Morgunblaðið - 06.11.1999, Blaðsíða 52

, 52 LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
EGILL
ÓLAFSSON
+ Egill fæddist 14.
október 1925 að
Hnjóti. Hann lést 25.
október síðastliðinn
á heimili sínu.
Forejdrar Egils
voru Olafur Magn-
ússon frá Hnjóti, Or-
lygshöfn, f. 1. jan.
1900, d. 18. mars
1996, og Ólafía Eg-
ilsdóttir frá Sjöundá
r- á Rauðasandi, f. 27.
nóv. 1894, d. 20. okt.
1993. Ólafía lærði
ljósmóðurstörf hjá
Guðmundi Björns-
syni landlækni í Reykjavík vetur-
inn 1923-1924 og útskrifaðist frá
Ljósmæðraskóla íslands vorið
1924. Hún starfaði sem ljósmóðir
í Rauðasandshreppi í aldarfjórð-
ung eftir að hún lauk námi. Ólaf-
ur Magnússon var bóndi á Hnjóti
þar sem þau bjuggu allan sinn
búskap.
Systur Egils eru: Sigríður, f. 6.
des. 1926, húsmóðir í Hafnar-
firði, gift Ara Benjamínssyni, f.
15. nóv. 1917, fyrrverandi bif-
. reiðastjóra í Hafnarfírði. Sigur-
björg, f. 12. des. 1929, húsmóðir í
Reykjavík, gift
Bjarna Þorvalds-
syni, f. 3. júlí 1931,
fyrrverandi starfs-
manni Aburðar-
verksmiðjunnar í
Gufunesi.
Eiginkona Egils
er Ragnheiður
Magnúsdóttir, f. 1.
des. 1926, frá Flatey
á Breiðafírði. Þau
giftu sig 12. ágúst
1954. Synir þeirra
Egils og Ragnheið-
ar eru: Ólafur, f. 4.
mars 1954, var
kvæntur Ásdísi Ásgeirsdóttur, f.
25. feb. 1952. Egill Steinar, f. 22.
maí 1955, d. 18. júlí 1969. Krist-
inn Þór, f. 14. apríl 1958, kvænt-
ur Kristínu Valgerði Gunnars-
dóttur, f. 3. des. 1962. Gunnar, f.
9. júní 1962, kvæntur Alison
Mary Anna MiIIs, f. 19. okt. 1960.
Fyrir átti Ragnheiður Magnús
Jónsson, f. 28. mars 1947. Sam-
býliskona hans er Edda Pálsdótt-
ir, f. 13. sept. 1945.
títför Egils fer fram frá Sauð-
lauksdalskirkju í dag og hefst at-
höfnin kl. 14.
Kær vinur og samstarfsmaður er
látinn.
Margs er að minnast þegar litið
er yfir farinn veg samstarfs okkar
Egils. Að leiðarlokum er okkur
hjónum og starfsfólki Landgræðsl-
unnar efst í huga söknuður og
þakklæti fyrir áratuga vináttu og
heilladrjúgt samstarf. Egill var um
langt árabil, eða á fjórða tug ára,
> landgræðsluvörður í Vestur-Barða-
strandarsýslu. Gegndi hann því
starfi af einstakri elju og dugnaði
enda unni hann náttúru landsins og
gæðum þess. Hann sá árangur erf-
iðis síns í stöðvun sandfoks við
Sauðlauksdal og Patreksfjarðar-
flugvöll. Egill naut þess að beisla
sandinn og sjá hann gróa og lagði á
sig erfiði og ómælda vinnu þrátt
fyrir oft á tíðum lítinn skilning
margra héraðsbúa á þörfinni fyrir
verndun viðkvæms gróðurlendis.
Það hefur löngum verið gæfa Land-
græðslunnar að hafa í þjónustu
sinni ósérplægna og trúa starfs-
menn. Þar hefur verið að verki sú
framvarðarsveit sem ótrauð axlaði
, erfiði og lagði grundvöll að betra og
fegurra Islandi. I þessum hópi var
Egill meðal hinna fremstu. Hann
var sannur landgræðslumaður.
