Morgunblaðið - 22.11.1998, Page 37

MORGUNBLAÐIÐ
verslun og væru því þrátt fyrir tign-
atfas sþtt aðeins tiltölulega „nýríkir“
aular. Á kreppuárunum fyrir seinni
heimsstyrjöld, þegar svo var komið
að alþýðustéttirnar höfðu náð undir
sig völdunum í Boston, mótmælti
Boston-írinn og borgarstjórinn,
James Michel Curley, sem hafði
marga hildi háð við „þorskaðalinn,"
því að valdafjölskyldurnar væru í
niðrunarskyni kenndar við þorskinn.
Hann sagði að notkun þessa hugtaks
væri „móðgun við fiskinn“(!).
Víetnam Breska
heimsveldisins
Fjórar mílurnar reyndust Islend-
ingum skammgóður vermir. Afla-
brögð hríðversnuðu á árunum eftir
1954. Pað átti ekki aðeins við um
þorskinn. Ufsa- og karfaaflinn dróst
líka saman. Á sama tíma jókst afli á
ýsu og lúðu, sem halda sig meir inn-
an fjögurra mílnanna og nutu því
góðs af nýlegri útfærslu. Rrafan um
frekari útfærslu í 12 mílur fékk byr
undh- báða vængi. Islendingar
stefndu ótrauðh’ út í átök við Breta.
einn, sem greinin aflaði. Hún sá fram
á að hún væri að gangsetja eilífðar-
vél mitt í ótæmandi auðsuppsprettu.
Stjómvöld lokuðu augum, eyrum og
öllum öðmm skilningarvitum við við-
vöranum um yfirvofandi hmn físk-
veiðanna. Loks 1992 varð ríkis-
stjómin að viðurkenna staðreyndir
og staðfesta hranið með tilkynningu:
Stöðvun fiskveiða um tveggja ára
skeið. í janúar 1994 var fiskveiða-
bannið framlengt til aldamóta. Þá
vantaði bara þrjú ár upp á fimm
hundruð ára afmæli skýrslnanna um
að menn John Cabots hefðu ausið
þorskinum upp í körfum af þessum
sömu miðum.
Kemur þorskurinn aftur?
Náttúran hafði sýnt að auðlindir
hennar eru ekki ótæmandi. Jafnvel
tegund, sem er alæta og þolir öðram
tegundum betur kulda og hitasveifl-
ur og hrygnir 9 milljón eggjum, hef-
ur sín takmörk. Það er hægt að út-
rýma slíkum tegundum með þeirri
tækni sem mannkynið hefur í hönd-
unum í dag. Og það er fullkomin
PÓSTKORT 1910-15, gefið út á íslandi fyrir franska fiskhnenn til að
senda ástvinum sínum heim og sýnir fiskverkun hér á landi.
Enn endurtók sagan sig 1971 með
kröfunni um 50 mílna landhelgi. Og
ekki var þeirri deilu fyrr lokið en
krafan var sett fram um 200 mílur og
enn höfðu íslendingar sitt fram. En
nú fylgdi alþjóðasamfélagið í kjölfar-
ið og á árunum eftir 1976 lýstu flest-
ar þjóðir yfir 200 mílna efnahagslög-
sögu. Enn höfðu Bretar gleymt þeim
lærdómum sögunnar, að gegn fisk-
veiðaþjóð, sem telui’ sig standa á
sjálfsögðum rétti sínum duga engir
herskipaflotar. Þorskastríðin við Is-
land vora Víetnam breska heims-
veldisins.
Tæknivæddustu fiskiflotum
heims beint til Ameríku
En þótt flotaveldi biðu ósigm’ var
eyðingarmáttur fiskiflotanna sá
sami. í kjölfar útfærslu Islendinga
lokuðu Norðmenn norðurslóðum Atl-
antshafs með lagalega vafasömum
aðgerðum. Allir verksmiðjuskipaflot-
ar Vestur- og Austur-Evrópu beindu
nú stöfnum sínum að miðunum út af
ströndum Ameríku, sem allt frá tím-
um Cabots um 1500 höfðu verið talin
ótæmandi. Þai’ voru stór flæmi utan
200 mílna lögsögunnar, jafnvel
hrygningastöðvar, allt út að 400 míl-
unum.
Og nú eygði hin áður skeytingar-
lausa sambandsstjórn í Ottawa nýja
möguleika í fiskveiðunum. Nálega
hvergi var litið á 200 mílurnar sem
friðunaraðgerð fyrir fiskinn, heldur
sem friðunaraðgerðir fyrir fiskimenn
strandveiðiríkjanna. Það sama var
uppi á teningnum í Kanada. Nú væri
loksins hægt að byggja upp fiskveið-
ar og fiskvinnslu af einhverju viti:
Fiskveiðarnar undir eftirliti og með
ráðgjöf vísindamanna, fiskverkunina
með aðstoð tæknimanna og markað-
ina með skipulegu átaki markaðs-
fræðinga. Ef hægt væri að auka
neyslu Bandaríkjamanna á botnfisk-
tegundum aðeins um 0,1% mundi
það nægja til að taka við 50% aukn-
ingu á afla Kanadamanna.
Þorskurinn við Nýfundnaland
hverfur
Gengið var skipulega til verks
undh’ forystu samíbandsstjórnarinn-
ar. Gjaldþrota sjávarútvegsfyrir-
tækjum Nýfundnalands var steypt
saman í samsteypuna Fishery Prod-
ucts International og fé var dælt úr
ríkissjóði í aðra samsteypu, National
Sea Products í Nova Scotia. Arðsem-
isútreikningar voru feiknalega hag-
stæðir og lofuðu svo góðu að um
1990 varði Kanadastjórn til fiskveið-
anna þremur dolluram fyrir hvern
óvissa um hvernig náttúran fyllir í
skarðið. Hingað til hafa menn alltaf
getað gengið að því sem vísu eftir
aflabrest að þorskurinn kæmi aftur.
