Morgunblaðið - 18.08.1999, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 18. ÁGÚST 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ

Listalíf á
landsbyggðinni
Það er alrangt að á höfuðborgarsvœðinu
séu tækifærin færri til ástundunar lista í
áhugamennsku en út á landsbyggðinni.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
Ahugaleiklistin í land-
inu hefur um all-
iangt skeið vakið
þau sjálfvirku við-
brögð að hún sé
ómissandi hluti af menningarlífi
landsbyggðarinnar. Áhugaleik-
listin er sögð homsteinn menn-
ingarlífsins ásamt tónlistar-
starfinu og eitt af því sem dreg-
ur fólk til búsetu utan höfuð-
borgarsvæðisins eða veldur
tregðu þess til að flytjast á suð-
vesturhornið.
Þetta er ósköp falleg hugsun
en fjarri veruleikanum því stað-
reyndin er sú að enginn lætur
áhugaleikfélag eða kirkjukór
ráða búsetuvali sínu. Aðrir
þættir ráða þar mestu eins og
nærri má geta;
VIÐHORF atvinnumögu-
leikar, skóla-
mál, þjónustu-
stig. Sé þess-
um skilyrðum
fullnægt er hægt að lifa mann-
sæmandi lífi á staðnum, áhuga-
leikfélag og kirkjukór, briddsfé-
lag og Læons fylgja í kjölfarið.
Eru afleiðing en ekki orsök.
Sveitarfélag sem líður fyrir
atvinnuleysi, þar sem íbúar eru
þjakaðir af áhyggjum vegna
framtíðar sinnar og afkomu-
möguleika, sveitarfélag þar sem
fólk horfir upp á verðfall eigna
sinna og eygir jafnvel ekki
möguleika á að flytjast brott
vegna þessa, er ekki sveitarfé-
lag þar sem menningarlífið
blómstrar. í slíku sveitarfélagi
stafar þaulsætni íbúanna ekki af
því að þeim finnist svo gaman
að vera í leikfélaginu.
Útrás fyrir áhugamennsku í
listum kemur ekki í stað af-
komuöryggis. Enginn lætur
áhyggjur af atvinnuleysi og
verðlausum eignum lönd og leið
og snýr sér bara af krafti að því
að rífa upp lista- og menningar-
lífið í plássinu ásamt hinum at-
vinnuleysingjunum. Ládeyða í
menningarlífi helst í hendur við
ördeyðu í atvinnulífí og öðrum
félagslegum greinum. Að halda
öðru fram er einfeldningslegt
skrum.
Til að fyrirbyggja hugsanleg-
an misskilning er hér gerður
skýr greinarmunur á atvinnu-
mennsku og áhugamennsku í
listum. Hugmyndin um að
kreppuástand í þjóðfélagi hafi
hvetjandi áhrif á listalíf á því
ekki við hér; spurning er hvort
hugmyndin sú arna eigi
nokkurn tíma við en þó er víst
að stefnubreytingar í listsköpun
atvinnulistamanna vegna samfé-
lagshræringa eru af allt öðrum
meiði sprottnar en ahuga-
mennska í listum. Áhuga-
mennska telst það vera þegar
fólk stundar önnur störf sér til
framfæris og sinnir listastarfi af
einskærum áhuga eftir því sem
það hefur tíma til og ráð á. Hafí
fólk nægan tíma (atvinnulaust)
og þar með lítil ráð verður lítið
úr ástundun áhugamála, hafi
það hæfilegan tíma (vinni ekki
allan sólarhringinn) og sæmileg
ráð eru réttar aðstæður fyrir
líflega ástundun lista. Þetta
sjálfsagða samhengi má glöggt
sjá ef litið er yfir menningar- og
listalíf þéttbýlisstaðanna á land-
inu. Suðvesturhomið ekki und-
anskilið.
