-
keppni um fæðu yrðu til þess að
lækka meðalþyngd eftir aldri um
30%, hefði það ekki úrslitaáhrif á
niðurstöðuna. Hið sama gildir um
áhrif sjálfráns, sérstaklega áhrif
sjálfráns smærri, ókynþroska fisks
á sínum yngstu bræðram. Við mót-
un nýtingarstefnu var einnig tekið
tillit til stærðar loðnustofnsins og
áhrifa hans á vöxt einstaklinga í
þorskstofninum. Einnig hafa verið
könnuð áhrif vaxandi hvalastofna og
breytinga á stærð selastofna. Þegar
ríkisstjórnin ákvað að taka upp afla-
reglu fyrir þorskveiðar var það gert
að vandlega yfirlögðu ráði og með
hliðsjón af þeim þáttum sem vitað
er að áhrif hafa á afrakstur þorsk-
stofnsins.
Hér að ofan hefur verið drepið á
það helsta sem máli skiptir varðandi
líffræðilega undirstöðu ákvarðana-
töku um fiskveiðar. Ýmislegt annað
skiptir vitanlega einnig máli og má
sérstaklega benda á efnahagsþátt-
inn. Þar ber hæst áhrif stækkunar
þorskstofnsina í þá vera að minnka
kostnað við veiðar en einnig veldur
stækkandi þorskstofn að öllum lík-
indum minni rækjuafla. Tekið var
tillit til beggja þessara þátta þegar
áhrif þeirrar aflareglu sem nú er í
notkun vora metin.
Að lokum er rétt að benda á að
þótt öll umræða sé vissulega til
góðs, er með ólíkindum hve lengi
hún hefur byggst á því að kasta
fram órökstuddum fullyrðingum,
sem ganga þvert á allar rannsóknir
sem hafa verið stundaðar á íslands-
miðum og annars staðar í heiminum
frá því á fyrsta áratug þessarar ald-
ar. Nauðsynlegt er að halda að-
skildri umræðu um málefni sem
snúa að rannsóknum og ráðgjöf
annars vegar og umræðu um kvóta-
kerfi eða réttlætismál hins vegar.
Illt er að heyra æ ofan í æ órök-
studdar fullyrðingar um að sleppt
sé fjölmörgum þáttum þegar ráð-
gjöf er unnin, sérstaklega í ljósi
þess að margsinnis hefur verið út-
skýrt á innlendum og erlendum
vettvangi, í dagblöðum og fagtíma-
ritum, að þannig var ekki að þess-
um málum staðið.
Höfundur starfar á Hafrannsókna
stofnuninni.