Morgunblaðið - 11.12.1998, Page 43

42 FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998 43
PltrgmmWirlíili
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FRUMVARP RIKIS-
STJÓRNARINNAR
- ANDI LAGANNA
Sjávarútvegurinn þarf á frelsi að halda. Þessi undirstöðuat-
vinnugrein landsmanna hefur verið flækt í stöðugt flóknari
r'eglur þess hafta- og ofstjórnunarkerfis, sem smátt og smátt
hefur verið byggt upp í kringum útgerðina. Þótt merkilegt
kunni að virðast þýðir frumvarp ríkisstjórnarinnar um breyt-
ingu á lögum um stjórn fískveiða, að fyi-sta skrefið er stigið í átt
til aukins frelsis í sjávarútvegi. Þetta er frelsið til þess að kaupa
skip og fá fyrir það veiðileyfí, ef það uppfyllir aðrar almennar
reglur. Þetta er skref í átt til markaðskerfis í sjávarútvegi. Því
skrefi ber að fagna.
Morgunblaðið er þeirrar skoðunar, að fullt frelsi eigi að n'kja í
framsali aflaheimilda. Til þess að mæta þeirri gífurlegu gagn-
íýni, sem verið hefur um þjóðfélagið allt í mnörg ár vegna nú-
verandi kerfís, hafa stjórnvöld gripið til þess ráðs, að takmarka
mjög framsal aflaheimilda. Þessi höft á frjáls viðskipti með afla-
heimildir hafa að sjálfsögðu dregið úr möguleikum útgerðarinn-
ar til hagræðingar í rekstri. I frumvarpi'ríkisstjórnarinnar er
lítillega dregið úr takmörkunum á rétti til framsals en það er svo
lítið að ekki er hægt að segja að í því felist skref í átt til mark-
aðskerfis í sjávarútvegi að þessu leyti. En fullu frelsi að þessu
leyti fylgir að sjálfsögðu að greiðsla verður að koma fyrir að-
gang að auðlindinni til eiganda hennar, þjóðarinnar.
Ríkisstjórn og þingflokkar stjórnarflokkanna hafa valið þann
kost að túlka dóm Hæstaréttar mjög þröngt. Þess vegna felur
frumvarp ríkisstjórnarinnar í sér mjög takmarkaðar breytingar
á lögunum um stjórn fiskveiða. Það er ástæðulaust að gera lítið
úr þeim breytingum sem slíkum en þær taka ekki á hinum raun-
verulega vanda, sem ríkisstjórn, Alþingi og þjóðin öll standa
frammi fyrir. Frumvarp ríkisstjórnarinnar mætir ekki anda
dómsins ef svo má að orði komast. Stundum er talað um anda
laganna. Það fer ekkert á milli mála, þegar dómur Hæstaréttar
er lesinn, hvað rétturinn er að segja.
Einn þeirra lögfræðinga, sem hallast hafa að hinni þrengri
túlkun, er Jón Steinar Gunnlaugsson, hæstaréttarlögmaður. í
samtali við Morgunblaðið í dag um frumvarp ríkisstjórnarinnar
segir lögmaðurinn m.a.: „Það mesta, sem menn geta sagt um
dóminn að því er þennan síðari þátt varðar (þ.e. aflaheimildir -
innskot Mbl.), er að mínu áliti það, að það kunni að vera í for-
sendum dómsins einhver ráðagerð um það, að ef einhver slík
álitaefni yrðu borin undir dóminn og um þau dæmt kynni dóm-
ur að ganga á hliðstæðan hátt um það eins og um 5. greinar
veiðileyfið.“
Og síðar í samtalinu segir Jón Steinar Gunnlaugsson: „...mér
finnst fyllsta ástæða til að menn keyri hratt og örugglega í gegn
frekari álitamál um þetta og fái um þau dæmt.“
Undir þessi orð lögmannsins má taka, þótt Morgunblaðið vilji
ganga lengra og fullyrða, að í forsendum hæstaréttardómsins
blasir við hver afstaða réttarins er til aflaheimildanna. Nú hafa
sjávarútvegsráðuneytinu borizt hvorki meira né minna en rúm-
lega 2.000 umsóknir um veiðileyfí og kvóta. Það er augljóst, að
einhverjir úr þeirra hópi munu fara að ráðum Jóns Steinars
Gunnlaugssonar og leita álits Hæstaréttar telji þeir afgreiðslu
sjávarútvegsráðuneytisins ekki fullnægjandi í ljósi dóms Hæsta-
réttar.
