Morgunblaðið - 16.10.1999, Blaðsíða 16

16 LAUGARDAGUR 16. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Fyrirmyndin í
íslenskri náttúru
Morgunblaðið/Sverrir
Dawid Schowalder hönnuður Nanoq.
BANDARÍSKI arkitekt-
inn Dawid Schowalder
var fenginn til að hanna
útivistarverslunina Na-
noq. Schowalder leitaði út
í islenska náttúru eftir
hugmyndum að hönnun
verslunarinnar.
„Ég ferðaðist svolítið
um Island fyrir um ári,“
segir Schowalder, sem
starfar við Arrowstreet
arkitektastofuna í Boston,
en hann skoðaði sig m.a.
um fyrir norðan og leit
þar á nokkra veiðikofa.
Það var í þeirri ferð sem hug-
myndin að ánni sem rennur í
gegnum búðina kviknaði. „Ég sá
þar tvær ólíkar árgerðir. Tærar
bergvatnsár og úfnar, mjólkurlit-
ar jökulár. Það er fyrri árgerðin
sem hlykkjast um verslunina,"
segir Schowalder.
Áin sem rennur í gegnum versl-
unina byggist á þeirri algengu
hugmynd að láta beina línu leiða
viðskiptavini í gegnum stærri
verslanir. í þessu tiifelli hlykkjast
linan þó um í formi íslenskrar
bergvatnsár með grýtta bakka.
Schowalder segir bláan lit lofts
verslunarinar ekki síður eiga sér
samstæðu í íslenskri náttúru en
ána. Liturinn tákni einfaldlega
himininn. „Mér finnst litur himins-
ins á Islandi ólíkur þeim lit sem ég
sé annars staðar. Þetta er kannski
af því eyjan er svo norðarlega, en
ég sá þennan bláa lit hér um bil
alls staðar þar sem ég fór.“
Afslöppun hluti útiveru
Þá á bókasafnið og arineldurinn
sér einnig hliðstæðu í veiðikofun-
um sem Schowalder sá á ferðum
sínum. En að hans mati á að líta á
undirbúning útiveru og afslöppun-
ina á eftir sem hluta af útivistinni.
Klifurveggurinn sem staðsettur
er milli tveggja rúllustiga í Kr-
inglunni er einnig hönnun
Schowalders. Vegginn má nota til
klifurs, enda beið fjöldi barna eft-
ir að fá að prófa hann á opnunar-
daginn. Schowalder segir hug-
myndina að klifurveggnum einnig
komna frá íslandi, en kveikjuna
sé að finna í basaltklettamyndun-
um. „Það átti að setja gosbrunn
milli rúllustiganna, en forráða-
mönnum Kringlunnar leist vel á
hugmynd mina og því fær klifur-
veggurinn að teygja sig upp að
veitingastöðunum."
Nanoq er fyrsta útivistarversl-
unin sem Schowalder hannar.
Enda segist hann yfirleitt taka að
sér verkefni sem hann hafi ekki
unnið við áður. Þannig vinni hann
líka stöðugt að einhveiju nýju og
nái að forðast endurtekningar.
Schowalder viðurkennir þó að
leitast jafnan við að flytja efni úr
umhverfinu inn í hönnun sína.
Hann segir þetta þó e.t.v. meira
áberandi í tilfelli Nanoq en oft áð-
ur. „Ef ég væri að hanna aðra
tegund verslunar myndi ég leita
að annars konar samsvörun."
Lokafrágangur verslunarinnar
hefur verið skemmtilegur að mati
Schowalders sem segir iðnaðar-
mennina hafa verið ánægða og
brosandi þrátt fyrir langan vinnu-
dag. Schowalder sjálfur segist
ekki síður vera ánægður með end-
anlegan frágang verslunarinnar.
„Það ánægjulegasta er þó að sjá
fólk ganga hér um með bros á
vör. Það gengur inn í verslunina
og andiit þess lýsist upp. Þetta
minnir mig á jólin, nema nú er
það ég sem er jólasveinninn."
