Morgunblaðið - 14.09.1999, Qupperneq 38

MORGUNBLAÐIÐ
,38 ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 1999
■M

Um galdur
endurtekn-
ingarinnar
„Þó að þarna sé alltafsami hluturinn
á ferðinni gerir (misjafn) hraðinn
það að verkum að hluturinn er ekki
(aldrei) sá sami. Hin endurtekna
hreyfing hlutarins truflar skynjun
okkará honum, gerirhann að ein-
hverju öðru, býr til greinarmun sem í
raun og veru er ekki til staðar. “
Þegar sami hluturinn
hefur verið endur-
tekinn nægilega oft
hættir fólk að veita
endurtekningunni
athygli. Endurtekningin sjálf
verður aukaatriði og hluturinn
sem er endurtekinn fær ein-
hverja nýja (jafnvel yfír-
náttúrlega) vídd, endur-
tekningin gerir það að verkum
að hluturinn verður að ein-
hverju öðru þó að hann sé alltaf
í raun sá sami. Þetta er galdur
endurtekningarinnar.
Við áttum okkur kannski
betur á því sem gerist ef við
hugsum okkur hlut sem er
snúið í hringi (til dæmis hreyfil-
blöð á flugvél). Hér er sama
hreyfingin
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
endurtekin
aftur og aft-
ur með sama
hlutnum.
Þessa endurtekningu hlutarins
á hringferlinu nemur mannsa-
ugað sem breytt form; þó að
þarna sé alltaf sami hluturinn á
ferðinni gerir (misjafn) hraðinn
það að verkum að hluturinn er
ekki (aldrei) sá sami. Hin end-
urtekna hreyfing hlutarins
truflar skynjun okkar á honum,
gerir hann að einhverju öðru,
býr til greinarmun sem í raun
og veru er ekki til staðar.
Þennan galdur endur-
tekningarinnar kann menning-
ariðnaðurinn að notfæra sér
(rétt eins og læknar
sjamanismans og aðrir seið-
menn, þótt með öðrum hætti
sé). Þar verður hið sama iðu-
lega að einhverju öðru fyrir
dularfullan mátt endur-
tekningarinnar. Sama sagan er
endurtekin aftur og aftur, með
sama plottinu, sama þemanu,
sömu persónunum, og samt er
hún alltaf ný í augum áhorf-
enda. Hugsanlega vegna þess
að hraðinn er annar, klipping-
arnar og brellurnar og ásjón-
umar - útlitið, hönnunin. Fyrir
þessar sakir hanga enn svo
margir um borð í sagnahring-
ekju menningariðnaðarins og
sennilega gerir síaukinn hrað-
inn fólki alltaf erfiðara fyrir að
stökkva af.
Allir geta fundið einhver
augljós dæmi um það hvernig
endurtekning hins sama hefur
dregið þá spennta inn í kvik-
myndahús. Fimm Rocky-
myndir voru allar endur-
tekning á sömu uppskriftinni,
einnig þrjár Rambo-myndir,
tvær Terminator-myndir, fjór-
ar Star Wars-myndir o.s.frv. I
sjónvarpinu verður þetta jafn-
vel enn augljósara: dag eftir
dag, viku eftir viku er sami
þráðurinn spunninn, jafnvel ár
eftir ár. A hverju fimmtudag-
skvöldi kynnist Frazier
draumakonunni en fyrir með-
fædda klaufsku klúðrar hann
því í síðasta atriði handritsins
svo hann geti byrjað aftur á
byrjunarreit í næsta þætti. Á
hverjum degi heyrist sami holi
hljómurinn þegar hárblásnar
og vonsviknar leikbrúður skella
pappahurðum í Glæstum von-
um. Og alltaf vísar Leiðarljósið
sama veginn, en samt er alltaf
horft því að hið sama er aldrei
eins heldur endurtekið. Á því
er stór munur.
Kannski galdrar endur-
tekningarinnar hafi nálgast
fullkomnun þegar sjónvarps-
stöðin Skjár 1 endursýndi Dall-
as-þætti síðastliðinn vetur.