Hann átti viðburðaríka ævi, lifði
og tók ötullega þátt í einu mesta
breytingaskeiði þessa lands og var
frumkvöðull í ræktun og búskap
auk fjölda annarra framfaraspora
þjóðfélagsins sem hér verða ekki
rakin. Egill var vinsæll og vinmarg-
ur og þekktur um allt land sökum
einstakrar elju við björgun menn-
ingarverðmæta. Þau hjónin voru
höfðingjar heim að sækja og það er
mikil birta í mínum huga þegar ég
minnist hans og samstarfsins. Það
var ógleymanlegt að fara um sand-
græðslusvæðin fyrst 1959, aftur
1970 og síðan nær árlega og kynn-
ast Agli og viðhorfum hans. Því
miður dró úr þessari starfsemi á
sviði sandgræðslu í umdæmi Egils
nú á allra síðustu árum og þar með
ferðum okkar vestur. Þar voru ut-
anaðkomandi öfl að verki sem við
Egill réðum ekki við. Áhugi hans og
eldmóður í ræktun sandsins dvínaði
samt aldrei þó að á móti blési um
stund.
Við Oddný vottum Rögnu og
bömum þeirra innilega samúð okk-
ar. Megum við öll taka höndum
'JÞ saman og halda áfram að vinna að
uppgræðslu lands með minninguna
um Egil að leiðarljósi.
Oddný og Sveinn
í Gunnarsholti.
Mánudaginn 25. október sl. fékk
ég lítið bréf frá Agli á Hnjóti, er
* varðaði málefni safnanna. Bréfi
sínu lauk hann með hlýlegri kveðju,
eins og jafnan og mér þótti vænt um
að fá. Ekki síst vegna þess að síðla
sama kvöld hafði Kristinn sonur
hans samband til þess að tilkynna
mér þá harmafregn að Egill vinur
minn væri allur. Hefði andast um
kvöldið þar sem hann sat við og
skráði upplýsingar er vörðuðu sögu
héraðsins.
Fallinn er í valinn einstakur og
ógleymanlegur vinur, sem aldrei
unni sér hvfldar í vinnu sinni að
hugsjónum sínum; varðveislu minja
frá fyrri tíð og verndun vestfirskrar
þjóðmenningar, í þess hugtaks
bestu merkingu.
Egill Olafsson var sprottinn upp
úr vestfirskum jarðvegi. Hann
fæddist að Hnjóti í Örlygshöfn, bjó
þar og starfaði nær allt sitt líf og
lést þar á heimili sínu. I umhverfinu
sem hafði fóstrað hann og hann
hafði sjálfur glætt með óbrotgjörnu
starfi sínu, sem hafði borið hróður
hans og byggðarinnar langt út fyrir
landsins strendur. Egill kaus sér
starf bóndans. Ræktunarmannsins
sem unni nábýlinu við móður nátt-
úru, gerði sér grein fyrir möguleik-
um hennar og var meðvitaður um
skyldur bóndans við komandi kyns-
lóðir. Hann var því landgræðslu-
maður í bestum skilningi þess orðs,
ásamt því að búa góðu búi á föður-
leifð sinni. Félagslyndur var hann í
besta lagi og vildi leggjast á áramar
í þrotlausri baráttunni fyrir fram-
faramálum, ekki síst í héraði sínu.
Oft ræddum við saman um þau mál
og deildum áhyggjum yfir erfiðleik-
um í landbúnaðinum hin síðari árin.
Fækkun fólks í sveitum var honum
þung raun, en hann var líka meðvit-
aður um að nútíminn er breytinga-
gjarn og að til þess að lifa af í slíkum
heimi þurfum við geiglaus að takast
á við breytingamar. Starf hans
verður að skoða í því ljósi.