Frumvarp ríkisstjórnarinnar leysir ekki þann vanda, sem upp
er kominn eftir dóm Hæstaréttar, af þeirri einföldu ástæðu, að
það munu falla fleiri dómar og þá beint um aflaheimildirnar og
Hæstiréttur hefur gefíð löggjafanum skýra vísbendingu um í
hvaða átt þeir dómar muni falla. Þótt frumvarp ríkisstjórnarinn-
ar dragi úr óvissu til skemmri tíma er alveg ljóst, að það dregur
ekki úr óvissu í málefnum sjávarútvegsins, þegar til lengri tíma
er litið, vegna þess, að nýir dómar Hæstaréttar vofa yfir.
Þess vegna er ekkert vit í öðru en ganga hreint til verks og
breyta því kerfi, sem við búum nú við varðandi úthlutun afla-
heimilda. Það eitt getur tryggt sjávarútveginum það öryggi og
þá festu, sem þarf að ríkja í málefnum atvinnugreinarinnar.
Fyrir útgerðarmenn sjálfa er það bezt.
Sú breyting sem þarf að gera er að tryggja íslenzku þjóðinni,
ótvíræðum eiganda auðlindarinnar, eðlilega og sanngjarna hlut-
deild í afrakstri hennar. Undan þessu verður ekki lengur vikizt
og raunar er það eðlilegt næsta skref í framhaldi af því frum-
varpi, sem nú hefur verið lagt fyrir Alþingi. Það er mikilvægt, að
við þá breytingu verði haft í huga, að sjávarútvegurinn búi við
sem mest frelsi, að hinir miklu athafnamenn í sjávarútvegi fái að
njóta sín í frjálsri atvinnugrein og verði ekki reyrðir í fjötra
margvíslegra hafta og takmarkandi reglna. Við slíkar aðstæður
verða þeir áreiðanlega fyrstir manna til þess að fallast á það
sjónarmið, að eðlilegt sé að þeir greiði ákveðið verð fyrir aðgang
að auðlindinni, þ.e. auðlindaleigu. Hingað til hafa íslenzkir at-
hafnamenn ekki krafizt þess að fá eitthvað fyrir ekki neitt.
Framkvæmdastjóri Útlendingaeftirlitsins segir fjölgun útlendinga stafa af miklum innflutningi vinnuafls í góðærinu
UTLENDINGUM sem
fengið hafa dvalarleyfi á
íslandi hefur fjölgað
verulega á síðustu tveim-
ur til þremur árum. Samkvæmt töl-
um Útlendingaeftirlitsins voru veitt
2.733 dvalarleyfi á síðasta ári og frá
1. janúar til 1. desember á þessu ári
hafa 2.586 útlendingar fengið dval-
arleyfi hér á landi. Til samanburðar
voru að jafnaði gefin út rúmlega
1.600 dvalarleyfi á ári á árunum
1992-1995.
Farandverkafólk
í miklum meirihluta
Útlendingaeftirlitið, sem heyrir
undir embætti Ríkislögreglustjóra,
veitir þau leyfí sem útlendingar
óska eftir til landgöngu og dvalar
samkvæmt lögum um eftirlit með
útlendingum en félagsmálaráðu-
neytið og Vinnumálastofnun á veg-
um þess veitir hins vegar atvinnu-
leyfi til útlendinga. Vegabréfaeftir-
litið er svo í höndum lögreglu. Jó-
hann Jóhannsson, framkvæmda-
stjóri Útlendingaeftirlitsins, segir
aðspurður um skýringar á þessari
fjölgun útlendinga, að þróun þess-
ara mála virðist fylgja ástandi efna-
hagslífsins og þróun atvinnustigsins
í landinu. Á samdráttarárunum
1992-1995 hafi t.d. dregið mjög úr
komu útlendinga en í góðærinu
fjölgi því fólki sem hingað kemur til
vinnu.
Jóhann segir að hluti þeirra út-
lendinga sem tekið hafi sér bólfestu
á Islandi á síðustu misserum komi
hingað vegna ástands sem skapast
hafi í heimaríkjum þess en í mörg-
um tilfellum hafi þó verið um að
ræða skipulegan flutning vinnuafls
til landsins. Farandverkafólk sé í
miklum meirihluta þess fólks sem
hingað kemur til dvalar.