Áhorfið var gríðarlegt, eða allt
upp í 40%, þrátt fyrir að sömu
þrjátíu þættirnir væru endur-
sýndir aftur og aftur. Enginn
tók eftir því að allan veturinn
var verið að endurtaka sömu
þrjátíu þættina aftur og aftur.
Framvinda sögunnar var ekki
línuleg heldur hringlaga en það
tók enginn eftir því vegna þess
að hver þáttur var hvort eð er
endurtekning á þeim sem á
undan voru gengnir. Öllum var
sama, að minnsta kosti virtist
enginn kvarta. Dæmin verða
vart ljósari um það hvernig sí-
felld endurtekning hins sama
gerir það að einhverju öðru,
hvemig endurtekið efni getur
alltaf verið nýtt sé það látið
snúast í nógu marga hringi.
Þessi vélræna endurtekning
hins sama hefur raunar haft
víðtækari áhrif. Hún hefur orð-
ið til þess að má burt skilin á
milli sín og frummyndarinnar
sem hún var upphaflega endur-
tekning á, það er að segja vem-
leikans. Franski fræðimaður-
inn Jean Baudrillard hefur
fjallað nokkuð um þetta ástand.
Að hans mati er endur-
tekningin orðin að eins konar
vemleika, ofurveruleika en
frummyndin (veruleikinn) er
horfin. Sá veruleiki sem við lif-
um nú í er því aðeins endur-
tekning á endurtekningu, mynd
af mynd. Fyrir vikið er engan
greinarmun hægt að gera á
myndum sem birtast okkur á
skjánum og öðmm myndum.
Þær hafa runnið saman í eitt.
Eins og Baudrillard bendir á
í einni af útgefnum minnis-
kompum sínum, Cool Memor-
ies: 1980-1985, gera áhorfend-
ur Dallas því engan
greinarmun á persónum og
leikendum í þáttunum. „Sápu-
óperan verður að örlögum
þeirra (leikkvenna þáttanna),“
segir hann. „Ef þær láta lífið í
veruleikanum er fundin leið til
að skrifa þær út úr handritinu.
Ef þeim er fórnað í handritinu
lýkur stjömuferli þeirra í veru-
leikanum líka þar sem fólk ger-
ir ekki greinarmun á þeim og
persónunum sem þær leika.“
Baudrillard líkir þessu ást-
andi við það sem gerist við
helgiathafnir. „Þegar ritúalinu
sleppir ertu ekki neitt en ritúal-
ið er nægilega teygjanlegt til
þess að innihalda allt lífið.“
MENNTUN
Framhaldsskólar Ný aðalnámskrá fyrir framhaldskóla hefur
margvíslegar afleiðingar. Gunnar Hersveinn spurði Sölva Sveins-
son skólameistara um helstu verkefni og breytingar framundan?
Hvernig eiga
skólar að vera?
Morgunblaðið/Golli
Kennsla er gefandi starf en skólar eiga í harðri samkeppni um góða
starfskrafta," segir Sölvi, skólameistari Fjölbrautaskólans við Ár-
múla og formaður Skólameistarafélags Islands.
• Stúdentar
verða nú út-
skrifaðir af
þremur
brautum í
stað þrettán
• Skólar eru und-
irmannaðir
miðað við fyr-
irtæki. Staða
skólastjóra er
önnur
A ÐALNÁMSKRÁIN
/l nýja er gróandi og gef-
fjL ur fólki færi á að hafa
áhrif og breyta. Hún
BL vekur deilur, vegna
þess að sjónarmiðin eru svo mörg
og álitamálin svo mikilvæg, en á
móti kemur að sérhver skóli á að
setja sér skólanámskrá og í henni
verður svarað spurningunum
„Hver er ég?“ og „Hvað vil ég
verða?“ Aðalnámskrá er ramminn.
Skólanámskrá verður hinsvegar
einhverskonar stefnuyfirlýsing og
hugmyndafræði um hvaðeina sem
varðar hverja stofnun; innihald,
kennslu, rekstur ...