Löngu áður en ég kynntist Agli
hafði ég heyrt sögur af þessum jaxli
sem hefði fyrir eigin atorku byggt
upp óviðjafnanlegt safn muna, eink-
anlega úr vestfirskri fortíð. Menn
höfðu við orð að þetta væri mesta
safn af sínu tagi í eigu einstaklings á
Islandi. Kynni mín af Agli fylltu
mig ómengaðri aðdáun á mannin-
um. Þótt rólegur væri að dagfari
leyndist manni ekki að þama fór
fullkominn eldhugi. Þegar talið
barst að safninu og gildi þess að
varðveita hluti frá gengnum tíma
kom eldmóðurinn í ljós. Hann var
óþreytandi að skýra út þýðingu
þessa. í hvert skipti sem ég kom að
Hnjóti og við gengum um safnið
fannst mér sem ótæmandi fróðleik-
sbmnnur birtist. Frásagnir Hnjóts-
bóndans gæddu fortíðina nýju lífi.
Væntumþykjan og aðdáunin sem
birtist í orðum hans er hann lýsti af-
reksverkum genginna kynslóða
gleymist ekki þeim sem á hlýddu.
Ai-ið 1973 tók Egill við starfi um-
sjónarmanns flugvallarins við Pat-
reksfjörð, auk bústarfa. Þar með
efldist áhuginn á því að halda utan
um vestfirska flugsögu og raunar
flugsögu landsins. Hann dró að sér
muni sem tengdust sögu flugsins.
Og brátt var risið á Hnjóti ótrúlegt
flugsafn, sem hann ánafnaði Flug-
málastjóm með bréfi. Um starfsemi
safnsins var síðar smíðuð reglugerð
og er það nú undir umsjón Flugmál-
astjórnar.
Uppbygging safnanna að Hnjóti
hefur vakið undrun margra. En þá
er þess að gæta að Egill fór ekki
alltaf troðnar slóðir. Stundum var
sem ekki væri hann einhamur, svo
miklu fékk hann áorkað. Gildi
þeirra gripa sem varðveittir eru á
safninu er ómetanlegt og þeir bera
vitni um að hann var vakinn og sof-
inn yfir viðfangsefni sínu og lét ekk-
ert stöðva sig.
Lítil saga er til af því. Þáverandi
flugmálastjóri sagði Agli að hið
merka flugskýli í Vatnagörðum í
Reykjavík hefði verið rifið og ætl-
unin væri að setja það í stálbræðslu.
Egill mætti hins vegar eiga það
gæti hann sótt það innan hálfs mán-
aðar. Þá voru góð ráð dýr. En innan
hálfs mánaðar hafði Egill séð svo
um, að niðurrifið skýlið, sem vó tugi
tonna, var komið upp á bfl. Hann
samdi við forráðamenn Eimskips
um að flytja það án endurgjalds
vestur á Patreksfjörð og þaðan var
það flutt út í Örlygshöfn. Nú er
skýlið loks að rísa, með öflugum
styi’k stjómvalda, sem eins og allir
aðrir hrifust með eldmóðinum sem
íylgdi Agli þegar hann gekk erinda
afþessutagi.
Eg sagði stundum við Egil, að
orðið nei væri ekki til í orðabókum
hans, þegar kæmi að því að vinna að
framgangi safnanna og varðveislu
vestfirskrar þjóðmenningar. Ég
veit að oft þótti mönnum nóg um
hversu duglega hann fylgdi eftir er-
indum sínum, hvai-vetna sem hann
gat því við komið. En það er einmitt
vegna þessarar árvekni og þraut-
seigju, að á Hnjóti í Örlygshöfn
stendur nú óforgengilegur minnis-
varði um ótrúlegt lífsstarf hug-
sjónamanns, sem bjargaði mörgum
dýrgripnum frá glatkistunni. Þann-
ig hefur hann átt ómetanlegan þátt í
að skila komandi kynslóðum fróð-
leik um liðinn tíma. Fyi'ir það
stöndum við öll í ævarandi þakkar-
skuld.
