Morgunblaðið - 17.01.1999, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 17. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Svíar og Danir velta fyrir sér aðild að Efnahags- og myntbandalagi Evrópu, EMU
Skýr stefna en
óljós aðdragandi
Það er nokkuð ljóst að bæði Danir og Svíar
stefna á EMU-aðiId fyrir árið 2002, segir
Sigriln Davíðsdóttir, en framvindan er
óljós enn sem komið er.
NÁGRANNAÞJÓÐIRNAR Danir
og Svíar hafa báðar verið tvístíg-
andi gagnvart aðild að Efnahags-
og myntbandalagi Evrópu, EMU.
Báðar þjóðirnar standa utan banda-
lagsins þótt þær séu aðilar að Evr-
ópusambandinu, ESB, en þó hvor
með sínum hætti. í báðum löndum
er jafnaðarstjórn við völd, en þó
hvor með sínum brag. Poul Nyrup
Rasmussen, forsætisráðherra
Dana, dregur ekki lengur fjöður yf-
ir stuðning sinn við EMU-aðild, en
Göran Persson, forsætisráðherra
Svía, vill ekki láta skoðun sína uppi.
Almennt er gert ráð fyrir aðild
landanna ekki síðar en 2001, svo
löndin verði orðin aðilar þegar nýja
sameiginlega myntin, evran, kemur
í umferð í ársbyrjun 2002, en
hvemig framvindan verður er
óljóst. Á Svíum hvílir svo sérstak-
lega að þeir fara með formennsk-
una í Evrópusamstarfínu fyrri
hluta ársins 2001.
EMU-neikvæðasti forsætis-
ráðherra ESB
„Við stefnum að því að ræða
EMU-aðild, bæði kosti hennar og
galla,“ sagði Ingela Thalén, varafor-
maður sænska Jafnaðarmanna-
flokksins, í útvarpsviðtali í vikunni
og hafnaði því ákveðið að flokkurinn
stefndi á EMU-aðild skref fyrir
skref. Ástæðan fyrir því að enginn af
frammámönnum flokksins hefði gef-
ið upp afstöðu sína væri að umræð-
urnar væru enn ekki hafnar. Þær
yrðu almennar, bæði með fundahöld-
um og í leshringjum.
Þögn flokksforystu jafnaðar-
manna hefur eðlilega leitt til enda-
lausra vangaveltna um afstöðu ein-
stakra forystumanna. Öll orð þeirra
eru vegin og metin og reynt að rýna í
hver EMU-afstaða þein-a sé. Mesta
forvitni vekur eðlilega afstaða
Görans Perssons, sem hefur teldð
ýmsar EMU-sveiflur. Sem fjármála-
ráðherra var hann hlynntur aðild.
Eftir að hann varð forsætisráðherra
hefur hann verið spar á skoðun sína
en þó viðrað svo EMU-andsnúnar
skoðanir að ýmsir hafa kallað hann
EMU-neikvæðasta forsætisráðherra
Evrópu.
Hann hefur bent á að EMU leiði
til skattasamræmingar, sem ógni
sænska velferðarkerfinu, og að auk-
inn pólitískur samruni muni fylgja í
kjölfar EMU. Nú þegar Persson hef-
ur sagt að flokksþing jafnaðarmanna
verði kallað saman í byrjun næsta
árs til að ræða EMU er ljóst að
ákvörðun verður tekin ekki síðar en
þá.
Það hafa þó ekki allir í forystu
Jafnaðarmannaflokksins þagað um
afstöðu sína til EMU. Marita
Ulvskog menningarráðherra, gamal-
kunnur ESB-andstæðingur og mjög
vinsæll stjórnmálamaður, hefur þeg-
ar sagt að hún muni berjast gegn
aðild með öllum tiltækum ráðum.
Sama er að segja um Margaretu
Winberg vinnumarkaðsráðherra.
Leif Pagrotsky Evrópu- og við-
skiptaráðherra hefur einnig þótt
hikandi, en Anna Lindh utanríkis-
ráðherra og Erik Ásbrink fjármála-
ráðherra hafa þótt verða æ jákvæð-
ari. í vikunni greindi svo Svenska
Dagbladet frá því að helmingur
þingflokks jafnaðarmanna styddi
skjóta EMU-aðild en fjórðungur
væri enn óákveðinn.
