Morgunblaðið - 22.12.1999, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Tölvunefnd kynnir drög að öryggisreglum vegna gagnagrunns á heilbrigðissviði
Öryggiskröfur byggðar á al-
þjóðlega viðurkenndum staðli
TÖLVUNEFND hefur unnið drög
að öryggisskilmálum sem settir
verða vegna starfsrækslu miðlægs
gagnagrunns á heilbrigðissviði. Ör-
yggiskröfurnar eru byggðar á al-
þjóðlega viðurkenndum staðli.
Eru drögin birt á heimasíðu tölvu-
nefndar á Netinu og er öllum gefinn
kostur á að kynna sér efni þeirra og
koma að athugasemdum. Mun
nefndin fara yfir allar athugasemdir
sem berast fyrir 28. desember og
taka mið af þeim þegar endanlegir
öryggisskilmálar verða gefnir út.
Tölvunefnd hefur unnið verkefnið í
samráði við innlenda og erlenda sér-
fræðinga og hefur sérstaklega verið
fengist við gagnaöryggi með tilliti til
persónuvemdar.
Enginn einn þáttur nægilegur
til að tryggja öryggi
Tekið er fram í kynningu tölvu-
nefndar að til að tryggja öryggi
tövlukerfa þurfi að beita markvissum
aðferðum, sem felist í tæknilausnum,
stjórnun og virku eftirliti. „Enginn
EINAR Þorgeirsson, sem rekið hef-
ur gróðrastöðina Birkihlíð í mörg
ár stækkaði við sig á dögunum. Nú
er nýopnuð blómabúð á sama stað
og óhætt að segja að hún sé nokkuð
óvenjuleg. „Það Iiggur gata í gegn-
um húsnæðið og markmiðið er að
líkja eftir þorpstemmningu," segir
Einar í samtali við Morgunblaðið.
Einar segir hugmyndina að
blómabúðinni hafa fæðst er gróðr-
astöðin var flutt á núverandi stað
við Dalbraut í Kópavoginum. Hús-
næði blómabúðarinnar er hannað af
Stefáni Emi arkitekt að utan en
einn þessara þriggja þátta er nægi-
legur til að tryggja öryggi gagna-
grunnsins,“ segir í drögum tölvu-
nefndar.
Gerðar eru tilraunir til að skil-
greina hættur og hvemig bregðast
megi við þeim og taldar upp helstu
leiðir til árása, sérstaklega þær sem
litið er á sem tilraun til að rekja upp-
lýsingarnar til einstakra manna.
Bent er á að jafnvel besti undirbún-
ingur geti ekki tekið á öllum ófyrir-
sjáanlegum atriðum og leggur tölvu-
nefnd því áherslu á sívirkt eftirlit og
stöðuga endurskoðun á skipulagi og
markmiðum öryggismála. Tekið er
fram að í almennum öryggisskilmál-
um tölvunefndar verði ákvæði sem
heimili tölvunefnd að endurmeta
tækni-, öryggis- og skipulagsskil-
mála sem rekstrarleyfishafa ber að
uppfylla í ljósi nýrrar tækni, reynslu
eða breyttra viðhorfa.
Tölvubúnaður í læstu rými
Tekið er fram að ýmsar stjómun-
arlegar aðferðir verði notaðar við
Einar sjá sjálfur um hönnun innan-
húss sem er nokkuð óvenjuleg sem
og efniviðurinn.
„Sem dæmi má nefna að gólfið
sem er lagt grágrýtishellum til-
höggnum hér á staðnum," segir
Einar. Timbur sem notað var í inn-
réttinguna á sér einnig óvenjulega
sögu en það á rætur sínar að rekja
til Barónsfjóssins sem stendur við
Barónsstíg í Reykjavík, en þar er nú
rekin matvöruverslun.
Þetta er fyrsta verslun sem Einar
hannar en hann starfaði sem skrúð-
garðyrkjumeislari lengi vel og hef-
starfrækslu og eftirlit með rekstri
gagnagrunnsins og mikilvægt sé að
vanda val á mönnum í ábyrgðarstöð-
ur. Mælt er íyrir um dreifða ábyrgð
þegar tveir eða fleiri koma saman til
að samþykkja aðgerðir í tengslum
við starfsemi gagnagrunnsins.
Þá er sett það skilyrði að tölvubún-
aður gagnagrunnsins skuli vera í
læstu rými sem enginn aðgangur sé
að í daglegum rekstri grunnsins.