Áhyggjuefni
„Við erum í sömu stöðu í dag og
Norður-Evrópulöndin voru í þegar
þau fluttu inn farandverkafólk á ár-
unum fram yfir 1970. Nú erum við
að flytja inn mikið vinnuafl til
landsins en einnig er um að ræða
fjölda fólk sem ekki telst til farand-
verkafólks en stefnir á varanlega
búsetu hér á landi. Margir hafa
áhyggjur af þeirri stöðu sem getur
komið upp þegar efnahagslífið fer
niður á við næst og atvinnuleysi
færist aftur í aukana. Þá er hætta á
að hér komi fram sama neikvæðni
gagnvart útlendingum sem við sjá-
um í öðrum löndum Norður- Evr-
ópu. Við verðum varir við að þetta
er áhyggjuefni margra útlendinga
sem hér búa. Ég ætla að vona að
svo verði ekki en þetta hlýtur að
vera mörgum áhyggjuefni. Það er
full ástæða fyrir fólk að velta þessu
fyrir sér,“ segir Jóhann.
Um 1.500 Pólverjar fengu
dvalarleyfl 1997 og 1998
Ef litið er nánar á tölur yfir út-
gefin leyfi Útlendingaeftirlitsins og
þjóðerni þeirra útlendinga sem
hingað koma kemur í ljós að Pól-
verjar eru langfjölmennastir í
þesssum hópi. Alls fengu 712 Pól-
verjar dvalarleyfi hér á landi á
fyrstu ellefu mánuðum __________
ársins. Pólverjar voru
einnig fjölmennasti hóp-
urinn í fyrra eða 717
talsins. Á fyrstu ellefu
mánuðum ársins 1998
komu 202 frá ríkjum ““““““
fyrrverandi Júgóslavíu og voru þeir
næstfjölmennasti hópurinn, 189
komu frá ríkjum sem áður heyrðu
undir Sovétríkin. 176 Taílendingar
hafa fengið hér dvalarleyfi það sem
af er árinu, 164 Filippseyingar og
163 Bandaríkjamenn.
Rúmur helmingur þeirra sem
fengu dvalarleyfi á fyrstu ellefu
mánuðum ársins fengu tímabundið
atvinnu- og dvalarleyfi. 563 fengu
dvalarleyfi án þess að um atvinnu-
þátttöku væri að ræða. Sérstaka at-
hygli vekur hversu lítill sá hópur er
sem kemur af Evrópska efnahags-
svæðinu í atvinnuleit til íslands en
alls voru gefin út 296 dvalarleyfi til
atvinnuþátttöku til íbúa frá löndum
INNFLYTJENDUR OG DVALARLEYFI
Útgefin leyfi 1997-98
1997 þar af ný
1.1 -1.12.
1998
þar af ný
Tímabundið atvinnu- og dvalarleyfi 1.408 751 1.411 754
Dvalarleyfi (án atvinnuþátttöku) 850 608 563 349
EES dvalarl. (sem byggir á atvinnuþátt.) 191 155 296 250
Óbundið atvinnu- og dvalarleyfi 117 12 155 11
EES dvalarleyfi (án atvinnuþátttöku) 101 85 108 92
Atvinnu- og dvalarl. námsmanna 50 27 47 23
Leyfi til vistráðningar 9 9 5 5
Atvinnurekstrarleyfi 7 4 1 -
SAMTALS 2.733 1.651 2.586 1.484
Pólverjar Leyfi 1998
Frá fyrrum f. Júgóslavíu
Frá ríkjum f. Sovétríkjanna
Taílendingar
— Filippseyingar
Bandaríkjamenn
borgarar frá öðrum ríkjum
hafa fengið leyfi til dvalar í ár
3.000—;------------------
Utgefin dvalarleyfi
1991-98
2.500
2.000
1.500
1.000

500 I
0 UJ '91

Þau sem leituðu hælis á Islandi 1995-98
1995 j 5 fengu dvalarleyfi
1996 O 1 fékk leyfi, 3 var synjað
19971 | | 5 fengu leyfi, einum synjað
1998"
'92 '93 '94 '95 ’96 ’97 ’98
Ætlað n'kisfang þeirra 24 sem hafa leitað hælis á ár
8 Kosovo Albanir, 3 Albanir, 3 úkraínumenn og 1 frá hverju
eftirtalinna landa, Júgóslavíu, Makedóníu, Rússlandi, Túnis,
Alsír, Líbýu, Kamerún, Víetnam og Hvíta-Rússlandi.
