Morgunblaðið - 19.12.1999, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
/
Islenski
fj árhund-
urinn
Komin er út bókin Islenski fjárhundurinn eftir
Gísla Pálsson en útgefandi er Bókaútgáfan á Hofí.
I bókinni er rakinn ferill íslenska fjárhundsins frá
fornri tíð til okkar daga og barátta við endurreisn
stofnsins þegar hann var í sögulegu lágmarki. Sagt
er frá 45 aðilum sem standa í dag að ræktun ís-
lenska fjárhundsins. Hver kafli er í senn á íslensku,
þýsku og ensku. I bókinni eru 110 myndir, þar af 30
sem sýna litaflóru hundsins. Þá er að finna í bók-
inni lista yfír 700 hundanöfn ásamt skýringum um
uppruna þeirra og merkingu, sem Hermann Páls-
son tók saman.
SAGA íslenska fjárhundsins
er á margan hátt merkileg
og spannar þann tíma sem
liðinn er frá komu nor-
rænna manna til Islands. Land-
námsfólkið kom með húsdýr til
landsins, einnig hunda til þess að að-
stoða við gæslu og smölun fjár, naut-
gripa og hesta, því girðingar voru
ekki til fyrr en á þessari öld og Is-
land var stórt og strjálbýlt land.
Lítið er skrifað um hunda í okkar
gömlu bókmenntum, þess er heldur
ekki getið hvernig fjárhundar þeirra
tíma litu út. Þó er sagt frá því í sögu
Ólafs konungs Tryggvasonar að þeg-
ar hungursneyðin var hér á landi ár-
ið 990 lagði Ai'nór kerlingarnefur
það til að lógað skyldi flestum eða
öllum hundum í landinu. Þeir væru
svo margir að bjarga mætti fjölda
fólks frá hungurdauða með þeim mat
sem ella fór í þá. Bændur fóru ekki
að ráðum Amórs og hundamir héldu
lífi. I íslendingasögunum er fátt
skrifað um hunda og aðeins nefndir
þeir fágætu sem skáru sig úr fjöldan-
um. í Njálu er talað um þegar Ólafur
pá gaf Gunnari á Hlíðarenda hund-
inn Sám. Hann var mikil gersemi og
þótt lýsing á honum sé ekki ítarleg,
má ætla að hann hafi verið írskur úlf-
hundur.
Á miðöldum er íslenski hundurinn
orðinn að eftirsóknarverðri útflutn-
ingsvöm, aðallega til Englands. Þar
vom þeir í sérlegu uppáhaldi hjá aðl-
inum og heldra fólki sem fjölskyldu-
hundar og gæludýr. Martein Beheim
skrifar árið 1492 að íslendingar selji
íslenska hunda hæsta verði til Eng-
lands þar sem hundarnir vom í
miklu dálæti sem stofuhundar
enskra hefðarkvenna. Árið 1555
skrifar Olaus Magnus um hundinn
og lýsir honum sem ljósum eða hvít-
um með þykkan feld. John Caius
segir einnig frá íslenskum hundum í
bók sinni árið 1570 að þeir séu svo
loðnir að naumlega sé hægt að
greina höfuð frá búk. Þessir rakkar
væm mjög vinsælir, eftirsóttir og
mikið látið með þá. Shakespare nefn-
ir einnig íslenskan hund með upprétt
eyru í leikritinu „Hinrik V“ sem
skrifað er um 1600. Árið 1650 ritar
Thomas Brown að ekki séu aðeins
fluttir inn íslenskir hundar sem fjöl-
skylduhundar, heldur sækist enskir
fjárbændur líka mjög eftir að fá þá.
Arið 1755 skrifar Count de Buffon
um 30 tegundir hunda, sem þá em
þekktar og er íslenski hundurinn þar
á meðal. Lýsingar hans á þessum
tegundum em svo góðar að sýnilegt
er að flestar tegundir em enn til. Til
er málverk af hundinum Fixe, sem
Johan Staalbom málaði árið 1763.
Hundurinn var af íslenskum ættum,
fæddur í Dantzig vorið 1759. Sama
ár flyst hann til Stetin og kemst í
eigu General G.A. von Siegroth, sem
síðar varð yfirforingi Kungl Söderm-
anlands Regemente í Svíþjóð. Fixe
þjónaði herra sínum af tryggð þar til
hann dó í Kapsta í janúar 1772.