Oll persónuauðkenni dulkóðuð
með auðkennisnúmerum
Tæknilegum öryggiskröfum, s.s.
um bann við tengingu gagnagrunns-
ins við Netið og um rekjanleika allr-
ar vinnslu, er ætlað að auka mjög á
öryggi grunnsins. ,A-ð auki lúta kröf-
urnar að því að einungis dulkóðuð
persónuauðkenni (nöfn/kennitölur)
verði að finna í MGH (miðlægum
gagnagrunni á heilbrigðissviði,
innsk. Mbl.) og að rannsóknamiður-
stöður verði ópersónugreinanlegar.
Mikilvægustu tæknilegu aðferðirnar
eru þær sem styðja stjómunalegar
ur því reynslu af hönnun garða.
Vel hefur tekist til og segir Ein-
ari viðskiptavinum líða vel í versl-
uninni. Framkvæmdum er þó ekki
aðferðir, t.d. eftirlit og aðgangs-
hindranir. Hvenær sem gögnum
verður bætt við MGH verða öll per-
sónuauðkenni dulkóðuð. Það er gert
þannig að kennitölum er skipt út og
auðkennisnúmer sett í þeirra stað.
Dulkóðunarstofa, sem verður undir
stjóm tölvunefndar, framkvæmir
frekari dulkóðun á auðkennisnúmer-
um. Að auki verða þar felldar út
færslur um þá einstaklinga sem
hafnað hafa þátttöku í granninum.
Sérstakur hugbúnaður er notaður til
að „leggja spurningar“ fyrir gagna-
grunninn og er hann hluti af svoköll-
uðu fyrirspumarlagi MGH. Niður-
stöður úr fyrirspumarlaginu, eins og
það verður úr garði gert, geta ein-
vörðungu innihaldið upplýsingar um
hópa þar sem ekki verður hægt að
bera kennsl á upplýsingai’ um ein-
staka menn. Þetta verður tryggt með
tækniaðferðum og með skráningu og
eftirliti. Sérhver hluti fyrirspurnar-
lagsins mun sæta sérstakri úttekt af
hálfu eftirlitsaðila," segh' í drögum
að öryggisskilmálum tölvunefndar.
lokið enn. Með vorinu er stefnt að
því að opna veitingasal í húsnæði
verslunarinnar sem alls er um 400
fm og full af spennandi vöru.
Örygg-
iskröfur
taka til
margra
aðila
ÖRYGGISKRÖFUR tölvu-
nefndar ná til eftirtalinna aðila
og gagna, skv. drögum að ör-
yggisskilmálum nefndarinnar:
1. Listi yfir úrsagnir úr
gagnagranninum, sem geymd-
ur er hjá landlækni.
2. Dulkóðunarstofa verður
undir stjórn tölvunefndar.
3. Heilbrigðisstofnanir sem
safna heilbrigðisupplýsingum
og senda þær í gegnum Dul-
kóðunarstofu til gagnagranns-
ins.
4. Önnur gögn rekstrarleyf-
ishafa gagnagrannsins, s.s.
ættfræði- og erfðafræðiupp-
lýsingar, sem hugsanlega
verða notuð til rannsókna
ásamt gagnagranninum ef til
þess fæst leyfi tölvunefndar.
5. Öruggt flutningslag fyrir
gögn frá utanaðkomandi
stofnunum.
6. Rekstrarleyfishafi og
starfsmenn hans sem vinna
með gagnagrunninn.
7. Þverfagleg siðanefnd sem
samþykkir eða hafnar rann-
sóknum.
8. Starfrækslunefnd sem
hefur efth-lit með daglegum
rekstri og tryggir að farið sé
að lögum, kröfum tölvunefnd-
ar og áliti þverfaglegrar siða-
nefndar.
9. Fyrirspurnarlag sem
inniheldur hugbúnað og gögn
fyrir rannsóknaraðferðir sem
eftirlitsaðilar hafa samþykkt.
10. Skrá sem starfrækslun-
efnd hefur aðgang að yfir alla
notkun á fyrirspurnarlagi.
11. Starfsmenn rekstrar-
leyfishafa aðrir en rannsókna-
raðilar sem sjá um gagna-
grunninn.
12. Viðskiptavinir rekstrar-
leyfishafa.
