Morgunblaðið - 11.12.1998, Qupperneq 56

1)6 FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
habífca
*L
BJARG
v/Suðurgötu 100, R.vík.
S. 893-7710/893-7080
Full búð af borðdúkum
Jóladúkar
Blúndudúkar
Straufríir dúkar
Oamask dúkar
Uppsetningabúðin
Hverfisgötu 74, sími 552 5270.
SOLUKENNSLA BUNNARS ANDRA
Einkaþjálfun • Námskeið • Ráðgjöf • Fyrirlestrar
Við höfum sameiginlegt markmið -
að þér gangi vel!
Upplýsingar í síma 561 3530 og 897 3157
AÐSENDAR GREINAR
Quo vadis? - Tæknin hefur
farið fram úr okkur
TÆKNIN er farin
fram úr okkur fyrir
löngu en það skiptir
ekki máii ef við höfum
burði til að stjórna
þróuninni.
1) Atómið var klofið:
Nú hafa verið birtar
siðferðislegar efasemd-
ir, er margir vísinda-
menn höfðu um nýt-
ingu þessarar þekking-
ar. Jafnvel stjómmála-
menn kviðu og efuðust
sbr. endurminningar
sumra leiðtoga. Flest
bendir til þess að við
höfum burði til að
stjóma þróuninni.
2) Verksmiðjumengun spillir nú
landi, láði og legi víða um heim. A
námsárum mínum í Stokkhólmi á
ámnum 1960-1970 fékkst ekki
ómenguð fiskbranda úr vötnum
Svíþjóðar vegna mengunar! Síðan
fluttust iðnjöfrar til þróunarland-
anna er menn snemst til varnar í
vestrænum löndum. En orastan er
ekki unnin og um endalyktir er allt
i móðu hulið. Við Islendingar neit-
um að skrifa undir alþjóðlegar
mengunarsamþykktir og virðumst
ekki hafa meðtekið nægilega hætt-
una af menguninni. Vegna illa far-
ins ósonlags hefur veðráttan spillst
tO Ols, jafnvel í þróunarlöndum.
Ýmis þróunarlönd iðka
nú sölu á einkaleyfum
til lyfjafyrirtækja á
hagnýtum erfðaefnum
plantna. Margir vís-
indamenn í þróunar-
löndum og m.a. Heims-
heOsan telja að slíkar
aðgerðir hindri grænu
byltinguna. En hluta-
bréfaeigendur hafa
ekki áhuga á því vegna
minnkunar á gróða.
Svipar innræti manns-
ins til innræti minksins
sem drepur margfalt
fleiri en hann torgar?
Það er ömurleg tilhugs-
un, en hegðun minksins
ræðst ekki af siðferðiskennd eins
og hegðun mannsins. Vonandi höf-
um við burði til að stjórna þróun-
inni.
Miðlægur einkavæddur
gagnagrunnur:
3) Enn á ný vakna siðferðisleg-
ar spurningar - en nú um per-
sónu- og mannvernd. Nú stöndum
við frammi fyrir að heimur erfða-
vísinda og líftækni eru að opnast
upp á gátt og bjóða upp á tak-
markalausa möguleika m.a. við
lausnir á sjúkdómavanda. Þetta
era góð tíðindi en þá sannast hið
fornkveðna að vísindin leysa ekk-
ert vandamál án þess að vekja upp
tíu í staðinn.
Vissulega verður þróun í erfða-
og líftæknivísindum ekki stöðvuð
og má ekki stöðva - en aðgát skal
höfð í nærvera sálar.
Um er að ræða gagnagrunn er
geyma skal ættar-, erfða- og
heilsufarssögu einstaklinga og
gefa skal möguleika á samkeyrslu
upplýsinga er afmarki ákveðna
hópa til athugunar á sjúkdómum,
Eina ferðina enn, segir
—----------------------------
Olafur Olafsson, höfum
við ekki unnið heima-
vinnuna okkar.
lyfjum og kortleggja gen. Slíkir
gagnagrunnar fyrirfinnast ekki
með neinni vestrænni þjóð, þó að
tæknilega hafi verið hægt að
byggja slíkan grunn fyrir 20-30
árum (Upplýsingasafn heilbrigð-
iskerfisins-Health Data Bank
Fylgirit Landlæknisembættisins
1976). Við aðra umræðu á Alþingi
virðist sem sumum þingmönnum
væri ekki ljós munurinn á slíkum
gagnagrunni og einföldum heilsu-
farsgrannum sem nú fyrirfinnast
á sjúkrastofnunum! En nú er orð-
ið ljóst að megintilgangur fjár-
festa sem er stórt lyfjafyrirtæki
er að nálgast upplýsingar um
heilsufarssögu lyfjanotenda í
landinu. Landlæknir upplýsti heil-
brigðis- og trygginganefnd Al-
þingis um þennan tilgang á vor-
dögum 1998.