-12 fengu leyfi,
6 endursendir,
2 hurfu á brott,
1 bíður afgreiðslu og
3 hafa áfrýað synjun.
•

Tæp 2.600 dvalar
leyfí hafa verið
gefin út á árinu
s
Utlendingum, sem fengið hafa dvalarleyfi
-----*-------------------—---—---------------
á Islandi, hefur fjölgað mikið á síðustu
tveimur árum. Alls voru veitt 2.733 dvalar-
leyfí á síðasta ári og frá áramótum til 1. des-
ember í ár hafa 2.586 útlendingar fengið
dvalarleyfí hér á landi. Fjöldi útlendinga,
sem óska eftir hæli sem pólitískir flótta-
menn, hefur margfaldast. A fyrstu 11 mán-
uðum ársins hafa 24 sótt um hæli á hér á
landi. Omar Friðriksson kynnti sér þessi mál
og talaði við Jóhann Jóhannsson, fram-
--------------------7-————-------------------
kvæmdastjóri, Utlendingaeftirlitsins.
í sömu stöðu
og lönd N-Evr-
ópu voru í um
1970
innan EES-svæðisins frá áramótum
og til 1. desember í ár.
„Við gerðumst aðilar að samn-
ingnum um Evrópskt efnahagssvæði
um áramótin 1993/94 en svæðið er
sameiginlegur vinnumarkaður aðild-
arlandanna. Það hefur þá
þýðingu að hægt er að
leita að vinnuafli hvar
sem er á EES-svæðinu
og íslendingar geta feng-
ið vinnu í aðildarlöndun-
““““ um. Hins vegar er stað-
reyndin sú að hingað kemur ekki
margt fólk frá EES-svæðinu. Ein-
hverra hluta vegna hefur íslensku
atvinnulífi ekki gengið eins vel að
leita sér að vinnuafli á Evrópska
efnahagssvæðinu og vonir stóðu til.
Menn geta svo velt því fyrir sér
hvort ástæða sé til að hafa áhyggjur
af því að við erum að flytja út tölu-
vert af vel menntuðum Islendingum
á EES-svæðið en fáum fáa til okkar
af þessu svæði,“ segir Jóhann.
Straumurinn mun viðhaldast
Að sögn Jóhanns er áberandi að
útlendingar koma í auknum mæli
frá ákveðnum svæðum heimsins.
Fjölmennustu hóparnir komi frá
Póllandi, tveimur Asíulöndum,
nokkur hundruð manns hafi flutt til
Islands af Balkanskaga og fjöldi
manns frá ríkjum fyrrverandi Sov-
étríkja. Hann segir að þrátt fyrir að
flestir sæki um dvalarleyfi til
skamms tíma sé ljóst að ástandið á
heimaslóðum þessa fólks sé slíkt að
það hafi sennilega lítinn áhuga á að
snúa aftur til síns heima. Þetta fólk
muni því væntanlega verða hluti af
íslensku samfélagi í framtíðinni.
„Það þýðir líka að straumurinn
hingað frá þessum svæðum mun
viðhaldast, vegna þess að það er
alltaf viss tilhneiging til þess að
ættingjar og vinir viðkomandi komi
í kjölfarið. Ég er ekki að tala um
þetta í neikvæðri merkingu, heldur
er þarna um staðreyndir að ræða
sem nauðsynlegt er að menn velti
fyrir sér,“ segir hann.
Að sögn Jóhanns eru flestir Pól-
verjar sem fengið hafa dvalarleyfi
hér á landi farandverkafólk, og hafa
flestir þeirra fengið vinnu í fisk-
vinnslu. „Þessi innflutningur farand-
verkafólks frá Póllandi hefur gengið
einstaklega vel og vandræðalaust
fyrir sig og ætla ég að vona að svo
verði áfram,“ segir hann.
Átta Kosovo-AIbanar
báðu um hæli
Samkvæmt tölum Útlendingaeft-
irlitsins hefur fjöldi útlendinga sem
sækja um hæli á Islandi sem póli-
tískir flóttamenn margfaldast á
þessu ári miðað við undangengin ár.
Alls hafa 24 útlendingar sótt hér um
hæli á þessu ári samanborið við sex
einstaklinga á síðasta ári og fjóra á
árinu 1996. Á undangengnum árum
hafa að meðaltali borist 1-2 umsókn-
ir um hæli hér á landi á ári.
