Morgunblaðið - 05.11.1999, Síða 38

38 FÖSTÍJDÁGtFíl 5' NÓVEMBER Í9Öð
MOKGUWBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Saklaus uns sekt
er sönnuð
HINN 28. október
sl. var kveðinn upp í
Hæstarétti sýknudóm-
ur í máli manns, sem
ákærður hafði verið
fyrir alvarleg kynferð-
isbrot gagnvait dóttur
sinni. Þrír dómarar
stóðu að sýknudómin-
um en tveir vildu sak-
fella manninn, eins og
meirihluti (tveir af
þremur dómurum) hér-
aðsdóms hafði gert. Ég
vai' verjandi mannsins.
Um dóm þennan hef-
ur nokkuð verið fjallað
á opinberum vettvangi.
Hafa sumir, sem þar
hafa tjáð sig, talið dóminn rangan og
hafa jafnvel tekið svo stórt til orða,
að Hæstiréttur hafi sett ofan. Nauð-
synlegt er að fara nokkrum orðum
um þptta.
Á íslandi gildir sú regla í sakamál-
um, að sakaðir menn skuli teljast
saklausir uns sekt er sönnuð lögfullri
sönnun. Er sérstaklega kveðið á um
þessa reglu í stjómai'skránni og
Mannréttindasáttmála Evrópu sem
ísland á aðild að. Víða um heim er
það helst talið vera til marks um
réttarástand í viðkomandi ríki, hvort
regla þessi er virt þegar á reynir.
Reglan gildir í öllum sakamálum,
hversu erfitt sem kann að vera um
sönnun sakargifta.
Undanfarin ár hafa oft heyrst á
opinberum vettvangi kröfur um að
sönnunarbyrði sé snúið við í málum
sem snerta ýmiss konar kynferðis-
afbrot. Hefur það verið „rökstutt“
með því, að þar sé oft erfitt um sönn-
unarfærslu og þess vegna eigi að
slaka á sönnunarkröfum. Sakaður
maður þurfi á því sviði að sanna sak-
leysi sitt. Ég vil trúa því að málflutn-
ingur af þessu tagi helgist af því, að
ræðumenn átti sig ekki á samhengi
hlutanna. M.ö.o. að þeir skilji ekki, að
með kröfum sínum séu þeir að mæla
með því, að ein þýðingarmesta regla
réttarríkisins verði numin úr gildi á
íslandi. Afleiðingin væri þá m.a. sú
að við gætum ekki lengur átt aðild að
því samstarfi réttarríkja, sem felst í
Mannréttindasáttmála Evrópu.
í ofangreindu dómsmáli var
ákærði sakaður um mjög alvarleg of-
beldisbrot gegn dóttur sinni allt frá
ungum aldri hennar. Engin viðhlít-
andi sönnun lá fyrir í málinu um
þessi brot. Þar voru aðeins ásakanir
stúlkunnar gegn neitun mannsins
frá upphafi. Fyrir hendi voru í mál-
inu margháttaðar kringumstæðui-
sem gerðu ásakanir stúlkunnar tor-
tryggilegar og gátu falið í sér skýr-
ingu á því, að stúlkan bæri föður sinn
röngum sökum. Sumra þeirra er get-
ið í forsendum meirihluta Hæsta-
réttar. Frá öðrum löndum eru þekkt
dæmi um hræðilega harmleiki sem
hafa hlotist af röngum sakargiftum í
málum af þessu tági. Maðurinn hafði
játað að hafa verið haldinn annar-
legri gægjuhvöt, sem m.a. hefði
beinst að dóttur hans eftir að hún
komst á kynþroskaaldur. Hann taldi,
að hún hefði aldrei átt að verða vör
við þetta. Lýsti hann þeim andlegu
kvölum sem þetta hefði valdið sér.
Hann kvaðst hafa leitað sér lækn-
inga við þessu og taldi að það hefði
gengið vel. Fyrir lágu í málinu sérf-
ræðileg gögn um að menn sem
haidnir væru gægjuhvöt væru ólík-
legir til að fremja ofbeldisbrot.
Af öllum kringumstæðum málsins
var ljóst, að í því fólst prófsteinn á
framkvæmd fyrrgreindrar mann-
réttindareglu fyrir íslenskum dóm-
stólum. Háværar kröfur eru uppi í
samfélaginu um sakfellingar í mál-
um á þessu sviði án viðhlítandi sönn-
unarfærslu. Þar að auki var hér um
að ræða sakboming, sem hafði játað
að vera haldinn annarlegri gægju-
hvöt, þó að hún væri víðs fjarri því
stórfeUda ofbeldi sem hann var sak-
aður um. Þetta var til þess fallið að
auka á fordóma gagnvart honum.