Eggert Ólafsson og Bjarni Páls-
son ferðuðust um ísland 1752-57 til
þess að skrifa um fólk og náttúm. í
ferðabók þeirra em góðar lýsingar á
íslenska hundinum. Þrjár tegundir
hunda em til á þessum tíma, fjár-
hundar sem vora loðnir með þétt þel
undir vindháranum. Sumir vom
mjög loðnir og kallaðir lubbar. Þess-
ir hundar vora ekki einungis notaðir
sem fjárhundar, heldur vom þeir
nýttir til annarra verka, svo sem
sækja lunda í holurnar og vora þá
tíkumar einkum notaðar vegna
smæðar sinnar. Hinar tvær tegund-
imar vom háfættir snögghærðir
veiðihundar og dverghundar.
Fyrstu íslensku lögin, sem varða
hunda, vom sett 1869 og árið 1871
var lagður hundaskattur á alla
hunda nema vissan fjölda fjárhunda í
sveitum. Með þessu átti að fækka
hundum en þeir bára með sér band-
orma sem ollu sullaveiki í fólki. Talið
er að um 24.000 hundar hafi verið á
íslandi árið 1869 en um 1887 vom
þeir orðnir um 10.000. Um aldamótin
taldi Christian Schierbeck, læknii- í
Reykjavík, að íslenskir hundar væru
eingöngu til á afskekktum bæjum
því hann hefði blandast við erlend
hundakyn sem höfðu verið flutt inn á
19. öld. Árið 1901 var lögleitt algjört
bann við innflutningi hunda.
í flestum ferðabókum sem skrif-
aðar em um Island á þessum tíma er
minnst á íslensku hundana en lýsing-
ar á þeim eru mismunandi en þó
hægt að sjá að um sama hundakyn er
að ræða. Hundarnir em sagðir
ómissandi á hverjum bæ við rekstur
búsmala og afbragðshundar gátu
ekki aðeins smalað fé, heldur aðstoð-
uðu þeir við björgun á fé og fólki í allt
að 9 álna djúpum snjó. Fyrir góðan
hund mátti fá hestverð. Um þetta
leyti vakti íslenski hundurinn athygli
á hundasýningu í Tívóli þar sem
hundurinn Pillar fékk verðlaun. ís-
lenski hundurinn varð viðurkennt
ræktunarkyn í Danmörku árið 1898
og árið 1905 í Englandi en þá var ís-
lenskur hundur ættbókarfærður í
The English Kennel Club. Þá var
kynið viðurkennt sem slíkt þarlendis
og gefið út ræktunarmarkmið sem
þýtt var úr dönsku.
Enskur aðalsmaður, Mark Wat-
son, fékk ungur áhuga á íslandi og
ferðaðist oft um landið. Fyrst upp úr
1930 ferðaðist hann á hestum og
seinna á bílum. I fyrstu ferðunum sá
hann nokkuð marga íslenska fjár-
hunda, en um 1950 vom þeir að heita
má horfnir. Hann ákvað að reyna að
bjarga stofninum og fann með aðstoð
góðra manna nokkra hunda og tíkur.
Tók hann þá með sér til Kaliforníu,

þar sem hann átti búgarð. Páll Agn-
ar Pálsson, yfirdýralæknir að Keld-
um, aðstoðaði Watson við þennan út-
flutning. Meðan beðið var eftir fari
íyrir hundana úr landi vom þeir
geymdir á Keldum hjá Páli og varð
einn þessara hunda þar eftir. Það var
tík, sem seinna stuðlaði að viðhaldi
og aukningu stofnsins hér á landi.
Ytra gekk illa að rækta hundana,
nokkrir þeirra drápust úr hundafári
en þeir sem eftir vora virtust arf-
hreinir. Nokkra seinna fiutti Watson
aftur til Englands og tók hann þá
hundana, sem eftir vom, með sér
þangað.