Það er nefnilega alrangt að á
höfuðborgarsvæðinu séu tæki-
færin færri til ástundunar lista í
áhugamennsku en úti á lands-
byggðinni. Þvert á móti. Hvergi
eru fleiri kórar og sönghópar af
öllum stærðum og gerðum en á
höfuðborgarsvæðinu. Hvergi
eru tækifærin fleiri fyrir áhuga-
menn um hljóðfæraleik að finna
sér farveg við hæfi. Eða í mynd-
list. Áhugafólk um leiklist í
Reykjavík hefur um 15 ára
skeið átt athvarf í Hugleik og
fleiri leikhópum. Þá er ótalinn
allur sá gríðarlegi fjöldi nám-
skeiða sem áhugafólki í iistum
stendur til boða á hverjum vetri
og fjölmargir nýta sér. Ailt
byggist þetta á því að fólk hafi í
fyrsta lagi áhuga, í öðru lagi
tíma og í þriðja lagi peninga á
milli handanna. Það kostar
nefnilega sitt að vera skapandi
áhugamaður í listum.
Áhugaleiklistin í landinu er á
undanhaldi. Almennt stafar það
af því að hið svokallaða góðæri
nær ekki nema í litlum mæli út-
fyrir höfuðborgarsvæðið; leikfé-
lögin á landsbyggðinni standa
höllum fæti fjárhagslega og
einnig verður þeim erfiðara fyr-
ir að fá fólk til þátttöku. Al-
menna ástæðan er sumsé sú að
versnandi kjör á landsbyggðinni
hafa dregið kraftinn úr menn-
ingarstarfinu. Sértæka ástæðan
er svo aftur minnkandi fjár-
styrkur opinberra aðila, ríkis og
sveitarfélaga, síaukinn kostnað-
ur við uppsetningu leiksýninga
og dvínandi aðsókn heima-
manna á sýningamar. Dæmið
er því ósköp einfalt, það verður
sífellt ólíklegra að leikfélögun-
um takist að brúa bilið á milli
þess sem þau hafa á milli hand-
anna til starfsemi sinnar og
þess sem það raunverulega
kostar að sviðsetja leiksýningu.
Beinharðar tölur frá síðasta
leikári segja að meðalkostnaður
við leiksýningu sé um 1200-1500
þúsund krónur og styrkur ríkis-
ins skiptist í ár í nákvæmlega
229 þúsund krónur pr. verkefni.
Flest leikfélögin njóta einnig
stuðnings sveitarfélags síns og
afla að auki fjár með sölu aug-
lýsinga í leikskrár o.þ.h. Lík-
lega nemur þessi fjáröflun
ásamt styrkjum u.þ.b. heimingi
kostnaðar þegar best lætur og
tekjur af aðgöngumiðasöiu
þurfa því að vera drjúgar til að
endar nái saman. Samkvæmt
upplýsingum á skrifstofu
Bandalags íslenskra leikfélaga
heyrir orðið til undantekninga
að slíkt takist. Og fátt er jafn
bráðdrepandi fyrir áhugalpikfé-
lag og langur skuldahali. Á
þessum áratug hefur leikfélög-
um innan BIL fækkað úr tæp-
lega 90 í 72 og aðeins 48 þeirra
sviðsettu sýningar á síðasta
leikári.
Ekki er þessum pistli ætlað
að vera raunarolla fyrir hönd
áhugaleiklistar á íslandi. Engu
að síður er nauðsynlegt að
halda á iofti staðreyndum sem
talsmönnum áhugahreyfingar-
innar er skiljanlega óljúft að
nefna. Þeir vilja að sjálfsögðu
birta þá mynd af starfinu að þar
ríki kraftur og bjartsýni, héreft-
ir sem hingaðtil. Til að svo megi
verða þarf stjómvaldsaðgerðir
til að hin ytri skilyrði verði
landsbyggðinni hagstæðari en
nú er.
Hver stjórnar?