Það er á svona stundum sem reynir á
dómara. Þeir eru mannlegir eins og
Jón Steinar
Gunnlaugsson
við hin. Þeir verða eins
og aðrir varir við þann
mikla þrýsting sem
stafar frá umhverfinu
með kröfum um sak-
fellingar. En þeir
þekkja líka skyldur sín-
ar. Þeir vita að mann-
réttindareglumar í
stjómarskránni eru
ekki bara stafír á bók. I
málinu lá alveg ljóst
fyrii’ að sannanir vora
íjarri því að uppfylla
kröfur réttarríkisins til
sönnunar sektar. Það
hlutu allir þeir lögfræð-
ingar að sjá sem komu
við sögu við málsmeð-
ferðina. Meirihluti dómaranna í
Hæstarétti og einn héraðsdómari
stóðu undir kröfum í þessu máli. Ég
tek ofan hatt minn fyrir þeim. Þetta
eru lögfræðingar sem taka réttindi
alvai'lega. Virðing Hæstaréttar óx
við dóminn. í raun er það eina
áhyggjuefnið við sögu þessa dóms-
máls, að nokkrir þeirra dómara, sem
um málið fjölluðu, skyldu láta sig
hafa það að sakfella ákærða án nokk-
urrar viðhlítandi sönnunarfærslu um
sakargiftimar. Þetta er allt fólk sem
þekkir vel skyldur sínar í þessum
efnum. Það þarf ekki annað en lesa
forsendur fyrir ákvörðunum þessara
dómara sem birtar eru í dómunum tíl
að skiija, að hér var brugðist skyld-
um.
Að gefnu tilefni skal tekið fram, að
ekki kom tíl greina að ákærði yrði
dæmdur fyrir gægjumar sem hann
Réttarfar
Fólk ætti svo að hafa í
huga, að lagareglan um
sakleysi uns sekt er
sönnuð, segir Jón Stein-
ar Gunnlaugsson, á rót
sína að rekja til siðferð-
isreglu með sama efni,
sem ætti að gilda í sam-
skiptum manna á milli.
hafði viðurkennt. Stafaði það þegar
af því að hann var ekki ákærður fyrir
þá háttsemi. Hefur handhafa ákæra-
valds sýnilega ekki þótt vera ástæða
til þess.
Fólk ætti svo að hafa í huga, að
lagareglan um sakleysi uns sekt er
sönnuð á rót sína að rekja til siðferð-
isreglu með sama efni, sem ættí að
gilda í samsldptum manna á milli.
Mönnum sem þekkja til þeirra ein-
staklinga, sem koma við sögu í þessu
sorglega máli, ber því siðferðileg
skylda til að leggja til grundvallar
með sjálfum sér, að sakborningurinn
hafi verið saklaus. Eða hver er þess
umkominn að fella með sjálfum sér
dóm um sakir annars manns sem
ekki hafa verið sannaðar?
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Krónur ekki
prósentur
ÉG býst við að
flestir aldraðir borg-
arar þessa lands hafi
ekki skilið að þeim
eru ætlaðar 3% launa-
bætur á næsta ári.
Fyrir þá sem hafa
hærri eftirlaun (elli-
lífeyrir) skiptir þetta
ekki verulegu máli, en
fyrir þá sem berjast í
bökkum ,með lægstu
eftirlaunin segir þetta
ekki mikið, því að þó
grunnlífeyrir, 15-20
þúsund krónur, hækki
um 3%, gerir það lítið
- nokkur hundruð
krónur.
Nú eru framundan almennir
launasamningar í landinu,
Aldraðir
Margir eru í fátæktar-
hópnum, segir Páll
Gfslason, og undir
þurftarlaunum.
koma til með að snerta hag eldri
borgara jafnt og annarra í þjóðfé-
laginu og er mikilvægt að samn-
ingsaðilar hafi í huga hina fjöl-
mörgu eldri félaga sína, þegar
fjallað er um samningamálin.
Á almennum félagsfundi hjá Fé-
lagi eldri borgara í Reykjavík sem
reyndist vera sá fjöl-
mennasti í sögu fé-
lagsins, því húsfyllir
var - 380 manns - var
samþykkt ályktun um
launamálin og rétti-
lega bent á að elli-
lífeyrir eru eftirlaun í
tryggingaformi sem
við höfum greitt ið-
gjöld af á liðnum ára-
tugum - engin ölm-
usa.
Eftirlaun margra -
nokkurra þúsunda
manna - eru milli 60
Páll og 70 þúsund krónur,
Gíslason og þaðan af minna,
sem þýðir að margir
eru í fátæktarhópnum og undir
þurftarlaunum.
Prósentuhækkun hjálpar þessu
eftirlaunafólki of lítið.
Það kom því fram sú tillaga að í
þeim samningum, sem framundan
eru verði samið um ákveðna
krónutöluhækkun sem yi'ði sú
sama fyrir alla, á þann hátt sem að-
ilar vinnumarkaðarins semdu um.