Á Nýfundnalandi hafa menn nú sín-
ar efasemdir. Nú er ekki lengur
spurt hvenær - heldur hvort. „Það
er erfiðara að útrýma fiski heldur en
spendýrum," segir Kurlansky, „en
eftir að hafa stundað veiðar á þorski
í Atlantshafinu í 1.000 ár, höfum við
komist að raun um að þetta er
hægt.“
Björgnðu fslendingar
sér fyrir hom?
Á ritunartíma bókarinnar kom
Kurlansky til Islands og kynnti sér
áhrif þorsksins á íslensk þjóðmál frá
fyrstu hendi. Tveir kaflar bókarinn-
ar eru sérstaklega um veiðar Islend-
inga og baráttuna fyrir fiskveiðilög-
sögunni. Tómas Þorvaldsson í Gr-
indavík er fulltrúi íslenskra útgerð-
aimanna í bókinni. Grípum nú niður
í frásögnina, þar sem höfundurinn
lýsir nýju hugarfari: Fyrir útfærsl-
una í 200 mílur hafði Tómas Þor-
valdsson aldrei leitt hugann að of-
veiði; ekkert annað komst að en
hvernig mætti ná í meiri fisk. En nú
varð hann að setja afkastagetu sinni
skorður. „Það var mjög erfið hugar-
leikfimi að fara að hugsa um að veiða
minna,“ sagði hann. Hann vísaði leið-
ina um verbúðir, sem nú stóðu auðar,
en höfðu fram undir 1990 hýst verka-
fólk annars staðar að af landinu.
Þai-na vai’ rám fyrir 52. Fólk kom
þangað til að verka allt að 2.000 tonn
á ári. Síðustu árin hefur Tómas bara
framleitt 300 til 400 tonn á ári.
Hærra fiskverð, færri fiskar og færri
sjómenn var hin nýja formúla í ís-
lenskum fiskveiðum. Þótt fiskveiðar
væra drifkrafturinn í efnahagslífinu,
höfðu stjórnvöld þegar náð að fækka
í fiskimannastéttinni niður í 5 pró-
sent heildarmannaflans.
Á veggjum skrifstofu sinnar hefur
Tómas komið fyrir myndum af öllum
þeim fai’kostum, sem hann hefur átt
um ævina. Þegar hann litaðist um
benti hann á litla borðlága gufubát-
inn, fyrsta þilfarsbátinn sinn, og
sagði: „Kannski ættum við að snúa
aftur til þessa?“
• Bókartitill er Ævisaga þorsks-
ins - fiskurinn sem breytti heimin-
um. Höfundur er Mark Kurlansky
og þýðandi Ólafur Hannibalsson.
Utgefandi er Hans Kristján Árna-
son. Bókin er alls 320 bls., þar af 61
bls. mataruppskriftir í 600 ár, auk
fjölda mynda, ljóða og tilvitnana.
Leiðbeinandi verð er 3.900 kr.
SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBER 1998 37 f
gEÍsÍBndiHS
oqq aókaupl
AKAI
1 Útvarp
1 Geislaspilari
1 FERDASTÆÐA * ^9lllband
• Fjarstynng
KP. 15.900
Kr. 10.900
FERDATÆKI
• Útvarp
• Geislasþilari
• Segulband
• Stafrænt útvarp
m/ stöðvaminnum
Kr. 14.900
UNITED
• Stalra'nl útvarp 11(1 DCIQISI5
m/ stöðvaminnum UHIIOwOu
• Gr'ísl.ispilai i FERÐASTÆÐA
• Segulhand
rmumt Heimskringlan. Kringlunni.VESTUPlAND: Hljómsýn. Akianesi. Kaupfélag Borglirðinga. Borgamesi. Blómsturveilir, Hellissandl Gudni Halljriiasssii, Gnrndartirði.VESTFIRÐIR: HaHrúil Jónasar Þórs. Patreksfirði. Póllinn, lsaliríi.1
! NORDURLANDAF Sleingrimsfjarðar. Hólmavík. IfV Húnvetnínga. Hvammstanga. KF Húnvetninga. Blónduósi. Skagfirðingabúð, Sauðárkróki. kfÁ Dalvik. Ijósgjafinn. Akureyri.Kf Pingeyinga, Húsavik. Urð. Raufarhðfn.AUSTURLAND: Kf Héraðshúa.
I [gilsstööum.Verslunin Vík. Neskaupsstað. Kauptúa Vnpnafiröi. KF Vopnfírðinga. Vognafiröi. Kf Héraðsbúa. Sevöisfirði. Tumbræöur, SeyðisfiiðiKF fáskrúðsfjaröar, Fáskrúðslirði. KASK Djúpavogi. KASK. Hðfn Homafirði. SUDURLAND: Rafmagnsverkstæði
I ki Hvolsvelli Moslell Hellu. Heimstækni. Selfossí. KA. Selfossi. Rás. Porlákshðfn. Brimnes. Vestmannaeyjum. RFfKJANFS: Ralboig, Grindavik. Raflagnavinnust. Sig. Ingvarssonar, Garði. Ralmætti. Halnarlirði. Tónhorg. Kópavogi.^
Egþakka öllum þeim, sem tóku þátt íprófkjöri
sjálfstœðismanna í Reykjaneskjördœmi um síðustu
helgi og studdu mig með ráðum og dáð.
Gott er að eiga vináttu ykkar og stuðning.
Með kveðju,
Sigríður Anna Þórðardóttir, alþingismaður.