Egill leit svo á að starf sitt væri
til þess fallið að skjóta nýjum stoð-
um undir atvinnu og mannlíf á Vest-
fjörðum. Hann gerði sér grein fyrir
því, að Vestfirðir hefðu margt að
bjóða og sýna. Hugsun hans var því
ekki einasta bundin við varðveislu
þjóðmenningarinnar. Hann sá starf
af þessu tagi sem lið í því að efla
byggð, treysta búsetu og búa í hag-
inn fyrir komandi kynslóðir. Þar
hafði hann á réttu að standa. Ár-
legar heimsóknir þúsunda gesta,
jafnt innlendra sem erlendra, í
söfnin á Hnjóti sýna það og sanna.
Sannfærður er ég um að einmitt
staðsetning safnanna að Hnjóti, í
þjóðbraut þeirra þúsunda sem
legga leið sína út á Látrabjarg,
skapar í sjálfu sér aðdráttarafl og
gefur söfnunum stóraukið gildi.
Með Agli Ólafssyni er nú genginn
merkur maður, sem var hollráður
vinum sínum og góður heim að
sækja. Skyndilegt fráfall hans skil-
ur eftn- tómarúm, sem ekki verður
fyllt. Ég veit að Égill leit svo á að
framundan væri mikilvægt verk við
skráningu minja, þar sem hann
hlaut að gegna lykilhlutverki. Hann
hafði lagt drög að ráðningu fasts
menntaðs starfsmanns og hlakkaði
til þess vinna að því að koma safn-
gripum fyrir í nýbyggingunni.
Hann sá líka fyrir endann á miklum
áföngum. Vígsla flugskýlisins og
nýbyggingarinnar er áformuð að
sumri. Nú verður hann fjarri bless-
aður, sem drýgstan hlut átti að
máli.
En þótt við samferðamennirnir
söknum nú vinar í stað er mestur
harmur kveðinn að Ragnheiði
Magnúsdóttur konu hans, sonun-
um, eiginkonum þeirra, bamaböm-
um og ættmönnum öðram. Egill og
Ragnheiður bjuggu í ástríku hjóna-
bandi í nær hálfa öld. Hennar hlut-
ur í uppbyggingunni á Hnjóti var
ómetanlegur, þótt ekki bæri alltaf
mikið á því. Ég flyt þeim öllum hug-
heilar samúðarkveðjur mínar og
fjölskyldu minnar og vona að minn-
ingin um einstakan heiðursmann
megi verða þeim styi’kur í þeirri
raun sem ótímabært fráfall hans
veldur.
Einar K. Guðfinnsson.
Snögg umskipti hafa orðið í hinu
fámenna samfélagi í Rauðasands-
hreppi hinum forna.
Einn af burðarásum
byggðarlagsins, Egill á Hnjóti, er
horfinn úr þessari tilveru án þess þó
að hafa sýnt neinn bilbug eða þreyt-
umerki allt fram til hinstu stundar.
Það tekur tíma fýrir samferðafólkið
að átta sig og eru þessar línur færð-
ar á blað til þess að staðfesta fyrir
sjálfum okkur hvemig komið er.
Egill tók við búi foreldra sinna á
Hnjóti um miðja öldina og þótti
snemma ötull og framfarasinnaður,
svo að eftir var tekið. Af mikilli
framsýni byggði hann upp öll útihús
á jörðinni og stórt íbúðarhús að
auki. Tæknina tók hann í þjónustu
sína með fyrstu mönnum og rak sitt
bú yfirleitt af slíkum stórhug og
myndarskap að til var tekið langt út
fyrir heimasveit.
En þó að Egill væri mikilvirkur í
sínu starfi kom það ekki i veg fyrir
virkni hans í félagslífi sveitarinnar,
og má þar margt til nefna, svo sem
landbúnaðarmál og almenn sveitar-
mál. Þá starfaði hann af alhug í
Slysavamadeildinni Bræðraband-
inu, bæði inn á við og kom fram sem
fulltrúi þess út á við, ef eftir þvi var
leitað. Horfði hann þá ekki í að
greiða sjálfur kostnað af þeim ferð-
um, þar sem hann þekkti sjálfur
fjárhag deildarinnar, sem var ekki
sterkur.