Um þetta leyti hafði kona nokkur
austur í Árnessýslu séð hund sem
henni þótti svo fallegur að hún ákvað
að eignast slíkan hund. Þetta var
Sigríður Pétursdóttir á Ólafsvöllum
sem hafði séð gamlan feitan hund
sem bar af sér mikinn þokka og var
sagður íslenskur fjárhundur. Á þess-
um tíma átti hún og maður hennar,
Kjartan Georgsson, tvo hunda,
blending og fox terrier tík en höfðu
samband við Pál A. Pálsson út af ís-
lenskum hundum. Ekki gekk að fá
hund að þessu sinni en seinna hitti
Kjartan Pál að Keldum og vildi Páll
þá láta þau hafa hund ef þau vildu
hefja ræktun. Sigríður taldi það ekki
mikið mál að hafa hund og tík og fá
hvolpa af og til undan þeim. Hún
komst hins vegar að því að þetta var
miklu stærra verkefni en hún taldi í
upphafi þar sem fáir hundar vom til í
landinu og þeir sem til vom, vom
annað hvort gamlir eða ekki fáanleg-
ir. Árið 1967 hóf hún skipulagða
ræktun á íslenska hundinum og not-
aði ræktunamafnið „frá Ólafsvöll-
um“. Sigríður fékk fyrst hundinn
Kát lánaðan en hann var fæddur á
Keldum og eigandi hans var bóndi á
írafelli í Kjós. Hún kaupir tvo hvolpa
af Sveini Kjarval að tilstuðlan Páls,
þau Snotm og Kol. Síðan fékk hún
skipstíkina Tátu norðan úr Eyjafirði,
ættaða úr Bárðardal. Báturinn var
að fara í slipp og vildu skipverjar
koma henni fyrir og höfðu heyrt að
Sigríður væri að leita sér að tík.
Undan henni fékk hún fyrstu hvít-
gulu lubbana. Sigríður kaupir svo
Kát af eiganda hans. Kátur var með
ákaflega þéttan feld og afburða góð-
ur smalahundur. Báðir þessir hund-
ar vora um 5 ára gamlir þegar Sig-
ríður fékk þá. Píla kom úr
Mosfellssveit en hún var undan fyrr-
nefndum Káti og alsystur hans frá
Keldum.
Sigríður hafði lesið nokkuð um
erfðafræði og vissi því að þetta lofaði
ekki góðu um áframhaldandi rækt-
un. Þá gerðist það að Páll sagði
henni frá Mark Watson sem hafði
flutt út óskylda hunda uppúr 1950 og
taldi hana á að hafa samband við
hann sem hún og gerði. Að áeggjan
Watsons fór Sigríður þrjár ferðir til
Englands. Þar kynnti Watson hana
fyrir Jean Lannig ræktanda og dóm-
ara og enska hundaræktarfélaginu,
The English Kennel Club. Þau
skipulögðu fræðslu- og námsáætlun
fyrir Sigríði og var hún í fullu námi á
meðan á dvölinni stóð. Sótti hún allar
sýningar og fór á milli bestu og
þekktustu hundaræktendanna sem
höfðu skarað fram úr á sínu sviði.
Einnig kynntist hún starfi þekktra
dómara og lærði um hin ýmsu
hundakyn og fékk undirstöðuatriði
ræktunar margra hundakynja. Þessi
lærdómur var ekki einungis nota-
drjúgur við ræktun heldur nýttist
hann henni þegar til þess kom að
hún varð dómari ýmissa hunda-
kynja. Einnig lærði hún ræktunar-
aðferðina sem notuð var þegar um
litla hundastofna var að ræða og öðl-
aðist þá þekkingu sem til þurfti til
áframhaldandi ræktunar þeirra.
Þessar námferðir fór Sigríður á
ámnum 1965-67 en árið 1967 má
segja að hún hafi byrjað sína alvöru-
ræktun hér heima. í síðustu ferðinni
til Englands valdi hún hund og tík,
sem síðar vom paraðir saman. Wat-
son gaf henni tvo hvolpa undan
þessu pari, þau Vask og Brönu of
Wensum. Með þeim skilyrðum að
hundarnir yi’ðu settir í sóttkví hér
heima leyfði Páll A. Pálsson innflutn-
ing og með þessum fáu hundum hóf
Sigríður brautryðjendastarf í rækt-
un íslenska fjárhundsins. Framund-
an var þrotlaust starf þar sem Sig-
ríður varð að hafa stöðugt og strangt
val á þeim hundum sem hún notaði
til undaneldis. Þeir hundar sem hún
notaði vom hins vegar kynfastir og
framræktun varð góð.
Eftir kynni Sigríðar af enska
hundaræktarfélaginu, The English
Kennel Club, vaknaði áhugi hennar á
stofnun hundaræktarfélags hér
heima sem myndi snúast um ís-
lenska hundinn. Þar sem Watson var
öllum hnútum kunnugur í þeim efn-
um og þekkti til hér heima var
ákveðið að stofna hundaræktarfélag
sem myndi standa að verndun og
ræktun íslenska fjárhundsins.
