Morgunblaðið - 29.12.1998, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
neistinn ekki eins upprunaleg-
ur og afgerandi. Tiepolo var
fæddur inn í mótaða erfða-
nju, sem var ein hin
tustasta og rótgrónasta sem
jur fara af og þó á stöðugri
eyfingu, var Ifkast til undra-
rn, sem náði að viðhalda
•skri og frjórri sköpunar-
:ði til hins síðasta. Tæknina
íeistraði hann af þeim létt-
leika að fáu er til að jafna,
en þó var hún aldrei yfir-
drifin né tilgerðarleg, þar
skilur á milli hins upp-
runalega og sjálfsprottna
og hins tillærða. Svo
hreint og hiklaust gekk
hann til verks að haft er
fyrir satt, að á svipaðri
tímalengd og tók aðra að
sýsla við undirbúning,
hræra og blanda litina
hafi hann fullgert myndir
sínar, og slík var tækni
hans að hann gerir seinni
tíma ofurraunsæismálara
að leikleysingjum. Myndir
hans eru ríkulega gæddar
þeirri ákveðnu tegund
ísmeygilegrar ástleitni og
dulbúnum skírskotunum,
sem einkenndu Feneyja-
skólann, jafnvel háði og
spotti, en kvenímyndir
hans eru frekar kaldar og
fjarlægar. Þær véla síður
með líkamanum en litum
klæða sinna, sem geta
verið gæddir dularfullu
og ástþrungnu seiðmagni.
Litir í senn mildir og tón-
aðir, en með ívafi hinna
sterkari, sem tjá þá beina
frásögn og eru því oftar
en ekki sértækir í fram-
setningu sinni, abstrakt.
Tiepolo gerði nokkrar
útgáfur af hinum
flekklausa getnaði og eiu
tvær þeirra sýnu nafn-
kenndastar, sú í Prado
safninu í Madrid, er
fylgdi grein minni um
það fyrir nokkrum árum,
og málverkið frá safninu
í Vicence, Museo Civico,
hvers eftirmynd fylgir
þessu skrifí. Þær munu
jafn stórar, eru í litlu frá-
brugðnar og hér er snilli-
bragð handar málarans
kannski merkjanlegast.
Ofurnæmi hans fyrir
mildum heit- og kald-
tempruðum litatónum,
sem binda hinar sterkari
áherslur eins og rauða
litinn ásamt þeim hvíta í skó-
síðum meyjarkjólnum, sem
mildaður er með flauelsmjúkri
áferð sem í þeim mæli skín í
gegn, að í áþreifanleika sínum
höfðar hann til fingurgóma
áhorfandans. Guðsmóðirin er
lóðrétt samsvarandi í mynd-
byggingunni og myndar óbifan-
legt jafnvægi á heildarfletin-
um, andstæður hlutfallanna af-
ar virkar að ofan, neðan og til
hliðanna. Hún stendur traust-
um fótum á jörðinni og hreyfír
léttilega með stórutánni við
búk nöðrunnar, tákni erfða-
syndarinnar, sem með eplið í
gininu, lýtur hreinleika flekk-
leysisins í auðmýkt, en þó ekki
án gremjulegs augnaráðs hins
sigraða og undirokaða. Fjar-
viddin er ekki útreiknuð heldur
skynjuð og þyngdarlögmálinu
hagrætt eftir þörfum heildar-
innar, englarnir til hægri að
neðan kyrrstæðir og jarð-
bundnir, þeir fyrir miðju til
vinstri sem minnast við skaut
guðsmóðurinnar svífa í lausu
lofti, en þeir efst til hægri að
ofan fijúga líkt og með sviga
lævi. Yfír allri myndinni er ró
og upphafinn léttleiki, allt er í
jafnvægi, ekkert tranar sér
fram, sem einmitt var aðal Fen-
eyjaskólans.
Bragi Ásgeirsson
Lesið í málverk
HINN FLEKK
LAUSI
GETNAÐUR
Giambattista Tiepolo
VEGNA hátíðar mannsonarins
er ástæða til að minna á og Iesa
eilítið í eitt af verkum hins
mikla Feneyjamálara, Gi-
ambattista Tiepolo
(1696-1770), en 302 ár eru lið
frá fæðingu hans. Þessi meist
ari Ijósbrigða og yfirdrifins
íjaðurmagns á tvívíðum fleti
var eftirsóttasti málari síns
tíma, hvort heldur um var að
ræða skreyti í kirkjur eða
lystihallir sem víða sér
stað, og er því eðlilega í
sviðsljósinu. Sýningar á
verkum hans hafa verið
settar upp í ýmsum sýn-
ingarhöllum og heimslista-
söfnum, fyrst í fæðingar-
borg hans Feneyjum en
síðast og á þessu ári í
Metropolitan safninu í
New York og Petit Palais í
París. Stendur sýningin
enn yfir á síðamefnda
staðnum, eða fram til 24.