HINN 8. ágúst 1998
mátti á miðopnu Morg-
unblaðsins lesa stefnu-
yfirlýsingu ríkisstjórn-
ar Islands um „sölu
ríkisbankanna og þá
endurskipulagningu á
fjármálamarkaði sem
framundan er“ eins og
þar sagði. „Tryggja
verður dreifða eignar-
aðild“ var flennifyrir-
sögn blaðsins á viðtali
við forsætisráðherrann.
Ráðherrann talaði
tæpitungulaust þegar
hann sagði: „Við höfum
séð slíka hluti forðum
tíð í fyrirtækjum að þar
hafa hagsmunir einstakra stórra
eigenda iðulega borið fyrir borð
hagsmuni hinna smærri eigenda.
Eg held að það væri afar illa farið
hjá ríkinu ef þannig tækist til við
sölu á eignum þess yfirleitt að
stuðla að þess háttar skipan mála.“
Hann taldi að það kæmi fyllilega
til álita að tryggja það með laga-
setningu að eignarhaldi á bönkun-
um yrði dreift, þegar ríkið sleppti
af þeim hendinni. Ráðherrann taldi
það ekki „æskilegt að einn aðili eða
skyldir aðilar nái 30-40% eignar-
hlut í bankastofnun".
Svo mörg voru þau orð þá og ný-
leg viðtöl við forsætisráðherrann
sýna að hann virðist enn sama sinn-
is.
Samt sem áður er svo komið ári
síðar, í ágúst 1999, að einn aðili,
sem kennir sig á latínu við dráps-
hvalaætt, á orðið tæp 30% í Fjár-
festingarbanka atvinnulífsins með
kaupum, sem fóru fram undir borð-
inu. (Orca = háhyrningur, barberi,
hnýðingur (níðingur), hundfiskur.
Á ensku: Killer-whale.)
Aðeins tvennt er til í _ þessu
dæmi: Forsætisráðherra íslands
ræður ekki ferðinni í þessu mikil-
væga máli, cðn hann talar um hug
sinn svo almenningur uggi ekki að
sér fyrr en hundfiskarnir hafa náð
að innbyrða fenginn í
fjármálum viðskipta-
iífsins.
Undirritaður trúir
því að hið fyrra sé
sanni nær. En þá er
verr komið fyrir þjóð-
inni en nokkurn hefði
órað fyrir, ef það eru
forystumenn Fram-
sóknarflokksins sem
ráða ferðinni. Þá þarf
heldur ekki að spyrja
að leikslokum. Þá
munu barberarnir fá
óáreittir að leika listir
sínar, að segja ef þeir
gæta þess að þjóna
Framsókn til borðs.
Á hinn bóginn eru ríkar ástæður
til að á menn leiti grunsemdir um
óheilindi í talinu um hina dreifðu
Stjórnmál
Nýr umhverfisráðherra
kolféll á sínu fyrsta
prófi, segir Sverrir
Hermannsson, vegna
þess að frúnni fundust
Eyjabakkar ekki nógu
fallegir.
eignaraðild. Við höfum enn hastar-
legra dæmi um gagnstæða stefnu
stjórnvalda. I sjávarútvegsmálum
er það eindregin stefna ríkisvalds-
ins að færa þann auð á örfáai' hend-
ur. Afleiðing þeirrar stefnu fer eins
og logi yfir akur. Nú þegar „eiga“
22 fyrirtæki yfir 60% allrar sjávar-
auðlindarinnar og kaupa og selja
sameign þjóðarinnai- fyrir eigin
reikning. Það er enda meginþáttur
fijálshyggjunnar að fjármagn þjóð-
arinnar sé bezt komið á sem fæst-
um höndum. (Þeir hjá Heimdalli
Sverrir
Hermannsson
eru að velja sér forystu þessa dag-
ana og fara þeir fremstir, sem
hæsta einkunn fá í frjálshyggju.)