Jón Kjartansson bóndi á Stóra-Kroppi
í Reykholtsdal vill selja jörðina
Blikur á lofti og
útlitið dökkt
„ÉG ER að kanna stöðuna og
hvemig viðbrögðin verða,“ segir
Jón Kjartansson, bóndi á Stóra-
Kroppi í Reykholtsdal í Borgar-
firði, en hann hefur auglýst jörð
sína til sölu. „Mér finnst ýmsar
blikur á lofti og útlitið dökkt auk
þess sem ekkert bamanna er til-
búið til að taka við búinu.“
Jón flutti alkominn að Stóra-
Kroppi í sumar eftir að niðurstaða
fékkst í deilunni um lagningu
Borgarfjarðarbrautar og sagði
hann að síðan hefðu forsendur
breyst. „Þetta er svo sem ekki
endanleg ákvörðun og kannski
ekki endanlegt en við eram að
kanna okkar stöðu,“ sagði hann.
„Mér finnst ýmsar blikur á lofti
og útlitið dökkt í þessum geira.
Það sem hefur breyst á ársgrund-
velli er að ekkert framboð er af
greiðslumarki í mjólk. Mjólkurbú-
in slást um allt sem er til sölu
þannig að þeir sem eru að reyna
að stækka við sig eiga enga mögu-
leika á að kepppa við þau. Ég veit
dæmi um jarðir sem hafa verið tO
sölu á Suðurlandi, þar sem af-
urðastöðvarnar hafa haft fram-
kvæði að því að bjóða í kvótann.
Það er því ekki einu sinni þannig
að ef ungt fólk hefði áhuga á að
kaupa kvótann þá er það ekki
hægt vegna yfirboða á greiðslu-
marki. Ég er svartsýnn á að það
breytist á allra næstu misseram
og mér sýnist að þær áætlanir,
sem við höfðum um að byggja
nýtt fjós og auka verulega við
framleiðsluréttinn muni reynast
erfiðar.“ Jón sagði að yrði jörðin
seld þá myndi framleiðsluréttur
og allt sem henni fylgdi fylgja
með í kaupunum.
Jón sagði að dedan um Borgar-
fjarðarbraut hefði einnig sín
áhrif. „Við höfum þurft að þola 01-
vígar dedur í fímm ár og þó svo
það mál hafi fengið farsælan endi
þá tekur það sinn toll að berjast
við stofnun eins og Vegagerðina
áram saman um lífsviðurværi
sitt,“ sagði hann. „Þá er það með
okkur eins og marga aðra bændur
að við höfum engan td að taka við
af okkur.“ Sagði hann að ómál-
efnaleg umræða um stöðu þeirra í
sveitinni vegna lagningar Borgar-
fjarðarbrautar hefði leitt td þess
að bömin væra flutt úr landi.
Jón sagði það alvarlegt ef ríkis-
fyrirtæki kæmust upp með að eig-
in frumkvæði að leggja veg sem
gerði búskapinn ókleifan og erfið-
an. „Sú innansveitarkrónika sem
á eftir fylgdi gerði það að verkum
að okkar börn urðu þessu ger-
samlega fráhverf," sagði hann.
„Ég vann lengi í Sviss og bömin
okkar eiga sínar rætur þar þannig
að þau ákváðu að flytja þangað al-
farið. Þá spyr maður sjálfan sig
að því á tímamótum í lífinu hvort
rétt sé að ráðast í stórfellda upp-
byggingu vitandi það að eftir 10
ár þegar yngri kynslóðin ætti að
taka við þá er hún ekki fyrir
hendi.“
Sigraði í vegamálinu
„Ég er þeirrar skoðunar að Is-
lendingar ættu að velta því fyrir
sér í framtíðinni hvernig bregðast
skuli við þegar framtíðarmenn
kaupa eyðijörð eins og við og
byggja hana upp og gera að
stærsta búi sveitarfélagsins,"
sagði hann. „Það er alltaf þessi
árátta í landanum að berja allt
niður sem stendur upp úr meðal-
mennskunni. Það virðist vera
mjög ríkt í samfélögum eins og
hér. Ég neita því ekki að ég vann
stóran sigur í þessu vegamáli. Það
hefur engum bónda á Islandi tek-
ist hingað td að stöðva yfirgang
Vegagerðarinnar. Mér finnst ég
gjalda þess í vissum stofnunum í
Reykjavík og að ákveðnir aðdar
hafi ákveðið að leggja stein í götu
mína. Þá veltir maður því fyrir
sér hvort þetta sé þess virði. Mér
finnst ég geta metið hvernig Is-
lendingar standa að svona málum
eftir 18 ára búsetu erlendis. Þetta
er svona öfundarbrölt og annar-
legar hvatir sem brjótast fram
þegar einhver reynir að gera bet-
ur. Það er staðreynd að búið á
Stóra-Kroppi hefur verið nyt-
hæsta búið í sveitarfélaginu. Við
höfum fengið viðurkenningu fyrir
afurðir og kynbætur. Allt svona
virðist fara illa í vissa nágranna,
sem reyna að koma höggi á mann
með einhverjum hætti.“
Hreint land sérstaða
Jón sagðist hafa verið þeirrar
skoðunar þegar hann hóf búskap
á Islandi að landið hefði sérstöðu.