Framkvæmd aðalnámskrár
merkir mikla vinnu fyrir skólafólk
en hún ætti að geta verið gefandi.
Ef vel tekst til um framkvæmd
hennar er hægt að nýta tíma nem-
enda betur, en flestir íslendingar
eru í skóla frá sex ára aldri fram
undir tvítugt. Meðal nýjunga er að
skilgreindar bóknámsbrautir veiti
undirbúning til náms á háskólastigi
og að þær verði aðeins þrjár í stað
þrettán eins og nú er. Þessar braut-
ir eru tungumálabraut, félags-
fræðabraut og náttúrufræðabraut
og lýkur þeim með stúdentsprófi.
Upplýsinga- og tæknibraut er einn-
ig sett á fót í tilraunaskyni og einn-
ig eru sérstök ákvæði um listnáms-
braut. (Upplýsingatækni ber að
nýta í sem flestum námsgreinum).
Nýja aðalnámskráin gerir ráð
fyrir að nemendur taki færri grein-
ar og læri meira í þeim og að stú-
dentar útskrifast af ofangreindum
brautum, hinsvegar geta nemendur
á starfgreinabrautum væntanlega
fengið sig metna inn á þær með 12
einingum í kjörsviði og 12 í frjálsu
vali. Nefna má að á næstu árum
verður ekki hægt að útskrifa stú-
denta t.d. af íþróttabraut og hag-
fræðibraut. En ef til vill verða bún-
ar til starfsbrautir úr þeim og
nemendur svo metnir á bóknáms-
brautir.
Almennar brautir-
Inntökuskilyrði í háskóla
„Þetta er töluverð breyting,11
segir Sölvi Sveinsson formaður
Skólameistarafélags Islands, „og
mikilvægt að vel til takist. Eg tel
einnig að framkvæmd námskrár-
innar velti mjög á skilgreiningu og
skipulagninu á svokallaðri al-
mennri námsbraut.“ Hún er ætluð
nemendum sem ekki hafa gert upp
hug sinn varðandi áframhaldandi
nám eftir grunnskóla, og einnig
þeim sem ekki hafa náð tilskildum
árangri á grunnskólaprófi til að
hefja nám á þeirri braut sem þeir
óska að stunda nám á.
Árið 2001 er gert ráð fyrir nýjum
inntökuskilyrðum á bóknámsbraut-
ir og komast nemendur inn á þær
eftir frammistöðu á samræmdum
prófum en þeir hafa rétt á að taka
sex próf eða í íslensku, stærðfræði,
ensku, dönsku, samfélagsgreinum
og náttúrufræði. Þeir sem fara ekki
í samræmd próf eða falla í þeim
hafa rétt til að fara á almenna
námsbraut í framhaldsskóla en áð-
ur/núna fara þeir í núll áfanga,
fornám eða í sérstakar deildir. „Eg
tel að upp undir 40-50% nemenda
þurfi að einhverju leyti að fara á al-
mennar brautir," segir Sölvi. Dæmi
um það væri að nemandi næði e.t.v.
sjö í öllum samræmdum prófum en
félli í einni grein. Það þýðir að hann
þarf að sækja hana á almennri
braut.
Síðar verða hönnuð samræmd
próf í framhaldsskólum og má
hugsa sér þau sem inntökupróf í
háskóla, því nemendur ákveða
sjálfir hvort þeir taki þau. „Þetta
leiðir til þess að deildir háskóla
verða að gefa nemendum í fram-
haldsskóla skýr skilaboð um inn-
tökuskilyrði," segir Sölvi, „því að
framhaldskólanemar brenna sig oft
á því að ætla í ákveðnar deildar í
háskólum en svo komi í ljós að þeir
hafi ekki nógu margar einingar í til-
teknum fögum til að fá inngöngu.
Fjöldi nemenda sem nú stundar
nám í öldungadeildum og reglu-
bundnu námi framhaldsskólanna er
að bæta við sig til að fá inngöngu í
deildir í háskólum."