Þá er ógetið þess sem borið hefur
hróður Egils víðast, en það er upp-
bygging minjasafnsins, sem við
hann er kennt og gefur öllum þeim
sem fara um þennan vestasta kjálka
Evrópu innsýn í það líf, sem lifað
var öldum saman í nánu sambýli við
sollið haf og hamraflug. Óhætt er að
fullyrða að öllu værum við fáfróðari,
ef ekki alls ófróð, um þá hluti ef Eg-
ill hefði ekki unnið sitt dýrmæta
björgunarstarf. Með starfi þessu
sýndi hann ekki aðeins þeim kyns-
lóðum.sem á undan höfðu gengið,
sína dýpstu virðingu, heldur helgaði
hann með þessu gyðju þekkingar-
innar og viskunnar krafta sína af
heilum hug. Egill var nefnilega for-
vitinn maður, í jákvæðustu merk-
ingu þess orðs. Fróðleiksöflun var
honum ástríða, en ekki var honum
síður annt um að deila þekkingu
sinni með öðram.
Er nú brýnt að eftirkomendur
haldi því til haga sem Egill aflaði,
leggi rækt við það, auki það og efii,
svo að komandi kynslóðir geti sem
allra best kynnt sér lífshætti hinna
stritandi forfeðra okkar í fjörðum
vestur.
Eftirlifandi kona Egils er Ragn-
heiður Magnúsdóttir, ættuð úr
sveitum Borgarfjarðar, og era þrír
synir þeirra á lífi, Ólafur, Kristinn
Þór og Gunnar. Fjórði sonurinn,
Egill Steinar, lést af slysförum á
fermingarárinu sínu og var það
mikið áfall fyrir foreldra, föðurfor-
eldra, bræður og alla aðra aðstand-
endur. Foreldrar Egils, Ólafur og
Ólafía, vora á Hnjóti meðan aldur
entist. Nutu þau því samvista við
son og bamabörn til æviloka og
veittu í staðinn fjölskyldunni marg-
háttaðan stuðning af mikilli gleði og
fórnfýsi. Var það mikil gæfa fyrir
Egil og fjölskyldu hans.
Við Hænvíkingar minnumst
Hnjótsheimilisins með sérstakri
þökk, er óhætt að segja að svo gott
hafi verið á milli fjölskyldnanna að
aldrei hafi borið skugga á. Hann var
hjálparhella og stuðningsmaður í
hverju sem á gekk, þó að stundum
virtist hann eiga fullt í fangi með sín
eigin viðfangsefni. Við hlið hans
stóð hans hjartkæra eiginkona,
Ragnheiður Magnúsdóttir, sem nú
syrgir eiginmann sinn látinn, sjálf
farin að kröftum og heilsu eftir erf-
iðan en farsælan starfsdag. Sem
dæmi um lipurð og skjót viðbrögð
Egils skal hér tilfærð ein dæmis-
aga. Hann starfaði um langt árabil
sem flugvallarstjóri við Patreks-
fjarðarflugvöll, og eitt sinn þurfti
bráðveikur sjúklingur að komast
undir læknishendur suður til
Reykjavíkur. Flugvél hafði verið
pöntuð að sunnan, en vegna illviðris
hafði hún orðið að snúa frá flugvell-
inum í Sandodda. Flugvallarstjór-
inn, Egill, sem var í sjálfu sér ekki
aðili að málinu, tók málið að sér og
segir: „Við prófum Hörð á Isafirði."
Hann lét ekki sitja við orðin tóm,
hringdi norður og gaf Herði upp
veður, sem ekki var gott. Eftir ótrú-
lega skamma stund var Hörður
lentur á Patreksfirði, svo að sjúkl-
ingurinn fékk sína hjúkrun í tæka
tíð.
