Morgunblaðið - 16.10.1999, Page 34

34 LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1999

Þyngd
Magn leptíns í blóðinu
er í hlutfalli við fitu-
magn.
MORGUNBLAÐIÐ
Fólinsýra
Ófullkomið niðurbrot fól-
insýru í móður eykur lík-
ur á Down-heilkenni.
Heilablóðfall
5-6 skammtar af
ávöxtum og grænmeti
minnka líkur á slagi.
Litarefni fannst í sínus-
um allra þeirra fjögurra,
sem snýttu sér.
Fólinsýra gæti minnkað
líkur á Downs-heilkenni
Foreldrar Gradys McGrew vissu, áður en hann fæddist, að hann
hefði Downs-heilkenni. Hér er hann 1 árs gamall, hraustur
drengur og stolt foreldra sinna.
AP
KONUR sem eiga erfitt með
niðurbrot fólínsýru eru líklegri
til að eignast böm með Downs-
heilkenni, að því er vísindamenn,
er starfa á vegum Bandaríkja-
stjórnar, hafa komist að. Vekur
þetta spurningu um það, hvort
vítamínskammtar geti gagnast
gegn Downs-heilkennum, líkt og
þeir gera gegn ýmsum öðmm
fötlunum.
Mæður með arfgengan af-
brigðileika, er kemur í veg fyrir
fólínsýmefnaskipti, reyndust 2,6
sinnum líklegri til að eignast
böm með Downs-heilkenni en
mæður sem ekki höfðu þennan
afbrigðileika, að því er fram
kemur í niðurstöðum rannsókn-
ar er birtar vora í American Jo-
umal of Clinical Nutrition 28.
september.
Vísindamenn er starfa hjá Mat-
væla- og lyfjaeftirliti Bandaríkj-
anna (FDA) gerðu uppgötvunina,
en framkvæmdastjóri eftirlitsins,
Jane Henney, sagði hana einungis lítið brot af
svarinu við þeirri gátu sem Downs væri.
Milljónir kvenna virðast hafa umræddan af-
brigðileika, en líkumar á að eignast bam með
Downs-heilkenni em samt litlar - eða einn á
móti sex hundmð. Því hlýtur orsaka heilkenn-
anna að vera að mestu að leita annars staðar.
Engu að síður „bendir þetta til þess að vert
sé að athuga aðra erfðavísa," sagði S. Jill
James, lífefnafræðingur, sem stýrði rannsókn-
inni. Sérfræðingar em ennfrem-
ur áhugasamir vegna þess að
niðurstöðumar benda til þess að
hægt sé að draga úr líkunum
með því að neyta meiri fólínsýra.
Þetta hefur þó ekki verið sann-
að.
„Hafi maður þennan afbrigði-
leika og neytir óhollrar fæðu
margfaldar það áhættuna," sagði
James. Fólínsýra er B-vítamín
sem er að finna í grænmeti,
baunum, túnfiski, eggjum og
fleiri matvælum. A síðasta ári
vora settar reglur í Bandaríkj-
unum um að fólínsýra sé bætt í
ýmsan kommat, til dæmis hveiti
og morgunkom.
Konur sem neyta 400
míkrógramma af fólínsýra á dag
minnka um helming líkumar á
að eignast börn með fæðing-
argalla í heila eða mænu. Hvort
bam fæðist með þessi frávik
ræðst á fyrstu dögunum eftir
getnað, áður en móðirin veit að
hún er bamshafandi. Sérfræðingar í heilbrigð-
ismálum mælast til þess að allar konur á barn-
eignaraldri taki á hverjum degi fæðubótarefni,
til dæmis fjölvítamín, sem inniheldur 400
míkrógrömm af fólínsýra.
Medical Tribune News Service.