janúar 1999, auk sérsýn-
ingar á nokkmm freskum
hans á Museum
Jaquemart-André á Bou-
levard Haussamann 158,
til 20. janúar, þannig að
hátiðarhöldin hafa þá stað-
ið yfir í rúm tvö ár. Var
rýnirinn viðstaddur opn-
unina innan um yfirþyrm-
andi manngrúa, þar sem
prúðbúið og áhugasamt
fólk skoðaði verk snillings-
ins, andagtugt og frá sér
numið. Hafa þessar sýn-
ingar mjög aukið á hróður
málarans, sem þó var ær-
inn fyrir meðal innvígðra,
en nú til muna almennari.
Tiepolo var síðastur stór-
meistara Feneyjaskólans,
hinir vora Giovanni Bellini
(1427/30-1516), Giorgione
(1477/78-1510), Tizian
(1477 eða 1488-90-1576),
sem var nemandi þeirra,
Tintoretto (1518-1594) og
Paolo Veronese
(1528-1588). Sagt hefur
verið um Tiepolo, að hann
hafi markað endalok þeirra
miklu máiara Itah'u, allt frá
Giotto di Bondone, sem
megnaði að mála létt og
áreynslulaust í mikilfeng-
legum stíl. Hann var smiðs-
höggið, og er hann dó
slökkti hann og lokaði á
eftir sér, og þó með logann
mikla á fullu. Nefna ber
hér einnig samtíðarmenn á
öðra sviði og til hliðar, eins
konar sjónræna sagnfræðinga
Feneyja, og raunar fleiri há-
borga Evrópu, snillinga útsýnis-
málverksins; Giovanni Antonio
Canal, sem nefndur var Cana-
letto (1697-1768), og Francesco
Guardi (1712-1793), sem báðir
hafa einnig í auknum mæli ver-
ið í sviðsljósinu. Það var þó í
raun með Giovanni Domenico,
syni Tiepolos, sem þessu tíma-
bili lauk endanlega er hann
hvarf af sjónarsviðinu 1804.
Hinn svonefndi Feneyjaskóli á
rætur að rekja allt aftur til Býs-
ans, mótaðist á miðöldum og fór
að taka á sig skýra mynd í mál-
verkum Giovanni Bellinis um
miðbik 15. aldar, náði hámarki
á tímabili endurreisnar og hélt
reisn sinni fram í síðbarrokk.
I stuttu máli vora höfuðein-
kenni Feneyjaskólans öðru
fremur, að liturinn og mynd-
byggingin voru tekin fram yfir
línuna, allt rann saman, fólk og
hin aðskiljanlegustu fyrirbæri
landslagsins. Oll atriði mynd-
heildarinnar jafn veigamikil í
einni tónaðri heild. Tiepolo er
meðal þeirra meistara íyrri
alda, sem nútimamálarar eiga
auðvelt með að meðtaka og
falla flatir fyrir, vegna hinnar
svimandi rýmistilfinningar og
upphöfnu stemmningar sem
eru megineinkenni verka hans.
Ósjaldan mikilfenglegar
skreytingar, veggmyndir, alt-
aristöflur eða loftfreskur í
kirkjur og lystihallir. Einkum
höfðar Tiepolo til þeirra sem
dýrka tíma og rými á mynd-
fleti, því af hvoru tveggja má
segja að sé ofgnótt í verkum
hans, jarðbundnum, og enn
frekar þeim er skara himin-
hvelfinguna og ríki hins óræða
og upphafna, sjálfs guðdóms-
ins. Menn orða það svo, að
hann hafi málað allan heiminn
og himininn líka. Allt sýnist á
ferð og flugi í myndunum, en
þó er yfír þeim einhver höfug
tímalaus ró og kyrrð, skyld ei-
lífðinni, sem virðist í senn
óhöndlanlega íjarri og um leið
í áþreifanlegri nálægð. Þyngd-
arlögmálið víðs fjarri í sumum
myndanna, en um leið skynja
menn eitthvað sterkt og vold-
ugt að baki, birtingarkraft lög-
mála sem hafa sljóm á öllu
gangverkinu. Tiepolo var ham-
hleypa til verka, ofvirkur
vinnufíkill, er hlóð jafnframt
niður börnum með Ceciliu konu
sinni, sem var systir fyrrnefnds
Francesco Guardi. Börain urðu
níu og meðal þeirra gerðust
tveir synir hans, Giovanni
Domenico og Lorenzo, aðstoð-
armenn föður síns. Ekki er
hægt að fullyrða, að Tiepolo
hafi haldið almennt verkstæði
líkt og svo margir málarar tím-
anna, heldur var öðru fremur
um Qölskyldufyrirtæki að
ræða, þar sem synimir voru
lærisveinarair. Bera sjálfstæð
málverk þeirra einnig sterkan
svip af verkum föðurins en
„Skáldað
um ljós-
myndir“
GUNNÞÓRUNN Guðmundsdóttir
bókmenntafræðingur heldur fyrir-
lestur á miðvikudagskvöld, 30. des-
ember kl. 20.00, á Ljósmyndasafni
Reykjavíkur sem ber yfirskriftina
„Skáldað um ljósmyndir".