Það væri hreint land, landrými
væri nóg, loftið tært auk annarra
skilyrða sem aðrar þjóðir öfund-
uðu okkur af í matvælafram-
leiðslu. „Ég taldi alltaf að við
hefðum öll ytri skdyrði td að gera
vel en mér finnst að stjórnvöld og
þá sérstaklega bændaforastan
hafi sýnt fádæma skammsýni,"
sagði hann. „Bændaforastan á Is-
landi er gersamlega bitlaus í sínu
starfi og ég hef ekki orðið var við
neina tilraun af hálfu þeirra sam-
taka til þess að bæta bág kjör
bænda. Þar er vissulega þörf á
mikilli breytingu.“
Ramminn um blóm-
legt félagsstarf
Islendinga í Höfn
Félagsstarfíð blómstrar í Jónshúsi eins og Sigrún
Davíðsdóttir heyrði er hún ræddi við Jón Runólfsson,
nýskipaðan umsjónarmann hússins.
„ÞAÐ kom mér gleðdega á óvart að sjá hve
það er mikið félagslíf hér í Jónshúsi," segir
Jón Runólfsson, en hann tók við í haust sem
umsjónarmaður Jónshúss á 0stervoldgade 12
í Kaupmannahöfn. Karl Sæmundsen kaup-
maður gaf Alþingi húsið á sínum tíma og það
er því Alþingi sem fer með stjórn þess.
Jón segir það hlutverk sitt að hafa umsjón
með eignum Alþingis og með fræðimannsí-
búðinni í Sankti Pálsgötu, „og ég hef mikinn
áhuga á að styðja við félagsstarfsemina í hús-
inu og efla hana. Ef ég gæti stuðlað að meira
lífi í húsinu væri það gott hlutverk."
Félagsheimili íslendinga
í Kaupmannahöfn
Hér áður fyrr var reynt að reka Jónshús
sem kaffi- og samkomuhús, þar sem seldar
voru veitingar. Undanfarið hefur ekki verið
grandvöllur til þess og um leið verið óljóst
hvemig best væri að haga rekstri hússins. Á
þessu umbrotaskeiði í sögu hússins spruttu
auk þess upp háværar dedur, en nú er smám
saman að komast ný mynd á rekstur hússins.
Eins og er stefnir húsið í að vera það sem
Jón kallar félagsheimili íslendinga í Kaup-
mannahöfn „og það gegnir ekki síður mikil-
vægu hlutverki en félagsheimdi í sveitarfélög-
um á íslandi, góð félagsheimdi heima hýsa
gjaman hvers konar menningarstarfsemi,
bókasafn og jafnvel annars konar söfn eins og
Jónshús," bendir hann á og segist þess full-
viss að húsið sé meira notað en almennt gerist
um félagsheimili í byggðum af sambærdegri
stærð heima fyrir. Jón leggur jafnframt
áherslu á að bæði hann og hússtjórnin séu op-
in fyrir nýjum hugmyndum og hvetur því alla,
sem luma á hugmyndum um starfsemi í hús-
inu að hafa samband.
Sjálfur hefur Jón lengi haft áhuga á húsinu.