Stór hluti þjóðarinnar viður-
kennir vanþekkingu á málinu og er
þetta ekki skrifað til að niðra
neinn. Ljóst er að allmargir hafi
ekki fengið nægilegar upplýsingar
um væntanlega notkun upplýsinga
er fara í gagnagranninn. Sá sem
gefur samþykki sitt um þátttöku
tekur ekki aðeins ákvörðun um eig-
in þátttöku heldur einnig „þátt-
töku“ skyldmenna og afkomenda.
Það er því grandvallarkrafa sem
fest er í letur í lögum um réttindi
sjúklinga að upplýsa skal væntan-
lega þátttakendur, hvers konar
upplýsingar verða færðar í gagna-
granninn og á hvern hátt þær
verða notaðar.
Um persónuverndina hefm- mjög
verið rætt. Þrefóld dulkóðun veitir
litla vernd. Það er unnt að komast
inn í gnmninn, annars er ekki hægt
að nýta sér hann. Dulkóðunarsér-
fræðingar hafa sýnt fram á þetta.
Athyglisvert er að Clinton forseta
tókst ekki að koma á kennitölu-
merkingu einstaklinga í Bandaríkj-
unum. Þannig líta menn á persónu-
vernd þar í landi.
Ólafur
Ólafssson
Auglýsing þessi er eingöngu birt í upplýsingaskyni.
SPARISJOÐABANKI
ÍSLANDS HF.
ICEBANK LTD.
Skráning skuldabréfa
Spaiisjóðabanka íslands hf., 2. fl. 1998
og 3. fl. 1998 á Verðbréfaþing íslands.
Verðbréfaþing íslands hefur samþykkt
að taka skuldabréf Sparisjóðabanka
íslands hf, 2.flokk 1998 og 3. ýlokk
1998, á skrá. Bréfin verða skráð
þriðjudaginn, 15. desembernk.
Skráningarlýsingar er hægt aðfá hjá
umsjónaraðila skráningarinnar,
Kaupþingi hf. Þar er einnig hægt að
nálgast þau gögn sem vitnað er til í
skráningarlýsingunum.
KAUPÞING HF
Fjáifestingarbanki
Ármúla 13A / 108 Reykjavík / Sími 515-1500 2 Fax 515-1509 / www.kaupthing.is
í FYRRI greinum
um fiskveiðistjóm hef
ég forðast að ræða
kvótakerfið sem eina
heild. Ég hef viður-
kennt þann hluta físk-
veiðistjórnarinnar, sem
er kvótasetning og þörf
fyrir hana til frambúð-
ar. Ég hef hins vegar
gagnrýnt kvótaúthlut-
unina, sem núgildandi
fyrirkomulag byggist á.
I þessum skrifum hafa
verið greindir fimm
höfuðágallar kvótaút-
hlutunar, þeim lýst og
rökréttum afleiðingum
þeirra. Þessh' ágallar
eru:
1. Brottkast á fiski, jafnvel gæða-
fiski, í hafið í miklu magni.
2. Aðstöðumunur stórátgerðanna
og einyrkjanna í útgerð. Þessi að-
stöðumunur, en ekki samkeppnis-
hæfnin, hefur ráðið þróuninni, enda
stórátgerðunum allur í hag. Afleið-
ingin hefur verið mikil blóðtaka fyr-
ir smærri sjávarbyggðir, eins og
rannsóknir Félagsvísindastofnunar
hafa staðfest.
3. Lokun á nýliðun í greininni
vegna óheyrilegs kvótaverðs, sem
stórátgerðirnar hafa búið til-í sam-
keppni sín í milli.
4. Útfall fjármagns úr greininni,
þegar menn selja sig frá útgerð með
tugi eða hundruð milljóna króna af
einkaleyfishagnaði í vasanum, og
skilja eftir sig samsvarandi byrðar á
útgerðinni.
5. Loks er það framtíðarsýnin,
sem við blasir, þegar útfallið fær að
halda áfram til frambúðar og út-
gerðin fær að lokum ekki risið undir
þeim byrðum, sem hún hefur með
þessum hætti tekið á sig.
Allt er þetta röksemdafærsla, sem
leidd er af staðreyndum þeim, sem
fyrir liggja, og leiðir til niðurstöðu
um, að gildandi íyrirkomulag sé
þjóðhagslega stórhættulegt íyrir ut-
an að vera óþolandi ranglátt og þvert
ofan í stjórnarskrána eins og Hæsti-
réttur hefur nú staðfest. í flokki
stuttra greina, sem hér er hafinn,
verður tekið til við að
rökræða, hvað komið
gæti í stað núgildandi
fiskveiðistjórnar og
eytt öllum þeim ágöll-
um, sem lýst var hér að
framan. Fyrst verður
rædd framtíðarlausnin
í málinu, en í síðari
greinum verður fjallað
um umþóttunarskeiðið,
sem nauðsynlegt yrði
til aðlögunar að svo rót-
tækri breytingu á fisk-
veiðistjóminni.
