Morgunblaðið - 19.12.1999, Blaðsíða 19
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1999 B 19
Jóhann Þorsteinsson ásamt læknum og hjúkrunarliði Sólvangs.
arheimilisins Sólvangs. Hann setti
fram hugmyndir meðan hann var
forstjóri og lét gera kostnaðarút-
reikninga varðandi byggingar
þjónustuíbúða fyrir aldraða í
grennd við Sólvang. Hér má nefna
bréf Jóhanns til félagsmálaráðun-
eytis um „heimili fyrir aldrað fólk
við Sólvang í Hafnarfirði", dagsett
27.4. 1965. Þar setur hann fram
mótaðar hugmyndir í grófum
dráttum um fyrirkomulag bygg-
inga og starfsemi.
Til dæmis eru íbúðir „í álmum
°g teygja sig frá kjarna með mat-
sal, tómstundavinnustofu, herbergi
forstöðukonu o.fl., en samkomusal-
ur liggur að kjarnanum. Dagstofur
með góðu útsýni yfir garðinn
tengja íbúðardeildir matsal. Matur
er eldaður í eldhúsi sjúkrahúss Sól-
vangs og kemur þaðan í hitavögn-
um, en aðeins býtibúr er í heimil-
inu. Sömuleiðis er þvottur og ýmis
önnur þjónusta, svo sem lækna,
sameiginleg og staðsett í sjúkra-
húsinu Sólvangi". Alls yrði grunn-
flötur bygginganna um 1600 fer-
metrar og áætlaður byggingar-
kostnaður um 13,6 milljónir króna.
Jóhann greinir milli þrenns kon-
ar þjónustu: „I fyrsta lagi eru sjúk
gamalmenni. Sjúkrahúsið Sólvang-
ur hentar vel til að annast slíkt
fólk. I öðru lagi er heilbrigt aldrað
fólk sem þarf á nokkurri umönnun
og umsjón að halda. Fyrir þetta
fólk er áætluð bygging sérstaks
heimilis. Loks er aldrað fólk, sem
engrar aðstoðar þarfnast, ef vel er
að því búið í hentugum íbúðum og
vel staðsettum.“ Þá gerir Jóhann
ráð fyrir byggingu heilsuverndar-
stöðvar í tengslum við Sólvang og
að fæðingarheimili sé áfram stað-
sett í sjúkrahúsinu með nokkrum
endurbótum. A heilsuverndarstöð-
inni reiknar hann með mæðradeild,
barnadeild, slysavarðstofu, aðstöðu
fyrir næturlækni og sérfræðilega
læknaþjónustu.
I lok bréfsins segir höfundur frá
því að bæjarstjórn hafi þetta sama
ár samþykkt að hefja á árinu und-
irbúning að byggingum á Sólvan-
gssvæðinu og ráðgert sé að hefja
framkvæmdir strax og nægilegs
fjár hefir verið aflað og vinnuteikn-
ingar liggi fyrir.
Nokkur bið varð þó á að hafist
væri handa við uppbygginguna og
stjórnarfundur í Styrktarfélagi
aldraðra ályktar 27. apríl, 1971, um
brýna nauðsyn þess að byggðar
verði í Hafnarfirði íbúðir við hæfi
eldri borgara. í Alþýðublaði Hafn-
arfjarðar, sem kom út 13. júlí 1972,
er haft eftir Jóhanni í fyrirsögn:
„Stærstu verkefnin eru: Bygging
íbúða fyrir aldraða og fullkomin
aðstaða til tómstundastarfa.“ Og í
greininni getur formaðurinn ekki
leynt vonbrigðum sínum með að
þessi markmið séu enn ekki í höfn
og ekki lifði hann að sjá þessar
hugmyndir sínar verða að veru-
leika. En nú eru sem kunnugt er
íbúðir fyrir aldraðra á Sólvan-
gssvæðinu og heilsuverndarstöð
með slysavarðstofu. Þær hug-
myndir voru fyrst kynntar í blöð-
um fáum dögum eftir að Jóhann
Þorsteinsson lést 16. mars árið
1976.