„Hluti af skýringunni á þessari
fjölgun er að stjórnvöld í nágranna-
löndunum hafa verið að herða bæði
sína löggjöf og framkvæmd hennar
gagnvart hælisleitendum. Þegar
það blasir svo við þessu fólki að það
á að senda það heim reynir það fyr-
ir sér annars staðar, meðal annars
hér á íslandi," segir Jóhann.
Ekki liggja fyrir ótvíræðar upp-
lýsingar um ríkisfang allra þeirra
sem leitað hafa hælis á íslandi á
þessu ári. Ætlað er að á fyrstu ellefu
mánuðum ársins hafi átta Kososvo-
Albanar leitað sér hælis hér á landi,
þrír Albanar hafa leitað hér hælis og
þrír Úkraínumenn. Útlendingaeftir-
litið hefur veitt helmingi
þessa hóps eða tólf út-
lendingum sem leitað
hafa hælis dvalarleyfi hér
á landi. Sex voru endur-
sendir til Evrópulanda,
þremur var synjað um
landvist og hafa þeir áfrýjað þeim
úrskurði til dómsmálaráðherra en
niðurstaða liggur ekki fyrir. Tveir
hurfu af landi brott áður en mál
þeirra kom til afgreiðslu og einn bíð-
ur nú afgreiðslu Útlendingaeftirlits-
ins.
Yfirleitt er aðeins lítill hluti þeirra
útlendinga sem biðja um hæli hér á
landi pólitískir flóttamenn í skilningi
Genfarsáttmála Sameinuðu þjóð-
anna um flóttamenn. Að sögn Jó-
hanns uppfyllir enginn þeirra 24 út-
lendinga sem beðið hafa um hæli á
þessu ári skilyrði Genfarsáttmálans
um hælisvist og fær enginn þeirra
því hæli hér sem flóttamaður.
,-,l|'lóttamaður í okkar skilningi er út-
24 hafa leitað
hælis sem
flóttamenn á
armu
lendingur sem leitar hér hælis eða er
veitt hér hæli og uppfyllir þær kröf-
ur sem Genfarsáttmálinn um flótta-
menn frá 1951 gerir. Flestir þeirra
sem hingað koma og leita hælis upp-
fylla ekki skilyrði Genfarsáttmál-
ans,“ segir hann.
Að sögn Jóhanns eru í hópi þeirra
útlendinga sem beðið hafa um hæli á
íslandi nokkrir einstaklingar sem
ástæða þótti til að veita dvalarleyfi
þrátt fyrir að þeir uppfylltu ekki
skilyrði um hælisvist. Þannig hafi
tólf manns strax verið veitt dvalar-
leyfi. „Persónulegar kringumstæður
þessa fólks voru metnar þannig að
ástæða væri til að láta mannúðar-
sjónarmið ráða og veita þeim heim-
ild til dvalar hér á landi," segir hann.
Jóhann telur þá fjölgun útlend-
inga sem leita sér hælis hér á landi
uggvænlega þróun. „Það sem mað-
ur hefur mestar áhyggjur af er að
flestir koma til íslands að undan-
genginni dvöl í öðrum Evrópulönd-
um og hafa jafnvel fengið synjun
um landvist þar eða eiga von á að fá
synjun. Það vekur þá spumingu
hvort við séum að fá til okkar það
fólk sem ekki hefur verið talið hæft
til að fá hæli eða dvalarleyfi í ná-
grannalöndunum. Flestir þeirra
sem hingað koma með þessum hætti
koma á fölsuðum vegabréfum.
Komist þeir í gegnum vegabréfa-
skoðun hverfa þeir í einhverja daga,
koma síðan til okkar að nokkrum
dögum liðnum og hafa þá fargað öll-
um sínum pappírum og öllu sem
tengir þá við ákveðin lönd eða ríkis-
fang, svo útilokað sé fyrir okkur að
senda þá til baka. Við stöndum því
frammi fyrir því að sitja uppi með
einstaklinga, sem talið er að upp-
fylli ekki skilyrði til að veita hæli
eða fá dvalarleyfi," segir hann.
Hafa ber samflot
með nágrannalöndunum
Jóhann leggur áherslu á að ís-
lendingar verði að horfa til þess sem
gert er í þessum málum í nágranna-
löndunum. „Ein af ástæðum þess að
við verðum að hafa samflot með
þessum löndum er sú að við erum
hluti af Norræna vegabréfasvæðinu
og Evrópska efnahagssvæðinu og
erum nú að ræða um að tengjast
Schengen-svæðinu, sem felur í sér
nánast fullt frelsi innan svæðisins.