Er þetta lítið dæmi um einurð
Egils og hjálpsemi og væri hægt að
segja slíkar sögur af honum án
enda. Orðs ér gjarna vant þegar
miklir atburðir eiga sér stað. Nú
höfum við kvatt þennan ótrauða
brautryðjanda og trausta sam-
ferðamann. Hafi hann heila þökk
fyrir alla sína hjálpsemi og allt ann-
að sem hann hefur á sig lagt til þess
að bæta umhverfi sitt. Samúðar-
kveðjur flytjum við Ragnheiði og
sonunum sem sjá nú á bak ástríkum
eiginmanni og umhyggjusömum
föður. Megi huggarinn mikli veita
þeim svölun í sorg sinni og gera
þeim auðveldara að takast á við
tómleikann, sem gjarna fylgir öllum
ástvinamissi.
Hænvíkingar.
Mig langar til að rita hér nokkur
kveðjuorð um látinn vin minn Egil
Ólafsson, bónda og safnvörð á
Hnjóti í Örlyshöfn.
Kynni okkar Egils eru orðin löng
og hafa verið farsæl alla tíð enda
sameiginleg áhugamál efst á baugi
þegar fundum okkar bar saman.
Fyrst kom ég að Hnjóti 1963 með
Lúðvík Kristjánssyni rithöfundi
þegar við vorum að vinna að gerð
hins mikla ritverks „Islenzkir sjáv-
arhættir". Sá fróðleikur og frásagn-
arlist sem Egill og faðir hans Ólafur
miðluðu okkur var ómetanlegur.
Minni Egils var einstakt, og það
sem hann mundi um þá fágætu hluti
sem eru í safni hans var með ólík-
indum.
Allar þær ferðir sem við Egill fór-
um um nærliggjandi svæði voru
ævintýri líkastar því hann þekkti
sögu og mannlíf á hverri þúfu. Hinn
eldheiti áhugi hans á að safna og
halda til haga gömlum munum sem
hendur horfinna kynslóða höfðu
handfjatlað, var einstakur og ómet-
anlegur fyrir þjóðina. Hann var
einn af þeim mönnum sem lét engar
hindranir, eins og öfund og for-
dóma, standa í vegi fyrir sér, þegar
hagsmunir safnsins voru annars
vegar. Safnið á Hnjóti er í dag orðið
eitt af merkustu söfnum landsins og
þótt víðar væri leitað. Þarna er að
finna hluti sem hvergi eru til annars
staðar. Það var ekki alltaf dans á
rósum að útvega fjármagn til nauð-
synlegra framkvæmda, og skilning-
ur ráðamanna oft lítill eða enginn.
En Egill var þakklátur fyiir það
sem hann fékk, og gat þá séð árang-
ur erfiðis síns.
Þeir sem hafa áhuga á
menningararfi okkar og lífi horf-
inna kynslóða, eiga oft undir högg
að sækjá, vegna skilningsleysis
þeirra sem ráða fjármagninu.
Með fráfalli Egils Ólafssonar er
horfinn einn af merkustu mönnum
okkar á þessari öld og er það einlæg
von mín að þjóðin beri gæfu til að
sjá um að minjasafn hans verði
komandi kynslóðum til góðs og
varðveiti minningu mikils manns.
Að lokum færi ég og kona mín,
ástvinum Egils okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Bjarni Jónsson listmálari.
Kveðja frá Félagi íslenskra
safnmanna
I Félag íslenskra safnmanna hafa
ratað menn af ýmsum toga. Þarna
era jafnt sprenglærðir fræðingar
sem brennandi áhugamenn úr hér-
aði, menn af ólíkum uppruna og á
ólíkum aldri. En öllum er þeim sam-
eiginlegur óseðjandi áhugi á sögu
lands og lýðs, atvinnu- og búshátt-
um, menningarminjum, og umfram