Þeir, sem stærstu gjafirnar hlutu
af sameign þjóðarinnar, eru nú
mættir með þær í pokanum að
kaupa eignir almennings, banka og
annað, sem stjórnvöldum er útbært
samkvæmt stefnu frjálshyggjunn-
ar. Og má þá með sanni segja að
gripdeildin sé fullkomnuð.
Grátbroslegt, en raunar gróflega
dapurlegt í hina röndina, er
vængjabuslið sem Byggðastofnun
er látin hafa í frammi í kvótaúthlut-
un um þessar mundir. Um það skal
ekki fleiri orðum farið að sinni, en
mikið má vera ef þau afskipti verða
ekki að nöglum í líkkistu núverandi
fiskveiðistjórnunar. Og færi enda
betur.
En fleira ber til hin síðustu
dægrin. Nýr umhverfisráðherra
kolféll á sínu fyrsta prófi vegna
þess að frúnni fundust Eyjabakkar
ekki nógu fallegir. Þrátt fyrir þenn-
an einkennilega smekk er alveg
augljóst, að ríkisstjórnin þorir ekki
að láta fram fara umhverfismat á
Eyjabökkum af ótta við að nýsett
iög þar um myndu banna að sökkva
þeim. Fram á hefur verið sýnt
óyggjandi að nægur tími er til
stefnu að framkvæma slíkt mat.
Ráðherrann þyrfti að gera sér
grein fyrir að virkjun í Fljótsdal
næst aldrei fram nema mat skv.
lögum leyfi. Hitt heitir að berja
höfði við stein með slysgjörnum af-
leiðingum.
Oft er það gott sem gamlir
kveða. í þessum skrifuðum orðum
berst þeim sem á pennanum heldur
í hendur sunnudagsblað Morgun-
blaðsins. í því er að finna fróðlegt
viðtal við Vilhjálm Eyjólfsson,
bónda á Hnausum í Meðallandi.
Hann endar viðtalið á þessum orð-
um: „Eg er ekki frá því að komm-
únisminn og kvótinn séu af sömu
rót. Þetta eru ofstjórnunarkerfi,
sem ieiða af sér spillingu. Og for-
ystumenn Sjálfstæðisflokksins
mega gæta sín, ef þeir fara ekki að
skilja þetta.“
Höfundur er alþingismaður og for-
maður Ftjálslynda flokksins.
ÞAÐ SKYLDI þó
aldrei vera að málara-
listin sé orðin „und-
erground“-hreyfing á
íslandi. Það að málarar
skuli verða orðnir það
langt utangarðs í
myndlistinni að ekki
skuli vera til orðið neitt
hús til að sýna í mál-
aralist, bendir jú til
þess að svo sé. Eða
hvað? Sem kunnugt er
tók einn meðlimur neð-
anjarðarhreyfingarinn-
ar sig til og byggði
listaskála með eigin
höndum svo að segja,
þannig að hægt væri að
kynna fólki alla þá afurð sem á
þessu sviði listar er verið að skapa í
landinu. Hann lagði allar sínar eig-
ur að veði, enda framkvæmdin rek-
in áfram af hugsjón einni saman í
þeirri von að stjórnvöld myndu
sannfærast um nauðsyn kynningar-
salar sem þessa. Sú von hinsvegar
brást gjörsamlega og neyddist hinn
hugumstóri maður eftir stuttan en
gróskumikinn tíma við rekstur sal-
arins að hætta starfseminni. Fyrir
nokkru var svo haldin nokkurskon-
ar mótmælasýning þar sem yfir 60
málarar minna á brýna nauðsyn
þess að hús sem þetta fái að lifa og
dafna. Ég er að sjálfsögðu að tala
um Einar Hákonarson myndlistar-
mann og Listaskálann í Hvera-
gerði.