Þetta gerir að verkum að við eigum
ekki að vera með harðari hælispóli-
tík en þessi lönd fylgja í þessum efn-
um, en við megum heldur ekki vera
með miklu örlátari stefnu, sem leiðir
til þess að hingað gætu leitað hópar
sem taldir eru óæskilegir annars
staðar og hefur verið vísað frá öðr-
um löndum. Við eigum hreinlega að
laga okkar stefnu að því sem er að
gerast í löndunum í kringum okkur.
Ef við framfylgjum stefnu sem er
ekki í góðu samræmi við það sem
þessi ríki era að gera eram við að
kalla yfir okkur vandamál," segir
hann.
Að sögn Jóhanns stendur nú yfir
smíði nýrrar löggjafar í dómsmála-
ráðuneytinu um málefni útlendinga
og kveðst hann binda vonir við að
væntanleg lög muni marka stórt
framfaraspor í þessum málum. Nú-
gildandi lög um eftirlit með útlend-
________ ingum era að stofni til frá
árinu 1965. Stefnt er að
því að frumvarpið verði
lagt fram á Alþingi til
kynningar á yfirstandandi
þingi. Jóhann segir að
“““” framvarpið sé að stóram
hluta sniðið eftir norskri löggjöf. Um
sé að ræða mun fyllri löggjöf en gilt
hefur sem innihaldi nákvæmari
vinnufyrirmæli sem Útlendingaeftir-
litið starfi eftir. „í mínum huga er
mest um vert að þessi löggjöf verði í
takt við það sem er að gerast á þeim
samningssvæðum sem við tilheyram
og eram að tengjast, það er að segja
á Norðurlandasvæðinu, EES-svæð-
inu og Schengen.
Aðspurður segir Jóhann að frum-
varpið feli ekki í sér að settar verði
upp meiri hindranir fyrir komu og
dvöl útlendinga á Islandi en verið
hefur. Hann segir framvarpið fela í
sér miklar réttarbætur fyrir útlend-
inga búsetta á íslandi.
George Mitchell, bandaríski öldungadeildarþingmaðurinn fyrr-
verandi, sem stýrði friðarviðræðum á N-írlandi
Ekkert sem réttlætir
frekari ofbeldisverk
Reuters
GEORGE Mitchell hitti David Trimble að máli þegar hann heimsótti
Belfast í síðustu viku.
George Mitchell, Banda-
ríkjamaðurinn sem
stýrði friðarviðræðunum
á Norður-Irlandi, segir í
samtali við Davíð Loga
Sigurðsson að John
Hume og David Trimble
verðskuldi öðrum frem-
ur Nóbelsverðlaunin sem
þeir fengu afhent í gær.
GEORGE Mitchell, fyrrver-
andi öldungadeildarþing-
maður frá Bandaríkjunum,
sagði í samtali við Morgun-
blaðið í gær að hann teldi John Hume,
leiðtoga flokks hófsamra kaþólikka
(SDLP) og David Trimble, leiðtoga
stærsta flokks sambandssinna (UUP)
og verðandi forsætisráðherra á Norð-
ur-írlandi, afar vel að friðarverðlaun-
um Nóbels komna, en þeir Hume og
Trimble fengu verðlaun sín afhent við
hátíðlega athöfn í Ósló í gær.
Talið er að ekki hafi munað miklu
að Nóbelsnefndin norska tilnefndi
Mitchell sjálfan fyrir hans hlut, en
Mitchell stýrði friðarviðræðunum sem
lauk með samþykkt Belfast-sam-
komulagsins í aprfl síðastliðnum.
Hafa mai-gir ausið lofi á hans þátt í
því að samkomulag náðist.
„Ég tel Nóbelsnefndina hafa valið
rétt í þetta skipti. Án Johns Humes
hefði aldrei orðið neitt friðarferli á
Norður-írlandi og án Davids
Trimbles hefði aldrei náðst friðarsam-
komulag.“
Hart deilt um næstu skref
Það varpar nokkrum skugga á
verðlaunaafhendinguna í gær að mikil
spenna hefur nú hlaupið í deilur sam-
bandssinna og þjóðemissinna um
stofnun heimastjórnar á N-írlandi,
hversu margar samráðsnefndir ír-
lands og N-Irlands eiga að verða og
um afvopnun öfgahópa. Þessi atriði
áttu, samkvæmt Belfast-samkomulag-
inu, að liggja fyrir nú í haust en töf
hefur orðið á að menn næðu saman
um þessi mál. Virtist sem samkomu-
lag um tvö fyrstnefndu atriðin lægi
fyrir í síðustu viku, eftir að Tony Bla-
ir, forsætisráðherra Bretlands, hafði
lagt sín lóð á vogarskálarnar, en ann-
að kom á daginn.