Miðflokkurinn er eini borgaralegi
flokkurinn sem hefur verið andsnú-
inn EMU-aðild. Carl Bildt, leiðtogi
Hægriflokksins og fyrrverandi for-
sætisráðherra, hefur um árabil talað
ákaft fyrir EMU-aðild og gerir enn.
Hann þykir þó tala mildar en áður
um EMU-ráðleysi Perssons, þar sem
Bildt er álitinn á höttunum eftir leið-
togastöðu í ESB og er einkum orðað-
ur við nýja stöðu formælanda ESB í
utanríkismálum. Sá formælandi
verður útnefndur í júní og þá stöðu
fær Bildt ekki nema með dyggum
stuðningi Perssons.
Þótt Poul Nyrup Rasmussen, for-
sætisráðherra Dana, tjái sig eðlilega
ekki um umræður í nágrannalandinu
hefur hann vai-la getað leynt ergelsi
yfir neikvæðum ummælum Perssons
um EMU. Enginn hefm’ efast um að
hagfræðingurinn Nynip væri hallur
undir danska EMU-aðild. Hins veg-
ar neyddist hann til að samþykkja
EMU-undanþágu eftir að Danir
felldu Maastricht-samkomulagið.
Svíar ákváðu hins vegar á eigin spýt-
ur að þeir ætluðu ekki að vera með
fyrr en þeim hentaði.
Framan af hélt Nyrup fast í að
undanþágurnai- væru ekki til um-
ræðu, en nú hefur hann hvatt lands-
menn sína til að láta af EMU-undan-
þágunni og lýst trú sinni á EMU og
stuðningi við danska EMU-aðild.
Aðrir forystumenn jafnaðarmanna
tala ákaft um gagnsemi evrunnar
íyrir Dani. Marianne Jelved, efna-
hagsráðhen-a og leiðtogi Róttæka
vinstriflokksins, hefur frá upphafi
verið ákafur talsmaður EMU-aðild-
ar. Það eru aðeins flokkarnir lengst
til hægri og vinstri sem eru á móti
aðild.
En þótt danska jafnaðarmanna-
forystan sé ákveðnari og einsleitari í
EMU-stefnu sinni en sú sænska
glíma þó báðir flokkar við almenn-
ingsálitið heima fyrir, sem hefur
löngum verið andsnúið öllu sem við-
kemur ESB. í báðum löndum hafa
þó skoðanakannanir undanfarið sýnt
að stuðningur við EMU eykst jafnt
og þétt og varla ástæða til að ætla
annað en að það haldist meðan EMU
stendur styrkum fótum.
í báðum löndum hafa formælend-
ur atvinnurekenda og áhrifamikil
samtök iðnaðarins talað fyrir EMU-
aðild. í Danmörku er verkalýðs-
hreyfingin yfirleitt höll undur evr-
una og málið virðist ekki ákaft hita-
mál þar. í Svíþjóð eru nokkrir
áhrifamiklir verkalýðsleiðtogar and-
snúnir EMU-aðild og viðbúið að
verkalýðshreyfingin tali því tveimur
tungum þar.
Þó er langt frá því að EMU-sinn-
aðir leiðtogar í Danmörku og Sví-
þjóð geti horft fram á upptaktinn að
endanlegri ákvörðun með ró í
hjarta. Reynslan sýnir að það þarf
Poul Nyrup
Rasmussen
ekki mikið til að koma hreyfingu á
afstöðu almennings, en á hinn bóg-
inn virðist allt benda til að bæði í
Danmörku og Svíþjóð horfi almenn-
ingur með jafnaðargeði á þróun
ESB og trúi því síður að löndin
væru betur komin utan ESB og
EMU. Og kannski Danir séu loks
farnir að sætta sig við veru sína í
ESB eftir rúmlega aldarfjórðungs
þátttöku í Evrópusamstarfinu.
Verða Danir fyrstir
til að ákveða sig?