I kynningu segir, að í fyrirlestrin-
um muni Gunnþórunn fjalla um
samspil ljósmynda og texta í verk-
um rithöfundarins Michael Onda-
atje, en hann er meðal annars höf-
undur að bókinni The English Pati-
ent sem samnefnd kvikmynd var
gerð eftir.
Gunnþórunn mun fjalla um
hvernig Ondaatje leikur sér með
væntingar lesandans til ljósmynda
og hvernig það veltir upp spurning-
um um heimildagildi þeirra og stöðu
innan verkanna.
Gunnþórunn stundar doktorsnám
í bókmenntafræði við Royal Holl-
oway, University of London og fjall-
ar doktorsverkefni hennar um mörk
sjálfsævisagna og skáldskapar í nú-
tíma æviskrifum.
----------------
Gdður dómur
um SI
FLUTNINGUR Sinfóníuhljóm-
sveitar Islands undir stjórn Petris
Sakaris á sinfóníu nr. 1 eftir Jean
Sibelius sem Naxos gefur út. I
nýjasta hefti Grammophone segir
að flutningur hljómsveitarinnar
undir stórn Sakaris á Pelléasi og
Svanhvíti hafi lofað góðu og að
nýjasta útgáfan af sinfóníu Sibeli-
usar muni ekki valda neinum von-
brigðum. Segir gagnrýnandi tíma-
ritsins eitthvað „afar geðugt" við
flutning hijómsveitarinnar og til-
finninguna sem hann veki. Flutn-
ingurinn einkennist af ferskleika,
einbeitingu og „eldi“. Tilfinningin
fyrir taktinum í þriðja þætti sin-
fóníunnar sé nákvæm og góð. Og
þótt flutningur Sinfóníuhljómsveit-
ar íslands sé ef til vill ekki eins
góður og hjá sinfóníunni í Boston
eða Lundúnafílharmóníunni, séu
hljóðfæraleikarar hennar engu að
síður mjög góðir og leikur hennar
einkennist af lífsgleði og áhuga.
Hljómurinn sé líflegur og dragi
smáatriðin fram en upptakan var
gerð í Háskólabíói.
------♦♦“♦------
Bókauppboð
BÓKAVARÐAN efnir til bókaupp-
boðs á morgun, miðvikdag, kl. 20.30
í Kornhlöðunni, Bankastræti 2.
Seld verða mörg hundruð íslenzk
rit segir í kynningu, fræði og skáld-
skapur frá tímabilinu 1820-1950.
Mikill fjöldi af frumútgáfum :
Stefáns frá Hvítadal, Steins Stein-
ars, Nonna, Benedikts Gröndals,
Guðmundar Böðvarssonar, Unu frá
Vestmannaeyjum, Jóhannesar
Birkiland, Vilhjálms frá Skáholti,
alls nokkur hundruð verk eftir ís-
lenzk skáld.
Einnig fjöldi fræðirita í íslenzk-
um fræðum, náttúruvísindum,
blönduðum fagbókmenntum, um
andatrú og guðspeki, guðfræði og
íslenzka sögu, m.a. Tíðindi frá
Amtsfundin á Ak. 1858, hin gamla
teikning Hannesar Hafsteins: Kjöt-
pottur landsins, fjöldi af útgáfum
úr Samf. til Udg. af gammel nor-
disk Litteratur, gamlar bæjarskrár
og skattskrár, ættfærðihandrit,
gamiar tilskipanir, frumútgáfur
Halldórs Laxness, Antiquites Rus-
ses, tímaritið Líf og list, Kvenna-
blað Bríetar, upphafið, bókaskrá
Þorsteins sýslumanns, tímaritið
Óðinn og hundruð annarra merka
fræðirita.
Mikið verður boðið upp af
„pakkavöru", þ.e. margar bækur og
rit í sama númeri.
Bækurnar verða til sýnis að
Vesturgötu 17, nk: miðvikudag kl.
13-18.