RANNSÓKN hefur leitt í ljós að neysla
ávaxta og grænmetis dregur úr hætt-
unni á heilablóðfalli (slagi) vegna blóð-
þurrðar. Vísindamenn komust að því, að
neysla fimm til sex skammta af ávöxtum
og grænmeti á dag getur leitt til þess,
að hættan á slagi minnki um 31 prósent,
í samanburði við neyslu innan við
þriggja skammta.
Attatíu af hundraði allra heilablóð-
falla eru vegna blóðþurrðar. Orsök
þeirra er blóðtappi í æðum í heilanum.
Talið er að árlega verði um 700 þúsund
manns í Bandaríkjunum fyrir heilablóð-
falli. Þar af deyja um 160 þúsund af
þessum völdum.
Hingað til hafa helstu fyrirbyggjandi
aðgerðir gegn heilablóðföllum verið
þær að hafa stjórn á blóðþrýstingi og
líkamsþyngd, stunda líkamsrækt og
reykja ekki.
Dr. Kaumudi Joshipura, aðstoðar-
prófessor í faraldsfræði við heilsu-
farsdeild Harvardháskóla í Banda-
ríkjunum, stýrði rannsókninni. Niður-
stöðurnar birtust í The Journal ofthe ,.
American Medical Association 6. októ- >
ber.
Hver og einn skammtur af ávöxtum
og grænmeti dró úr hættu á heilablóð-
falli vegna blóðþuri’ðar um sex prósent.
Einnig kom í ljós, að neysla fleiri en sex
skammta á dag leiddi ekki til þess að
áhættan minnkaði meira en um áður-
nefnd 31 prósent. Joshipura og aðstoð-
armenn hennar hyggjast næst rannsaka
tengsl milli ávaxtaneyslu og hjartaáfalla.
Leptín ræður miklu um
líkamsþyngd
Uppgötvun
leptfns mun
reynast eins
mikilvæg og
uppgötvun
insúlins.

Medical Tribune News Service
ALLIR vita að sífellt
ofát leiðir til offitu.
En hvernig veit
líkaminn hversu
mikið hann þarf
af mat? Rann-
sakendur
hafa öðlast
aukinn
skilning á
því hvað
stjórnar hinu flókna elds-
neytisgeymslu- og orku-
eyðslukerfi líkamans. Vís-
indamennimir vona að
rannsóknir á sviði líffæra-
fræði taugakerfisins og í
erfðavísindum leiði til skiln-
ings á því hvernig líkams-
þyngd er stjómað og hvað
gerist þegar kerfið virkar
ekki rétt, eins og þegar um
offitu er að ræða.
Fyrir tæpum fimm áram
uppgötvuðu vísindamenn, und-
ir stjórn dr. Jeffrey Friedmans,
hormónið leptín, sem myndast í
fituframum og sendir merki til heil-
ans um stjórnun á fæðuneyslu.
Friedman greindi nýverið frá nýj-
ustu uppgötvunum á sviði rann-
sókna á leptíni, m.a. áhrifum leptín-
meðferðar á barn er þjáðist af með-
fæddum leptínskorti, sem sagt var
frá í The New England Journal. of
Medicine 16. september.
„Uppgötvun leptíns mun reynast
eins mikilvæg og uppgötvun insúl-
íns og það mun verða mikilvægt í
læknisfræði,“ sagði Joel Elmquist
við Beth Israel-heilsugæslustöðina
í Boston. Friedman og samstarfs-
menn hans komust að því, að ef
músum, sem skorti leptín, var
skammtað það minnkaði magn lík-
amsfitu, fæðuneysla minnkaði og
orkunýting jókst.
Magn leptíns í blóðinu er í hlut-
falli við fitumagn. Því feitara sem
dýrið er, því meha magn af leptíni
framleiðir líkaminn. Hormónið ætti
því að draga úr matarlyst. í rann-
sóknunum kom í ljós, að mýs sem
era of feitar hafa mikið af leptíni.