Hvorki í Danmörku né Svíþjóð
hafa jafnaðarmenn þó klárlega skýrt
frá þvi hvernig og hvenær ákvörðun
verði tekin. I Danmörku er Ijóst að
haldin verður þjóðaratkvæða-
greiðsla, því það er löng hefð fyrir að
allar meiriháttai' ákvarðanir um
Evrópusamstarfið séu teknar
þannig. Nyrup gæti freistað þess að
vera djarfur og boða til þjóðarat-
kvæðagreiðslu þegar á þessu ári og
þá tekið forskot á Svía og Breta, sem
einnig eru í biðstöðu. Það gæti þó
orðið til þess að Danir fengju á til-
finninguna að nú ætti bara að sam-
þykkja vilja yfirgnæfandi meirihluta
stjórnmálamanna gegn þjóðinni og
það væri varla heppileg forsenda at-
kvæðagreiðslu, svo heldur senni-
legra er að hún verði ekki fyrr en á
næsta ári.
Persson hefur gefið þjóðinni und-
ir fótinn með þjóðaratkvæða-
greiðslu um EMU, en einnig hefm’
verið nefnt að spumingin yrði hugs-
anlega borin upp í kosningum til
Evrópuþingsins, sem verða haldnar
í sumar. Úr því Jafnaðarmanna-
flokkurinn ætlar ekki að ákveða sig
fyrr en að ári er slíkt vart sennilegt
lengur. En úr því Persson hefur
gefið ádrátt um þjóðaratkvæða-
greiðslu er sennilegt að upp komi
kröfur um það, sem þá yrði að
mæta. Hið eina fasta er þó áður-
nefnt flokksþing í byrjun næsta árs.
Frekari framvinda er óljós.
En þótt framvindan í löndunum sé
ekki Ijós er ljóst að auk efnahagslegs
ávinnings EMU-aðildar munu
stjórnmálamenn sem hlynntir eru
EMU-aðild ekki síður halda á lofti
pólitísku mikilvægi þess að vera með
þegar ráðum er ráðið i evruráðinu,
sem fjármála- og efnahagsráðherrar
EMU-landanna eiga aðild að. Það
yrði auðvitað sérlega ankannalegt
fyrir Svía sem formennskuland í árs-
byrjun 2001 ef fjármálaráðherra
þeirra væri útilokaður frá þeim
fundum. Almenningur telur lö’ón-
umar, stjómmálamenn mæla eigin
áhrif og lands síns. Hvert endanlegt
mat Svía og Dana verður á enn eftir
að koma í ljós, þótt allar líkur séu á
að þeir hlusti á rök evruhallra
stjómmálamanna sinna.
Sviptingar í japönsk-
um stjórnmálum
Það þarf sérstaka athyglisgáfu til að fylgjast með svlptivlndum
stjómmálanna í Japan. Nýir stjórnmálaflokkar, sem heita nöfn-
um sem er erfítt að leggja á minnið, spretta upp og hverfa
jafnharðan aftur. Auðun Georg Olafsson lítur yfír nýliðið ár tíg-
ursins í Japan þar sem boðað var til kosninga, ný ríkisstjórn tók
við völdum og flokkar sem áður vom sameinaðir, sundruðust og
sameinuðust síðan á ný.
SUMIR segja að fjölbreytni marg-
flokkakerfisins sé góð fyrir lýðræðið í
Japan en aðrir að slíkt auðveldi í
raun núverandi valdasetu Frjáls-
lynda lýðræðisflokksins, LDP, sem
gæti enst langt fram á næstu öld. Ár-
ið 1998, ár tígursins samkvæmt
gömlu kínversk-japönsku tímatali,
hófst með því að þriggja ára gamall
stjómmálaflokkur undir heitinu
Shinshinto var lagður niður. Shins-
hinto-flokkurinn var upphaflega
stofnaður af níu smáflokkum sem
smeinuðust um það eitt að hrifsa
völdin af LDP. Sú tilraun mistókst og
flokksbrotin, sem urðu nú sex í stað
níu, fóru aftur til síns heima. Höfuðs-
maður Shinshinto var enginn annar
en hinn frjálslyndi Ichiro Ozawa sem
til árið 1993 var einn af forystumönn-
um LDP. Úrsögn hans markaði
endalokin á samfelldri valdasetu
LDP sem staðið hafði í fjóra áratugi.