Öðruvísi blómabúð opnuð í Kópavogi
Leitast við að skapa
þorpsstemmningu við
verslunina
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
KRISTÍN Magnúsdóttir, Guðrún Þorleifsdóttir, Gróa Ágústsdóttir og
Einar Þorgeirsson eigandi Birkihlíðar.
Athugasemd frá
Barnaverndarstofu
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá Barna-
verndarstofu vegna fréttatilkynn-
ingar dómstólaráðs, í Morgunblað-
inu 21. desember 1999:
„Dómstólaráð hefur sent frá sér
fréttatilkynningu varðandi þá opin-
bera umfjöllun sem orðið hefur um
skýrslutöku fyrir dómi. Barna-
verndarstofa telur óhjákvæmilegt
að koma á framfæri nokkram at-
hugasemdum af þessu tilefni. í til-
kynningu dómstólaráðs er því hald-
ið fram að það sé ein af
grandvallarreglum íslensks réttar-
fars að jafnræði ríki milli sakborn-
ings og brotaþola í kynferðisbrota-
málum. Þá segir: „Dómarar hafa
talið að jafnræði sé betur tryggt á
þeim hlutlausa stað sem húsnæði
dómstóls óneitanlega er en í Barna-
húsi sem leynd á að hvíla yfir og
jafnframt fer fram starfsemi sem
lýtur að velferð meints brotaþola."
Barnaverndarstofa bendir á eft-
irfarandi atriði í þessu sambandi: 1.
í Barnahúsi hafa nú verið tekin 139
rannsóknarviðtöl af börnum, þar af
83 skýrslutökur fyrir lögreglu og
dómara. Með þeim skýrslutökum
hafa verjendur sakborninga ætíð
fylgst og sakborningar sjálfir jafn-
framt átt kost á því ef svo ber undir.
Þannig hafa þeir haft fullt tækifæri
til að koma að spurningum til brota-
þola svo og öðram athugasemdum
um skýrslutökuna. Aldrei hefur til
þess komið að verjendur eða sak-
borningar sjálfir hafi komið á fram-
færi mótmælum við að skýrslutaka
fari fram í Barnahúsi eða um fram-
kvæmd hennar að öðru leyti, svo að
Barnaverndarstofu sé kunnugt um.
Spyrja má hvort dómstólaráð gangi
ekki skrefi lengra í réttindagæslu
sakborninga en þeirra eigin lög-
menn með því að draga í efa hlut-
leysi Barnahúss, sem vettvang
skýrslutöku.
2. Rétt er að taka fram að áður en
til skýrslutöku kemur hafa sér-
fræðingar Barnahúss engin sam-
skipti átt við barnið. Sá sérfræðing-
ur sem tekur viðtalið er því í sömu
stöðu og allir aðrir sem að skýrslu-
tökunni koma. Sú vinnuregla er
jafnframt höfð í heiðri að sá sérf-
ræðingur sem tekur skýrslu af
barni er ekki sá hinn sami og síðar
annast greiningu og veitir barninu
meðferð. Sú staðhæfing dómstólar-
áðs að það dragi úr hlutlægni við
skýrslutöku að starfsfólk Barna-
húss starfi jafnframt að velferðar-
málum barna er því byggð á mis-
skilningi. Sú tilhögun er að ofan
greinir er einmitt til að tryggja
hlutlægni sérfræðings sem rann-
sakanda enda er hans starf undir
stjórn og eftirliti dómara og áður
lögreglu fyrir 1. maí sl.
3. Sjónarmið dómstólaráðs þess
efnis að það kunni að vekja upp
spurningar um hlutlægni þegar mál
kemur fyrir dóm ef starfsfólk sem
starfar einnig að barnaverndarmál-
um annist skýrslutöku, er lítt skilj-
anleg í ljósi þess að Héraðsdómur
Reykjavíkur hefur sjálfur leitað
eftir samningum við a.m.k. tvo
starfsmenn barnaverndarnefnda
um að veita liðsinni sitt við skýrslu-
töku barna í dómhúsinu í framtíð-
inni. Sömuleiðis hefur nýlega verið
óskað eftir samningi við sérfræð-
inga Barnahúss vegna sama máls.
4. Dómstólaráð gefur til kynna að
sú leynd sem hvílir yfir Barnahúsi
gangi gegn jafnræðisreglunni. I
ljósi þess að umrædd mál eru
gjarna flutt í lokuðu þinghaldi er
erfitt að skilja hvað hér er átt við.