Sakaði Seamus Mallon, varaleiðtogi
SDLP, fulltrúa UUP um að hafa
„kastað aftur í andlitið" á þjóðern-
issinnum samkomulagi sem hann seg-
ir að hafi legið fyrir en bætti við að
flokkur sinn væri reiðubúinn til frek-
ari viðræðna. Lét Martin McGu-
inness, aðalsamningamaður Sinn
Féin, stjórnmálaarms írska lýðveldis-
hersins (IRA), hafa svipuð ummæli
eftir sér en bæði McGuinness og
Mallon áttu fund með Tony Blair í
London á miðvikudag.
Sagði Mallon augljóst að friðarferl-
ið væri í hættu, heilum sex mánuðum
eftir samþykkt Belfast-samkomulags-
ins hefði ekki enn tekist að semja um
ofangreind málefni.
Var vitað fyrirfram að
erfiðleikar myndu koma upp
Aðspurður um þessa erfiðleika
segir Mitchell að vissulega blasi erfið
vandamál við þeim Hume og Trimble
er þeii' snúa heim til N-írlands. „Það
eru vandkvæði núna, sannarlega, og
það munu koma upp frekari vand-
ræði er fram líða stundir. Það er ekki
hægt að binda enda á átök sem staðið
hafa jafnlengi og þessi með einu
pennastriki. Við vissum vel þegar við
náðum þessu samkomulagi í apríl að
við mættum vænta deilna og erfið-
leika, en ég held að yfirstíga megi
þær hindranir með styrkri og gagn-
virkri leiðsögn þeirra sem að þessum
málum standa.“
Hefur það verið einn helsti ásteyt-
ingarsteinninn að sambandssinnar
neita að setja á fót heimastjórn með
aðild Sinn Féin fyrr en IRA hefur, í
það minnsta, hafið afvopnun. Nokk-
uð hefur einnig verið gert úr þeirri
kröfu Davids Trimbles til höfuð-
paura IRA að þeir lýsi því yfir að
„stríði þeirra sé lokið“. Aðspurður
hvort hann tryði því að stríðinu væri
í raun að ljúka sagðist Mitchell ein-
faldlega vona að því sé nú þegar lok-
ið. „Og ég vona að spréngjutilræðið í
Omagh [í ágúst þar sem 29 manns
létu lífið] hafi verið hið síðasta sinn-
ar tegundar því það er alveg ljóst að
ofbeldi mun ekki leysa vandamálin á
Norður-írlandi. Ofbeldi mun ein-
ungis gera vandamál N-írlands
verri.“
Segist Mitchell ekki geta lagt mat
á hversu líklegt sé að IRA bregðist
við ákalli Trimbles í ræðunni í Osló í
gær um að hefja þegar afvopnun. „Og
ég er ekki viss um hversu mikinn
greiða ég væri að gera mönnum með
því að vekja efasemdir um orð þeirra
eða segja fólki hvað það eigi eða eigi
ekki að gera. Ég trúi því hins vegar
að afvopnun öfgahópa sé algerlega
nauðsynleg ætli menn að ná varan-
legum friði og að hún verði að eiga
sér stað. Hvenær það gerist er
kannski grundvallaratriði í þeim við-
ræðum sem nú fara fram.“
Jólin erfiður tími
Mitchell heimsótti Belfast í síðustu
viku í einkaerindum en átti þó við-
ræður við helstu stjórnmálaleiðtoga í
héraðinu. Hann segir að hann hafi
fengið staðfest að erfið vandamál
hefðu skotið upp kollinum en einnig
að leiðtogar stjómmálaaflanna væru
að gera sitt besta til að leysa þau. „Og
ég er sannfærður um að þeim takist
það.“
David Trimble tók í
sama streng í gær þegar
hann sagðist sannfærður
um að höggvið yrði á hnút-
inn. Margir hafa hins veg-
ar lýst áhyggjum af fram-
haldinu, takist ekki að
leysa deiluna fyrir jól. Lét
Mo Mowlam, N-írlandsmálaráðherra
bresku ríkisstjórnarinnar, t.d. hafa
eftir sér ummæli í þessa veru í gær.