Málverkið er flókinn miðill, og
ekki þar með sagt að allir þeir sem
munda pentskúfínn og
kalla sig málara séu
þess verðir að þeim sé
veitt athygli. Samt
sem áður og þrátt fyr-
ir allar viðreisnarspár
fræðinga á sviði menn-
ingar og lista, sem
keppast við, enn þann
dag í dag, að lýsa yfir
endalokum þessa
forna fjanda, er fljúg-
andi uppgangur í mál-
aralistinni og þá aðal-
lega (hverjum hefði
dottið það í hug fyrir
30 árum?) í hlut-
bundnu málverki. Það
skrýtna við framtíðina
er nefnilega að hún kemur okkur
svo oft á óvart, þrátt fyrir alla visk-
una og útreikningana. Kannski það
sé vegna þess að fræðimenn vilja
oft gleyma því að listamenn eru líka
vitsmunaverur eins og þeir og velja
margir hverjir sínar eigin leiðir af
innsæi ef ekki hreinum geðþótta, í
stað þess að láta forskrift betri
upplýstra spekinga setja sér fyrir.
Sú mikla breidd sem vart verður í
heimi listarinnar nú á okkar dögum
er af hinu góða, og ekki má gleyma
því að hugmyndalistin hefur haft
athyglisverð áhrif á þróun mál-
verksins, og vel á minnst ekki ein-
göngu í óhlutbundnu málverki. Það
sem ég á hinsvegar erfiðast með að
skilja ef skoðuð er sú þróun sem á
sér stað í myndlistinni víða um
heim, og á ég þá líka við það sem
grassérar undir yfirborðinu, er sú
þröngsýni sem einkennir það lið er
skipar þann flokk manna er stjórn-
völd leita ráða hjá á íslandi. Það að
þeir sömu skuli ekki vera búnir að
gera sér grein fyrir að málverkinu
verður ekki lengur þokað burtu er
allt að því fjarstæðukennt. Undan-
farin 10 ár hefur starfsvöllur minn í
myndlistinni verið að mestu leyti á
þýskri grund. Á þessu tímabili hef-
ur áhugi á málverkinu farið
stöðgugt vaxandi þar í landi og
flestum orðið ljóst að ekki er hægt
að líta lengur fram hjá þessari þró-
un. Það er því ekki lengur óalgengt
að listamenn sem nota ólíka miðla
sýni saman. Þar er t.d. algengt að
setja upp sýningar með fjórum til
fimm listamönnum er sýna afrakst-
ur hugverka sinna sameiginlega.
Ég hef tekið þátt í mörgum slíkum
sýningum og er ég þá undantekn-
ingalítið eini málarinn. Með mér
sýna þá venjulega listamaður sem
vinnur innsetningar, annar sem
notar vídeó, texta, hljóð, neónljós
eða tölvu svo eitthvað sé nefnt, og
einn annar sem sýnir „objekt", og
er þá oft um að ræða tilbúna fram-
leiðslu sem listamaðurinn bætir
einhverju við til að einkenna og
styrkja fyrirbrigðið. Hitt er annað
að mikilvægt er að við séum með-
vituð um þann klofning sem ein-
kennir tíðarandann. Minn „objek-
tívi inteilektúell" er hvað þetta
varðar áhrifamikill, ekki bara á
sviði lista heldur líka í stjórnmála-
heiminum og hefur sterk áhrif á
framvinduna í listalífinu. Dæmi-
gerður fulltrúi hins hópsins er sá
sem skoðar þjóðfélagið meira út frá
einstaklingnum (líka sem hluta af
massanum) og notar eigin hugsýn
og innsæi (intuition) sem leiðarljós
á braut sinni til frekari skilnings á
einkennum samtímans, án þess þó
að gleyma mikilvægi þess að við-
halda þeim þræði er tengir okkur
við upprunann, náttúruna. Þarna er
„Avantgarde“
í Hveragerði
Jón Thor
Gíslason

á
|