Það skal tekið fram að ábendingar
um að rétt væri að halda heimilis-
fangi Barnahúss leyndu eftir föng-
um kom á sínum tíma frá réttar-
vörslukerfinu, eins og margt annað
gagnlegt við undirbúning starfsem-
innar. Ekkert er því til fyrirstöðu
að aflétta leyndinni ef dómarar
telja það rétt.
5. I breytingu á lögum um með-
ferð opinberra mála frá maí sl., sem
fól í sér að dómarar bera nú ábyrgð
á skýrslutöku, er að finna frávik frá
meginreglu íslensks réttarfars, sem
er að lögregla og ákæravald axli
þessa ábyrgð. í þessu ljósi verður
að telja að sjónarmið dómstólaráðs
þess efnis að almenn ákvæði réttar-
farslaga um að dómsathafnir skuli
fara fram í dómsölum, eigi síður við.
Með lagabreytingunni verður að
líta svo á að löggjafinn hafi ætlast
til sérstakrar meðferðar á umrædd-
um málum þannig að sérstakt tillit
sé tekið til þarfa barns, sem er
brotaþoli. Þess vegna er það sjónar-
mið Barnaverndarstofu, að skýrslu-
taka af barni í Barnahúsi sé nær
anda laganna en skýrslutaka í dóm-
húsi.
6. Þeir aðilar sem hafa komið að
stofnun og starfrækslu Barnahúss
eru ríkissaksóknari, ríkislögregl-
ustjóri og lögreglustjórinn í
Reykjavík, auk barnaverndaryfir-
valda og lækna. Skv. ákvæðum rétt-
arfarslaga og lögreglulaga ber lög-
reglu og ákæruvaldi ávallt að gæta
fyllstu hlutlægni og réttsýni. Lög-
regla og ákæruvald báru ábyrgð á
skýrslutöku í Barnahúsi fram að
gildistöku umræddrar lagabreyt-
ingar auk þess sem verjanda og
sakborningi hefur gefist kostur á að
fylgjast með skýrslutöku og koma
að spurningum. Þannig hefur
Barnahúsið ætíð starfað í anda
jafnræðisreglunnar. Það er sjónar-
mið Barnaverndarstofu að dómarar
séu ekkert síður hæfir til að gæta
þess að jafnræðisreglan sé í háveg-
um höfð, ef þeir kjósa að nota
Barnahús, en lögregla og ákæru-
vald var fyrrum.
Margir dómarar virðast vera
sömu skoðunar enda hafa verið sett
29 dómþing í Barnahúsi frá 1. maí
sl. þar sem skýrsla hefur verið tek-
in af brotaþola.
7. Rannsóknir hafa leitt í ljós að í
yfir 90% mála sem varða meint kyn-
ferðisbrot gegn börnum eru hvorki
fyrir hendi læknisfræðileg sönnun-
argögn né vitni að broti. Því hvílir
málið einatt á framburði barnsins.
Þess vegna er brýnt að þjálfaðir
kunnáttumenn taki skýrslu af
barni. Þá hefur verið sýnt fram á að
hætta er á að framburður barns
taki breytingum þurfi það að segja
mörgum ólíkum viðmælendum sögu
sína. Loks hafa rannsóknir sýnt
fram á gildi þess að viðtal við barn
fari fram í umhverfi sem er því vin-
veitt. Því lægra sem kvíðastig
barnsins er, því líklegra er það til
að geta tjáð sig um erfiða lífs-
reynslu. Barnahúsið er þannig til
þess fallið að leiða hið sanna í ljós
og dregur úr líkum þess að sak-
borningur sé hafður fyrir rangri
sök. A grundvelli þessara stað-
reynda var Barnahúsið sett á stofn
sem samstarfsvettvangur allra
þeirra opinberu aðila sem hlutverki
hafa að gegna við rannsókn og með-
ferð þessara mála. Dómhús getur
aldrei komið í stað þess. Það er og
verður ætíð heimavöllur hinna ful-
lorðnu og skiptir þá innrétting í
einu herbergi ekki sköpum. Því er
jafnræðisreglu réttarfarslaganna
snúið upp í andhverfu sína, ef þau
eru túlkuð hinum fullorðnu í hag,
allt frá rannsóknarstigi til loka
málsmeðferðar fyrir rétti.“