Frá Verkamannasambandinu
hafi komið fram slíkar tillögur og
var samþykktur á félagsfundinum
stuðningur við það.
Góðir ráðamenn! Nú er góðæri í
landinu, gerið nú ráðstafanir til
þess að veita hluta af því til þeirra,
sem bera skarðastan hlut. Tæki-
færið er núna á næstunni.
sem
Höfundur er Iæknir.
Fáein orð um Rússagull
í GREIN sem Her-
bert Capps, sérfræðing-
ur bandaríska utanrík-
isráðuneytisins, ritaði í
Árbók um málefni al-
þjóðahreyfingar komm-
únista (Yearbook on
Intemational Commun-
ist Affairs) árið 1982
lætur hann þess getíð að
stjómmálahreyfing ís-
lenskra kommúnista og
sósíalista hafi löngum
verið mjög sjálfstæð í
sinni stefnumótun og
undir óverulegum áhrif-
um frá alþjóðahreyf-
ingu kommúnista (,Jitt-
le influenced by the
intemational communist movement).
Sá dómur mun ekki fjarri lagi. Fyrir
okkur sem á sínum tíma tókum þátt í
starfi Sameiningaifiokks alþýðu -
Sósíalistaflokksins á þeim forsend-
um að hann væri „óháður öllum öðr-
um en meðlimum sínum, íslenskri al-
þýðu“, eins og komist var að orði í
stefnuskránni, er því hryggðarefni
að fá nú fréttir af því að flokkurinn
hafi á árunum 1956-1966 notið fjár-
hagslegs stuðnings frá Kommúnist-
aflokki Sovétríkjanna og á því skeiði
verið úthlutað 30 milljónum króna á
núvirði eða sem svarar þremur millj-
ónum á ári. Mér er málið skylt því ég
var á áranum 1962-1968 félagslegur
og pólitískur framkvæmdastjóri
flokksins þó að ég hefði ekkert með
fjármálastjómina að gera.
Með fjármálum Þjóðviljans fylgd-
ist ég hins vegar náið á árunum
1969-1983, fyrst sem formaður út-
gáfufélags blaðsins og síðan frá 1972
sem ritstjóri þess og í stjóm útgáfu-
félagsins. Á þeim áram kom aldrei
nokkur króna til Þjóðviljans frá
Rússum enda hefðum við sem þá
rákum blaðið verið fljótir að vísa slík-
um sendingum til föðurhúsanna.
Hinn 21. ágúst 1968, daginn sem
herir Sovétríkjanna og annarra Var-
sjárbandalagsríkja réðust inn í
Tékkóslóvakíu, sleit íslenski Sósíal-
istaflokkurinn með formlegum hætti
öllum samskiptum við kommúnistaf-
lokka innrásarríkjanna. Þau sam-
skiptí voru aldrei tekin
upp á ný, hvorki í einni
né annarri mynd, og
Alþýðubandalagið sem
gert var að stjóm-
málaflokki árið 1968
hafði aldrei nein
flokksleg samskiptí við
Kommúnistaflokk
Sovétríkjanna.
Lítill minnihluta-
hópur innan Adþýðu-
bandalagsins vildi
reyndar, á fyrstu árum
þess flokks, taka upp
einhvers konar sam-
Kjartan skipti við Kommún-
Ólafsson istaflokk Sovét-
ríkjanna og vel má
vera að einn eða fleiri úr þeim fá-
menna hópi hafi rætt við fulltrúa
Sovétstjómarinnar um hugðareftii
sín. Enginn gat bannað það en hafi
slík samtöl farið fram höfðu þau eng-
in áhrif á steftiu flokksins sem í þess-
um efnum var frá því fyrsta skýr og
afdráttarlaus. Fyrir liggur að Krist-
Sósíalistar
Hafi einhverjar rúblur
komið inn um bakdyrn-
ar, segir Kjartan Olafs-
son, hefur þeim verið
laumað þar inn ófrjálsri
hendi af trúnaðarmönn-
um valdhafanna í
Kreml.
inn E. Andrésson fékk peninga frá
Sovétríkjunum á ánjnum 1968-1970
en hann var aldrei í Alþýðubandalag-
inu og við hann hafði flokkurinn eng-
in tengsl.
í fréttum fjölmiðla nú síðustu daga
hefur komið fram að það var KGB,
hin illræmda leyniþjónusta Sovét-
ríkjanna, sem átti á árunum 1956-
1966 að færa einum eða fleiri trúnað-
armönnum Kremlveija innan ís-
lenska Sósíalistaflokksins tilgreinda
fjárupphæð eða sem svaraði þremur
milljónum króna á ári. Það eitt að
KGB var falið verkefnið sýnir með
ótvíræðum hætti að hér máttu engir
af þessu vita nema örfáir innvígðir
sem líklega hefur verið hægt að telja
á fingrum annarrar handar. Ekki
hefur enn verið dregið fram í dags-
Ijósið hvað um þessa peninga varð en
vonandi er að fræðimönnum takist
að upplýsa það áður en langur tími
líður.