Sölvi segir að háskóladeildir
verði að marka sér stefnu um inn-
tökuskilyrði sem dugi í nokkur ár í
senn og hafa hana opinbera, bæði
til að kennarar og nemendur geti
skipulagt sig í samræmi við hana.
Hið langa sumarfrí nemenda
Sölvi segist treysta því að aðal-
námskránni verði fylgt vel eftir og
nefnir til marks um það að Hörður
Lárusson var ráðinn sérstakur ráð-
gjafi ráðherra í málefnum fram-
haldsskólans og að Aðalsteinn Eir-
íksson, fyrrverandi skólameistari,
verður deildarstjóri framhalds-
skóladeildar. Helstu verkefni
Harðar verða að undirbúa ákvarð-
anir um framkvæmd og gildistöku
nýn-ar aðalnámskrár og upplýs-
ingamiðlun til skólafólks, nemenda
og almennings o.fl. „Ég tel það til
marks um að ráðuneytið fylgi þessu
máli af fullum þunga að svo
reynslumiklir menn koma að verk-
efninu."
Eitt verkefnið er hugsanlega að
finna leiðir til að stytta framhalds-
skólann í þrjú ár. Sölvi segist ekki
sérlega spenntur fyrir því. „Ég tel
hið langa sumarfrí nemenda vera
merkilegt séreinkenni íslenskra
skóla, því nemendur hafa nýtt sér
það til að taka þátt í atvinnulífmu,"
segir hann, „ég marka góð áhrif
þess í því að íslenskir nýstúdentar
standa sig iðulega vel í erlendum
háskólum. Þeir eru vissulega einu
ári eldri en hafa reynslu og þroska
vegna vinnunnar sem vegur meira
en þetta eina ár. Þeir læra margt á
sumrin, það er ekki glataður tími.“
Hvers vegna ekki sjávar-
útvegsbraut?
Meðal nýjunga er að 14 starfs-
greinaráð bera ábyrgð á námskrá
fyrir starfsnám framahaldsskól-
anna og segist Sölvi vona að það
takist að koma á betri tengslum
skóla og atvinnulífs í kjölfarið.
Hann bendir aftur á móti á að helsti
atvinnuvegur landsins eigi ekki
sterka stöðu í skólum. „Allt nám
sem tengist sjávarútvegi virðist
hanga á horriminni nema sjávarút-
vegsdeildir í Háskólanum á Akur-
eyri, Stýrimannaskólanum og Vél-
skólanum. Ef til vill er það vegna
þess að atvinnurekendur meta ekki
menntun starfsfólks til launa,“ seg-
ir hann, „og því sækir t.d. fisk-
vinnslufólk ekki heldur í menntun-
ina.“
Hann segir dæmin sanna að
skólagengnir starfsmenn endist
betur. Ef menntunar er krafist í
starf er einnig um stöðugri starf-
skraft að ræða. Það er því hagur at-
vinnulífsins að taka höndum sam-
an. Símenntun verður jafnframt
sífellt gildari þáttur í skólum. Sér-
staklega í starfsnámi vegna þess að
verklag úreldist svo hratt.
Litlir skólar í
ljósi námsbrauta
„Stórmerkilegar breytingar eru í
raun að verða í skólum en hægt og
bítandi eins og vera ber,“ segir
Sölvi, ,jVðalnámskráin gerir allt
landið að einu skólahverfi og nem-
endur hafa rétt til að sækja um þá
skóla sem þá langar mest í. I nýrri
aðalnámskrá er valin sú leið að gefa
nemendum tækifæri til að leggja
stund á færri greinar og dýpka
þekkingu sína á ákveðnum svið-
um.“ Önnur leið væri að bjóða upp á
breiða almenna menntun og dýpri
þekkingu í móðuiTnáli, stærðfræði,
ensku og norðurlandamáli og láta
háskólana sjá um sérhæfinguna.
Sölvi óttast helst að nýja stefnan