Hann lærði innanhúshönnun og byggingar-
tækni í Danmörku á sínúm tíma, hefur búið
þar tvívegis og þá komið að starfseminni í
Jónshúsi. Hann hefur unnið ráðgjafarstörf á
sínu sviði, einkum við hönnun og rekstur
íþróttamannvirkja og var formaður íþrótta-
bandalags Akraness, þar sem hann bjó. „Það
var kominn tími tíl að breyta td,“ segir Jón
um aðdraganda þess að hann sótti um húsið,
„bömin farin að heiman og við hjónin gátum
mjög vel hugsað okkur að búa aftur í Dan-
mörku um hríð.“
Mikill áhuga á Jónshúsi
„Það er athyglisvert hve margir sýna hús-
inu áhuga,“ segir Jón og bætir því við að þó
Jónshús.
hann sé aðeins búinn að vera þar skamma
hríð hafi hann þegar fundið þennan áhuga.
Auk þess sem hússtjómin er áhugasöm um
viðgang hússins segist Jón finna mikinn
áhuga meðal íslendinga, ekki aðeins þeirra
sem búsettir era í Höfn heldur einnig meðal
landa sem eiga leið um.
Eins og er er húsið opið á þriðjudögum kl.
16-20, á laugardögum kl. 15-18 og á sunnu-
dögum kl. 15-17. Á laugardögum hafa menn
meðal annars komið saman til að horfa á
pnska fótboltann, en annars liggja íslensku
blöðin frammi og hægt er að fá kaffi. Á fyrstu
hæð hússins er samkomusalur með góðu eld-
húsi, en þar er einnig lítið fundarherbergi og
skrifstofa umsjónarmanns hússins.
Á annarri hæð er bókasafnið, sem gegnir
miklu hlutverki fyrir íslendinga búsetta í
Höfn. Það er opið á þriðjudögum kl. 18-20 og
á sunnudögum kl. 15-17. Jón minnir á að
bókagjafir séu vel þegnar, svo þeir sem vdja
losa sig við íslenskar bækur vita hvar þær
koma að notum. Á þessari haeð er einnig
skrifstofa Stúdentafélagsins og Islendingafé-
lagsins.
Á þriðju hæð era minningarstofur um Jón
Sigurðsson og þær segist Jón hafa ánægju af
að sýna. „Það hefur komið mér á óvart hve
margir koma hér við td að skoða stofumar,“
bætir hann við. Þeir sem áhuga hafa á að
koma utan opnunartíma geta haft samband
við hann. Þar era líka skrifstofa safnaðarins
og sr. Birgis Ásgeirssonar. Á fjórðu hæð er
svo íbúð umsjónarmanns. Fræðimenn í fræði-
mannsíbúðinni í Sankti Pálsgötu eiga mögu-
leika á starfsaðstöðu í húsinu. Almennt segir
Jón húsið vera í góðu ásigkomulagi. Sam-
komusalurinn var málaður í sumar, gólfin
slípuð og lökkuð og þar era komin ný, íslensk
húsgögn. Þá standa fyrir dyram talsverðar
viðhaldsaðgerðir utanhúss.
Góður grundvöllur fyrir gott starf
„Það er einmitt spennandi við Jónshús að
húsið skuli vera í Höfn, því það eiga svo marg-
ir Islendingar leið hér um,“ bendir Jón á. Fe-
lögin í húsinu reyna af fremsta megni að fá
listamenn og aðra sem eiga leið um borgina
og hafa eitthvað fram að færa til að koma
fram. „Og þá er kostur að hafa húsnæðið fyrir
hendi því það er einmitt oft á því sem sam-
komuhald meðal íslendinga annars staðar
strandar,“ segir Jón.
I húsinu starfar íslenskur skóli, kvennakór
og kirkjukór æfa þar og halda uppi félags-
starfsemi. Kvennakórinn og söfnuðurinn hafa
skipst á að vera með kaffi á sunnudögum og
það hefur verið vel sótt. Það er því engin
deyfð yfir húsinu og mikill áhugi að nýta þetta
góða hús til góðra starfa.
Jónshús, 0stervoldgade 12, sími + 45 3313
79 97. Umsjónarmaður er við alla virka
morgna nema mánudagsmorgna kl. 8-9 og á
þriðjudögum kl. 16-20. Netfangið er: jons-
hus@mail.tele.dk