Um staðgreiðslu skatta 1951
Margt fleira mætti auðvitað
nefna af því sem Jóhann Þorsteins-
son tók sér fyrir hendur á við-
burðaríkri ævi, enda af mörgu að
taka. Vart verður þó undan vikist
að nefna hér í lokin grein sem hann
skrifaði í Sveitarstjórnarmál um
skattheimtu árið 1951, en Jóhann
var um langt skeið í skattanefnd og
yfirskattanefnd og starfaði við það
á heimili sínu að Suðurgötu 15 í
Hafnarfirði.
I upphafi greinar sinnar segir
Jóhann „að ein helsta orsök þess
að menn tóku að flytja frá Noregi
og nema land á Islandi, hafi verið
sú að Haraldur konungur lagði
skatta á menn, en þeir kusu heldur
að flýja land en greiða skattana".
Hann bendir á að það hafi ekki ver-
ið fyrr en eftir að Gissur ísleifsson
varð biskup árið 1082 og hafði lagt
tíund á menn, að íslendingar hafi
þurft að greiða opinber gjöld svo
heitið gæti. Síðan hafi skattaálög-
urnar aukist jafnt og þétt, mest þó
á þessari öld, og gjöldin verið
„fremur óvinsæl" meðal þegnanna
„og fremur illa um þau talað“ segir
Jóhann og bætir við að ef vel sé að
gáð hafi þessi gjöld meira en nokk-
uð annað bætt kjör þegnanna.
Hann getur heldur ekki látið hjá
líða að nefna „að hver og einn vilji
greiða sem minnst, en þó fá sem
mest úr hinum sameiginlega sjóði,
beint og óbeint“ enda sé það ekki
óeðlilegt en hann vilji samt sem áð-
ur ekki meina „að okkur skorti all-
an þegnskap að þessu leyti, og því
síður, að menn eigi að bera mögl-
unarlaust allt, sem kann að vera af
þeim heimtað, hversu óbærilegt og
ósanngjarnt sem það er“.
Fyrirkomulag á skattheimtunni
þykir Jóhanni vera flókið, sumt
eðlilega, en margt mætti að hans
mati betur fara í vinnubrögðum við
skattaálögurnar sjálfar. Hann
nefnir fimm tegundir af tekjuskatti
sem menn geta „fengið að greiða á
sama tíma“ og á þar við tekjuskatt,
tekjuskattsviðauka, stríðsgróða-
skatt, eignakönnunarskatt og stór-
eignaskatt, sem öllum verði að
halda sundurgreindum í bókhaldi.
Jafnframt umræðunni um flókið
kerfi segir Jóhann í þessari grein,
sem birtist fyrir tæpum 50 árum,
að heppilegast væri að öll gjöld
væru lögð á af sama aðila eftir ein-
um ákveðnum reglum og innheimt
af einni og sömu stofnun og athygl-
isverðastar eru síðan tillögur hans
um staðgreiðsluskattinn, sem hann
kallar svo. Hann segir: „Bezt væri
að gjöldin væru álögð og greidd að
sem mestu leyti jafnóðum og unnið
er fyrir þeim tekjum, sem þau eru
lögð á.“ Sambærilegt kerfi var síð-
an, sem kunnugt er, tekið upp ára-
tugum eftir að Jóhann setti fram
hugmyndir sínar um „staðgreiðslu-
skattinn".
Hver var maðurinn?
Hann hét fullu nafni Jóhann
Ingvar Þorsteinsson og fæddist á
Berustöðum í Holtum, Ásahreppi í
Rangárvallasýslu, hinn 9. maí,
1899. Jóhann hneigðist til náms og
hleypti heimdraganum nítján ára
gamall. Leiðin lá til Hafnarfjarðar
en þangað kom hann fyrst veturinn
1918-1919. Hann langaði mjög í
Flensborgarskólann og það gekk
eftir. Að loknu gagnfræðaprófi frá
Flensborg og tveggja ára námshléi
sem hann nýtti til þess að afla fjár
til frekara náms, tók kennaranámið
við. Til þess að safna sér fyrir nám-
skostnaði má segja að hann hafi
stofnað dálítinn einkaskóla. Hann
tók 6 krónur fyrir að kenna hverju
barni í einn mánuð. Þegar hann út-
skrifaðist með kennarapróf voru
liðin 8 ár frá því hann kom fyrst til
Hafnarfjarðar en þó hafði hann
lokið bæði Flensborg og kennara-
námi á skemmri tíma en ráðgert
var samkvæmt áætlun skólans.