Sannleikurinn er sá að stjómmála-
hreyfing íslenskra sósíalista þuifii
ekkert á slíkum óþrifapeningum að
halda, hvorki fyrir 1968 né eftir 1968.
Hún átti nægan fjárhagslegan
bakhjarl í sínum eigin liðsmönnum
sem margii’ hverjir voru jafnan
reiðubúnir að leggja hart að sér til að
halda flokknum og Þjóðviljanum
gangandi.
Hafi einhveijar rúblur komið inn
um bakdymar þá hefur þeim verið
laumað þar inn ófrjálsri hendi af ís-
lenskum trúnaðarmönnum valdhaf-
anna í Kreml.
Vissulega var Þjóðviljinn rekinn
með halla. Fyiir framan mig hef ég
reikninga blaðsins frá áranum 1970
og 1971. Rekstrarkostnaðurinn var
þá um 100 milljónir króna á ári,
framreiknað til núvirðis, og árlegur
halli um 5 % af veltu. Það voru ekki
rússneskar rúblur sem greiddu niður
það sem upp á vantaði þegar lesend-
ur blaðsins höfðu lagt sitt af mörk-
um, heldur verðbólgan sem jafnan
eyddi skuldunum eins og hjá öllum
öðrum íslenskum fyrirtækjum og svo
hafði það verið um áratuga skeið.
Ég var ritstjóri Þjóðviljans frá
haustinu 1972 til júlímánaðar 1978 og
aftur frá því snemma á árinu 1980 og
fram undir lok ársins 1983. Séu ein-
hveijir til sem halda að Þjóðviljinn
hafi þá verið rekinn fyrir rússneskt
fé skora ég á hvem og einn þeirra að
leita með logandi ljósi í öllum rit-
stjómarskrifum blaðsins frá þeim ár-
um að einstökum setningum ráða-
mönnum Kremlar eða verkum
þeirra til lofs. Og ég segi þeim fyrir-
fram, þeir munu enga þvílíka setn-
ingu finna en þeim mun meira af
hlífðarlausri gagnrýni á Sovétstjóm-
ina.
Á árunum 1974-1976 var safnað
verulegum fjármunum til að reisa
hús yfir Þjóðviljann á lóðinni númer
6 við Síðumúla og var húsið tekið í
notkun haustið 1976.
Það stendur þar enn. Alls nam
söfnunarféð 33 milljónum króna, sem
á núvirði eru 45-50 milljónir. Allt
vora þetta framlög frá einstaklingum
því að ekki var tekið við fé frá fyrir-
tækjum. Sjálfur safnaði ég tæpum
þriðjungi þessarar upphæðar og
Svavar Gestsson, sem þá vai' einnig
ritstjóri blaðsins, safnaði álíka fjár-
hæð. Fyrir tilviljun hef ég enn undir
höndum gögn sem sýna hver staðan
var í þessari fjársöíhun 7. maí 1976.
Þá þegar höfðu safhast nær 30 millj-
ónir króna en liðlega 3 milljónir
bættust við á tímabilinu frá 7. maí til
októberloka. Á skránni sem ég hef
undir höndum eru nöfn á fimmta
hundrað velunnara Þjóðviljans og
þar má sjá hvað hver og einn lagði
fram að því sinni. Að jafnaði vora það
68.000 krónur á mann eða um 98.000
krónur á núvirði.
Fræðimönnum og fréttamönnum
sem kunna að halda að húsið sem
Þjóðviljinn reisti í Síðumúla 6 hafi
verið byggt fyrir rússneskar rúblur
býð ég hér með að líta á skrána sem
enn er í mínum höndum.
Að lokum beini ég þeim eindregnu
tilmælum til ríkisstjómar Islands að
hún tryggi virtum fræðimönnum
sem kynnu að vera fáanlegir til að
rannsaka nánar leynilegar fjárveit-
ingar Sovétstjómarinnar til stjóm-
málastarfsemi á Islandi þann stuðn-
ing sem nauðsynlegur kann að
reynast. Finna þarf hver eða hverjir
gáfu kvittun fyrir móttöku pening-
anna og hreinsa til í húsinu. Oll vitn-
eskja sem fáanleg er um erlend fjárf-
ramlög til íslenskra stjómmálaflokka
þarf að fást upp á yfirborðið svo að
hin sögulega mynd verði sem réttust.
Höfundur er fyrrverandi ritsljóri
ÞjóðvHjana og fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri Sameiningarflokks
alþýðu - Sósíalistaflokksins.