Ljóst er, að hinum
fjóram síðartöldu ágöll-
um,(öllum nema brott-
kastinu), verður því að-
eins eytt, að núgildandi úthlutun
kvótans verði lögð af, því að það er
hún og hið „frjálsa" framsal kvótans,
sem býr þá alla til. M.ö.o. verður
fyrrgreindum ágöllum kerfisins ekki
*
Eg hef hins vegar
gagnrýnt kvótaúthlut-
unina, sem núgildandi
fyrirkomulag byggist
á, segir Jón Sigurðsson
í fyrstu grein sinni
af fimm.
útrýmt nema með því að fella niður
úthlutun veiðiheimilda á grundvelli
eldgamallai- veiðireynslu og kvóta-
kaupa stórátgerðanna. Þar verður
að finna leið, sem gefur öllum jafnan
rétt til að keppa um þennan veiði-
rétt, hvort sem aðiii er stór eða lítill,
gamall í hettunni eða nýgræðingur,
sem vill reyna sig í útgerð.
Eftir ítarlega íhugun er niður-
staða höfundar þessara skrifa, að
engin leið sé sanngjarnari í þessu
efni en opin samkeppni á útboðs-
markaði, alger markaðsvæðing, þar
sem veiðirétturinn væri boðinn út til
leigu til eins árs í senn með hæfileg-
um fyrirvara. I slíku útboði gætu
þeir boðið best í veiðiréttinn, sem
sótt geta fiskinn með minnstum til-
kostnaði, hvort heldur sem væri
vegna hagkvæms rekstrar eða að-
stöðu eins og nálægðar við góð fiski-
mið. Það er allrar athygli vert, að
þetta síðast talda atriði hefur sjálf-
krafa algerlega týnst í „hagræð-
ingu“ núgildandi kerás og má því
teljast enn nýr ágalli á því. Þessi út-
boðsaðferð mundi þannig á ör-
skömmum tíma sjá til þess, að afl-
inn, sem taka mætti, væri raunveru-
lega veiddur af þeim, sem best gera
út og eru í bestri aðstöðu til þess og
auðlindin þannig skila þjóðarbúinu
sem heild hámarksafrakstri.
Um leið og samkeppnin er sann-
gjöm aðferð til að deila út takmörk-
uðum gæðum eins og veiðirétti í
þessu tilfelli, er hún líka grimm. Það
mundu einhverjir verða undir, a.m.k.
um sinn, en það er einfaldlega eðli
allrar markaðsvæðingar. Enginn hef-
ur sérstaklega fundið til með þeim
hópum kaupmanna, iðnrekenda og
verktaka, svo dæmi séu nefnd, sem
hafa þurft að hætta rekstri sínum eða
endurskipuleggja hann frá granni
vegna þróunar, breytinga í efnahags-
umhverfi eða af öðram ástæðum
undanfarna áratugi. Útgerðaraðilar,
sem undii' yrðu í samkeppninni væru
einfaldlega í sama báti og þyrftu að
reyna að ná vopnum sínum eins og
aðstæður þeirra leyfðu, rétt eins og
sjálfsagt þykir fyrir aðila í öðrum at-
vinnugreinum.
Sé sanngjörn samkeppni vel
tryggð, verður hún þegar upp er
staðið að fá að ráða þróun greinar-
innar eins og hún ræður þróun nær
allra annarra atvinnugreina.
Ætla má, að afleiðing slíks útboðs
alls veiðiréttar yrði tiltölulega iág
leiga til þjóðarinnar fyiár afnot af
auðlindinni, - leiga, sem útgei'ðin
sjálf teldi sig hafa efni á að greiða
fyrir þessi afnot. Hvað er hægt að
hugsa sér öilu sanngjarnara? Og
ágallarnir fjórir, sem fyiT var getið,
væru horfnh'. Þar á ofan fullnægir
fyrirkomulagið kröfum Hæstaréttar
um jafnræði og atvinnufrelsi í þess-
um efnum, sem hann^ gerði í ný-
gengnum dómi sínum. I næstu grein
verður reynt að rýna í skuggahlið-
arnar á slíkum umskiptum í fisk-
veiðistjórn og rætt um kaupþing
veiðiheimilda.
Tekið saman að beiðni Frjáls-
lynda flokksins.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.
Hvað á að koma
í staðiim?
Jón
Sigurðsson