Jóhann var kennari og sagður
býsna laginn sem slíkur. Hann er
sagður hafa verið kröfuharður og
strangur, réttsýnn og samvisku-
samur, en einnig var hann mikill
félagi nemenda sinna og hafði
næmt auga fyrir hæfileikum
þeirra.
Jóhann kenndi við Barnaskóla
Hafnarfjarðar í 20 ár og megnið af
því tímabili var hann einnig
stundakennari við Iðnskóla Hafn-
arfjarðar. Auk þess að vera fyi-sti
formaður Styrktarfélags aldraðra
var hann formaður Skíða- og
skautafélags Hafnarfjarðar um
tíma og fyrsti formaður Iþrótta-
bandalags Hafnarfjarðar. Hann
var lengi formaður stjórnar Kaup-
félags Hafnfirðinga og formaður
Byggingafélags alþýðu. Hann var
einnig í yfirskattanefnd og var
nefndin þá til húsa á heimili Jó-
hanns og Astrid, eiginkonu hans.
Það mun hafa verið allgestkvæmt á
heimilinu meðan á þessu stóð en
ekki er víst að öllum hafi þótt
heimboðin þangað jafnfýsileg. Jó-
hann mun þó hafa haft gott lag á
því að telja mönnum trú um að
þeim liði miklu betur ef skattstofn-
inn hækkaði dálítið til samræmis
við raunveruleikann.
Árið 1949 varð Jóhann kennari
við Flensborgarskólann og þar
kenndi hann í tíu ár, eða fram til
ársins 1958 þegar hann gerðist for-
stjóri Elli- og hjúkrunarheimilisins
Sólvangs. Sólvangi veitti Jóhann
forstöðu þar til komið var að
starfslokum þann 1. janúar, 1967.
Þá einhenti hann sér í félagsstarf
og hagsmunabaráttu fyrir aldraða
og starfaði af hugsjón og eljusemi
á þeim vettvangi allt þar til yfir
lauk. Þá lét hann eftir sig eigin-
konu sína, Astrid, sem fluttist frá
Svíþjóð til íslands árið 1938, og
börnin tvö, Kjartan, sem nú er
framkvæmdastjóri EFTA, og Ingi-
gerði Maríu, en hún er verslunar-
stjóri hjá Lyfju hf.
Eins og hér hefur komið fram
reyndist Jóhann Þorsteinsson um
margt framsýnn maður og meðal
frumkvöðla á ýmsum sviðum. Hans
verður minnst sem baráttumanns
fyrir hagsmunum aldraðra og vitað
er að margir nemenda hans minn-
ast þessa gamla kennara síns með
hlýhug. Og eflaust hefði Jóhann
getað litið stoltur yfir plægðan og
gróinn akurinn sinn við Sólvang nú
að kvöldi 20. aldar, enda hefur
ýmsum hugmyndum, sem hann
barðist fyrir, verið hrint í fram-
kvæmd. En betur má ef duga skal
og ljóst er að menn eins og Jóhann
Þorsteinsson mega varla setjast í
helgan stein að lokinni starfsævi -
enn þurfa aldraðir að berjast fyrir
hagsmunum sínum eins og aðrir
þjóðfélagshópar. Öll tækifæri eins
og ár aldraðra verður því að nýta
til þess að vekja athygli á því sem
betur mætti fara ekki síður en að
ljá máls á því sem vel hefur tekist
en má þó aldrei gleymast.
Höfundur er upplýsingafulltrúi
Hafnaríjarðarkaupstaðar.
Ullarjakkar
Kr. 9.990
POSTURIN N
- með jólaJareðju,!