Sex stjórnmálaflokkar urðu til úr
leifum Shinshinto. Frjálslyndi flokk-
urinn sem áðumefndur Osawa veitti
forystu; nokkrir þingmenn neðri
deildar stofnuðu Shinto Heiwa (Nýi
friðarflokkurinn): Soka Gakkai
(Flokkur Búddista) var einnig til og
sömuleiðis Shinto Yuai sem kannski
er best að þýða sem Flokkur vináttu
og friðsemdar. Kokumin no Koe
(Rödd fólksins) minnti landsmenn
einnig á tilvist sína árið 1998.
Þetta var bara byrjunin á stjóm-
málaárinu 1998 í Japan. Janúar var
varla liðinn áður en viðræður hófust
á milli sex stjómmálaflokka um
hugsanlega aðild að bandalagi. Þetta
vora Lýðræðisflokkur Japans (DPJ);
Vináttuflokkurinn; Rödd fólksins;
Taiyo-flokkurinn, sem Tsutomu
Hata, fyrrverandi forsætisráðherra,
var í forsvari fyrir; og að endingu lít-
ið flokksbrot sem annar fyrrverandi
forsætisráðherra, Morihiro
Hosokawa, veitti forystu. Saman
mynduðu þessir flokkar þinghópinn
Minyuren áður en reglubundið þing
var kallað saman í janúar.
Til að standa styrkari fótum í
kosningum til efri deildar í júlímán-
uði ákváðu áhrifaöfl innan Minyuren
að sameinast undir merkjum eins
stórs Lýðræðisflokks (DPJ) sem
ætlað var að mynda öflugt mótvægi
við LDP. Naoto Kan var valinn til
forystu en hann er vinsælastur allra
stjórnmálamanna í Japan, sam-
kvæmt reglubundnum viðhorfskönn-
unum.
í maí virtist ríkisstjóm LDP með
Ryutaro Hashimoto í forsvari standa
ótraustum fótum eftir að Sósíalista-
flokkurinn og Sakigake-flokkurinn
sögðu skilið við ríkisstjómarsam-
starf og bjuggu sig undir kosningar
til efri deildar. Stjómin hélt þó velli
og Hashimoto var endurkjörinn leið-
togi LDP með yfirgnæfandi meiri-
hluta. En óvissan um horfur efna-
hagslífsins, tíðni gjaldþrota og aukið
atvinnuleysi hafði áhrif og LDP var
refsað í kosningunum til efri deildar
í júlí. Svo mikið reyndar að Has-
himoto sagði af sér og Keizo Obuchi
var valinn til að veita flokknum for-
ystu og jafnframt mynda nýja ríkis-
stjóm.
Lýðræðisflokkurinn vann mikið á í
kosningunum til efri deildar en meiri
tíðindum sætti þó stórsigur Komm-
únistaflokksins sem dró til sín fjölda-
fylgi óánægðra kjósenda. Stjórnar-
andstaðan hrósaði sigri og heimtaði
þingrof í neðri deild svo hægt yrði að
efna til almennra kosninga. Af því
vai’ð ekki og Obuchi, eða „kalda píts-
an“ eins og hann var nefndur í
bandarísku blaði, tók til við að
mynda nýja ríkisstjóm sem beið það
verkefni að hreinsa upp skuldir í
bankakerfinu og koma efnahagskerf-
inu aftur í gang.
Þegar kom fram í september sam-
þykkti ríkisstjóm Obuchi svo að segja
skilyrðislaust allar megintillögur
stjómandstöðunnar undir forystu
DPJ um hvemig ætti að haga skulda-
jöfnun banka og lánastofnana. Obuchi
virtist ekki eiga neinn annan kost en
að fallast á tillögumar vegna þess að
LDP hafði ekki meirihluta í efii deild
þingsins til að koma málum þar í
gegn. Stjómmálaárinu 1998 í Japan
lauk svo með því að LDP hóf viðræð-
ur við Fijálslynda flokk áðumefnds
Ichiro Ozawa um ríkisstjómarsam-
starf. Flokkamir náðu samkomulagi
um mýndun samsteypustjómar í vik-
unni en Ozawa fékk ekki ráðherrastól
vegna andstöðu valdamikilla manna í
LDP sem muna vel afdrifaríka úr-
sögn hans úr flokknum árið 1993.
Byggt á Asahi Shinbun, Mainichi Yomuri og
Thc Jap,