Fimmtudaginn 4. september 1969
var síðan haldinn almennur fundur
áhugamanna um ræktun íslenska
fjárhundsins á Hótel Sögu og var
það stofnfundur Hundaræktarfélags
íslands. í stjórn vora kjörin: Gunn-
laugur Skúlason, dýralæknir, for-
maður, Jón Guðmundsson, Sigríður
Pétursdóttir, Ólafur E. Stefánsson
og Magnús Þorleifsson.
Nokkram ámm eftir að HRFÍ var
stofnað var Sigríður kosin formaður.
Vann hún mikið að þvi að félagið
fengi að gerast aðili að alþjóðahund-
aræktarsamtökunum FCI. Það hef-
ur reynst erfitt vegna smæðar þjóð-
arinnar og fáiTa hunda. Það var ekki
fyrr en á ársfundi alþjóðasamtak-
anna í Bem að Sigríður var boðuð
sem formaður og henni tilkynnt að
ísland yrði aukaaðili að samtökunum
FCI. Sama dag var kallaður saman
fundur hjá hundaræktarsamtökum
Norðm-landanna, NKU, og íslenska
félaginu boðið að gerast aðili þar.
Hundaræktarfélagið hefur á und-
anfömum áratugum verið samstarf-
svettvangur eigenda og áhugafólks
ýmissa hundakynja. Hundaræktar-
félagið er félag áhugamanna, sem
ekki hefur notið opinberra styrkja
og fjármagnar starfsemi sína með
skráningar- og þjónustugjöldum,
auk þess sem meðlimir greiða félags-
gjald. Þó starfsemi félagsins hafi um
margt breyst í áranna rás er sú deild
félagsins sem vinnur með íslenska
fjárhundinn enn sú stærsta og þar
era nú skráðir um 200 félagar.
Deild íslenska fjárhundsins var
ekki stofnuð íyrr en 1979 en þá hafði
HRFÍ verið starfrækt í 10 ár. Á
þessum tíma var farið að stofna sér-
stakar deildir innan þess þar sem
fleirl hundakyn vora að ryðja sér til
rúms. Á fyrsta fundi deildar íslenska
fjárhundsins sem haldinn var á Hót-
el Borg 27. október 1979 voru kosin í
stjórn deildarinnar þau Guðrún R.
Guðjohnsen, Guðrún Sveinsdóttir,
Sigríður Pétursdóttir, Stefán Aðal-
steinsson og Valgerður Auðunsdótt-
ir en varamenn vora þær Guðríður
Yalgeirsdóttir og Ólöf Björnsdóttir.
Á næsta fundi á eftir var Guðrún
Guðjohnsen kosin formaður, Stefán
ritari og Valgerður gjaldkeri. í dag
eru í stjórn deildar íslenska fjár-
hundsins þau Guðni Ágústsson for-
maður, Helga Andrésdóttir, Helga
Finnsdóttir, Rakel Hallgrímsdóttir
og Gunnar H. Sigurðsson.
Deild íslenska fjárhundsins hefur
á undanförnum áram tekið virkan
þátt í erlendu samstarfi og á nú aðild
að norrænum og alþjóðlegum sam-
tökum. Alþjóðlegt samstarf er nú á
meðal 7 þjóða, Islands, Danmerkur,
Finnlands, Noregs, Svíþjóðar, Hol-
lands og Þýskalands. Álþjóðasam-
bandið heldur utan um ræktun og
verndun íslenska hundsins á alþjóð-
legum grundvelli og hittast stjórn-
endur þessara samtaka einu sinni á
ári.
Árið 1965 byrjaði Sigríður að skrá
hunda og hafði þar til hliðsjónar
skráningaraðferð enska hundarækt-
arfélagsins. Árið 1968 fór hún að
númera hundana eftir ártali og þar
með var tekið upp núverandi skrán-
ingarkerfi. Frá upphafi skráningar
til ársins 1996 vom skráðir 1.069 ís-
lenskir fjárhundar hjá Hundarækt-
arfélagi íslands en árið 1968 vora
þeir 11 og árið 1969 voru þeir 25. Ár-
ið 1996 var 681 íslenskur hundur
skráður í Noregi, í Svíþjóð 621, Dan-
mörku 1.595, Finnlandi 42, Hollandi
302 og í Þýskalandi 268. Sameiginleg
skrá verður yfir íslenska fjárhunda í