Bertie Ahem, forsætisráðherra ír-
lands, hefur jafnvel gengið lengra, en
hann sagði í síðustu viku að illt væri í
efni lægi ekki fyrir samkomulag
næstkomandi mánudag.
Eru menn augsýnilega meðvitaðir
um að jólatíðin hefur undanfarin ár
verið friðarferlinu á N-írlandi erfið.
Fyrir þremur árum dundu yfir
minniháttar ofbeldisverk sem lauk
með því að IRA rauf vopnahlé sitt í
febrúar 1996. Um síðustu jól myrtu
liðsmenn INLA, klofningshóps úr
IRA, síðan Billy Wright, alræmdan
höfuðpaur öfgasinnaðra sambands-
sinna, og fylgdi á þriðja tug morða í
kjölfarið. Virtist sem friðarferlið allt
væri í rúst.
Mitchell ítrekar hins vegar sín
fyrri orð um að ekkert réttlæti það að
menn tækju aftur upp ofbeldisverk.
„Auðvitað þarf að leysa þessi vanda-
mál og því fyrr því betra. En ég for-
dæmi hikstalaust taki menn aftur upp
fyrri iðju. Ég tel nefnilega ekki að
slíkt sé nauðsynlegt, gagnlegt eða
nokkmm tii góðs.“
Friðarverðlaunin táknræn um
þann árangur sem náðst hefur
Fyrr í þessari viku vora leiðtogum
stjórnmálaaflanna á N-írlandi afhent
John F. Kennedy-friðarverðlaunin í
Bandaríkjunum, en þau eru gefin í
minningu Bandaríkjaforsetans fyrr-
verandi. Var Mitchell sjálfur þar
meðal verðlaunahafa, en einnig þeir
Gerry Adams, leiðtogi Sinn Féin, og
David Ervine, leiðtogi stjómmála-
arms UVF, helsta öfgahóps sam-
bandssinna.
Kvaðst Mitchell telja verðlaunin í
Washington og ekki síður Nóbels-
verðlaunaafhendinguna í gær að
mörgu leyti táknræn fyrir þær
breytingar sem átt hefðu sér stað á
N-Irlandi. Líklega hefði verið óhugs-
andi fyrir nokkrnm árum að þeir Ad-
ams og Ervine tækju við verðlaunum
saman, enda standa þeir fyrir þau öfl
sem barist hafa blóðugri baráttu
hvort við annað undanfarin þrjátíu
ár. Á sama hátt væri táknrænt að
þeir Hume og Trimble, leiðtogar
stærstu flokka kaþólikka og mót-
mælenda, deildu Nóbelsverðlaunun-
um. „Ég vona það allavega. Ég vona
að þessi verðlaun hvetji forystumenn
stjórnmálaaflanna á N-írlandi til að
taka forystu í því að hrinda ákvæð-
um samningsins í framkvæmd og
styrki þá í baráttunni við pólitíska
andstæðinga sína þegar þeir snúa
aftur heim frá Osló.“
Afar viðburðaríkt ár
Mitchell tók undir þau
orð að þetta hefði verið
viðburðaríkt ár á N-ír-
landi. Það hófst að vísu
ekki vel, með morðöldunni
sem fylgdi í kjölfar morðs-
ins á Billy Wright, en síðan kom sam-
komulagið í apríl. Það var samþykkt í
þjóðaratkvæðagreiðslu í maí og síðan
var kosið á nýtt þing í júní. Mikil
bakslag fylgdi hins vegar í júní þegar
þrír kaþólskir bræður voru brenndir
inni af öfgahópi sambandssinna í kjöl-
far árlegra átaka við Drumcree í
Portadown. I ágúst kom síðan
Omagh-tilræðið, mannskæðasta
ódæðisverk í sögu átakanna.
„Þetta hefur svo sannarlega verið
viðburðaríkt ár á Norður-Irlandi,“
segir Mitchell. „En þetta er frábær
staður og íbúar Norður-írlands eru
dásamlegt fólk sem á betra skilið en
þau átök sem á því hafa dunið undan-
farin þrjátíu ár.“
Verðlaunin
táknræn fyrir
breytingar á
N-írlandi