Friedman dró þá ályktun að í flest-
um offitutilfellum sé líkaminn ekki
eins næmur fyrir leptíni og eðlilegt
væri.
Dr. Stephen O’Rahilly og sam-
starfsmenn hans við Addenbrook-
sjúkrahúsið í Cambridge í Bret-
landi meðhöndluðu níu ára stúlku,
sem þáðist af alvarlegii offitu, með
leptíni. Hún var 94,4 kíló að þyngd
við upphaf meðferðarinnar, en létt-
ist strax á fyrstu tveim vikum með-
ferðarinnar, sem tók eitt ár, og létt-
ist alls um 16,4 kg á meðan á með-
ferðinni stóð.
Meðfæddur leptínskortur er
ákaflega sjaldgæfur, en niðurstöð-
urnar benda til þess að leptín ráði
miklu um fitumagn og matarlyst
fólks.
Hvað
Spurning: Hvað er það sem
nefnt hefur verið sjálf og hvaða
hlutverki gegnir það í sálarlífi og
atferli mannsins?
Svar: Orðið sjálf hefur tvenns
konar merkingu í íslensku sál-
fræðimáli. Annars vegar stendur
það fyrir sjálfsmynd einstaklings-
ins, þá tilfinningu sem hann hefur
fyrir sjálfum sér sem sérstök per-
sóna aðskilin frá öðra fólki. Þetta
nefnist á ensku self. Hins vegar er
það notað um hóp starfshátta sál-
arlífsins í kenningum sálkönnunar
og er eitt mikilvægasta hugtakið í
þeirri heildarmynd sem sálkönnun
gerir sér af persónuleikanum og
sálarlífmu. Þetta er nefnt ego, sem
bókstaflega þýðir ég, en hefur ver-
ið nefnt sjálfið á íslensku fagmáli
sálfræðinnar.
Sálkönnun Freuds gengur út
frá því að sálarlífið sé síumbreyt-
anleg orka, sem tekur á sig hinar
ýmsu myndir í skynjun, hugsun,
tilfinningalífi og atferli. Kerfi sál-
arlífsins era þrjú, id eða það, egó
eða sjálf og superegó eða yfirsjálf.
í upphafi er þaðið allsráðandi í
sálarlífinu, frumstæð orka sem
flæðir stjómlaust fram án tillits til
hins ytri veraleika, en tekur að-
eins mið af innri framstæðum
hvötum. Þaðinu má líkja við
GYLFI ÁSMUNDSSON
óbeisluð náttúruöflin, eins og fljót-
ið sem fellur óbeislað til sjávar.
Sjálfið er hins vegar eins og orku-
ver, sem byggt er til þess að beisla
þessa orku og nýta á ýmsan hátt. I
starfsháttum sjálfsins má sjá
hvemig þessi orka nýtist. Einstak-
lingurinn lagar sig að hinum ytri
veraleika og sálarlíf hans nær
þroska, sem gerir hann hæfan til
að lifa í samfélagi við aðra. Þriðja
kerfið, yfirsjálfið, felur síðan í sér
nokkurs konar eftirlit með því að
frumstæðar kenndir frá þaðinu,
sem brjóta í bága við siðferðis-
kennd mannsins og siðareglur
samfélagsins, sleppi ekki út. í
upphafi er það persónugert í for-
eldranum, boðum þeirra og bönn-
um, en verður síðan að innri sið-
gæðisvitund og samvisku einstak-
lingsins.
Starfshættir sjálfsins era
nokkrir. Samband við raunveru-
leikann felst í því að laga sig að
hinum ytri veruleika, fresta full-
nægingu frumþarfa, laga þær eftir
aðstæðum eða laga umhverfið að
eigin þörfum. Það felst einnig í því
að greina á milli hins ytri og innri
veruleika, að átta sig á hvað era
ímyndanir og hvað umhverfisáhrif.
Einnig felst það í því að greina
sjálfan sig frá öðrum og öðlast