Morgunblaðið - 22.12.1999, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1999 37
Mikið rit
og vandað
BÆKUR
Sagnfræði
NÚHEILSARÞÉR A
HAFNARSLÓÐ
Ævir og örlög í höfuðborg íslands
1800-1850 eftir Aðalgeir Kristjáns-
son. 413 bls. Nýja bókafélagið.
Prentun: Steinholt ehf. Reykjavík,
1999.
ENGINN núlifandi íslendinga
mun gjörþekkja betur sögu Hafn-
arstúdenta á 19. öld en höfundur
bókar þessarar. Ef unnt væri að
snúa hjóli tímans aftur á bak og
Aðalgeir Kristjánsson mætti ganga
um stéttir og stræti Hafnar á tím-
um Fjölnismanna væru
þeir fáir, íslendingarn-
ir, sem hann mætti á
götu, að hann gæti ekki
ávarpað þá með nafni
og starfsheiti. Hann
gæti spurt þá um lífið á
Regensen og samkomu-
lagið í landahópnum.
Einnig mundi hann
rata að dyrum þeirra
flestra. Og hann gæti
strax talað við hvern
þeirra sem væri um
menn og málefni sem
hæst bæri þá stundina,
nánast eins og hann
væri einn af þeim. Þeg-
ar í háskóla valdi hann
sér Fjölni sem kjörsvið.
Doktorsritgerð hans fjallaði um
Brynjólf Pétursson. Rit það, sem
hann hefur nú sent frá sér, Nú
heilsar þér á Hafnarslóð - titillinn
tekinn upp úr kvæði Jónasar - er
því reist á áratuga rannsóknum,
bestu hugsanlegri staðfræði og al-
hliða sögulegri þekkingu.
Ævir og örlög í höfuðborg ís-
lands 1800-1850 er undirtitill bók-
arinnar. Það er réttnefni. A engum
tíma fremur hefur Kaupmannahöfn
mátt heita höfuðborg íslendinga.
Þar og þá hófst íslensk endurreisn.
Betra mannval Islendinga hefur
sjaldan eða aldrei aldrei, hvorki
fyrr né síðar, verið þar saman
komið. Ber þá fyrst að telja Jón
Sigurðsson og Fjölnismenn sem
öðrum fremur hvöttu Islendinga til
dáða. Hver og einn og allir saman
breyttu þeir ímynd Islands, skópu
Islendingum nýja sjálfsvitund. A
síðustu árum Fjölnis komu svo til
Hafnar kornungir menn sem héldu
uppi merki frumherjanna en áttu
samt eftir að setja annan og ekki
ómerkari svip á menntalífið og Is-
lendinganýlenduna, þeirra á meðal
Benedikt Gröndal, Gísli Brynjúlfs-
son, Grímur Thomsen og Jón Thor-
oddsen. Ungir menn leituðu þá
gjarnan til eldri Hafnar-íslendinga
sér til halds og trausts, þeirra á
meðal til Finns Magnússonar
leyndarskjalavarðar en hann
reyndist mörgum betri en ekki.
Finnur greiddi meðal annars
skraddarareikninga Gríms og
sendi þá svo aftur heim til Þor-
gríms gullsmiðs á Bessastöðum
sem þá varð að gera svo vel að be-
tala. Aðalgeir dregur upp afar
skýra og glögga mynd af Finni sem
hefur verið bæði fljóthuga og stór-
huga og stundum ekki sést fyrir í
ákafanum. Hann hafði vakandi
áhuga á fornum íslenskum fræðum
sem voru í hávegum höfð á Norð-
urlöndum um þetta leyti. Er óhætt
að fullyrða að sá áhugi hafi greitt
götu margra Islendinga til áhrifa
og metorða. Finnur hafði sterkan
metnað til að láta að sér kveða,
koma fram með eitthvað nýtt, eitt-
hvað sem athygli vekti. En kapp
hans gat verið meira en forsjá.
Mun lengi í minnum höfð rannsókn
hans á rúnaristum á klettariðum á
Jótlandi. Út úr þeim las Finnur
samfelldan og - að hann ætlaði -
ævafornan texta. Síðar kom á dag-
inn að rúnir þessar voru vatnsrásir
einar, sorfnar í berg-
ið af veðrum ald-
anna. Það lýsir betur
en annað landlægri
meinfýsi samland-
anna að þessa rúna-
lestrar Finns skuli
lengur minnst en alls
þess sem hann gerði
vel.
Þarna er og langt
mál og ítarlegt um
Þorleif Repp sem
setti ekki minni svip
á félagslíf Islendinga
þótt með öðrum
hætti væri. Aðalgeir
lýsir honum sem
greindum manni og
framgjörnum. En
Þorleifur hefur verið haldinn
óþreyju, auk þess sem honum hef-
ur veist erfltt að lynda við menn.
Nú mun það kallað að hafa per-
sónuna á móti sér. Aðalgeir minnir
á hvernig andstæðingar Þorleifs
notfærðu sér veikleika hans og
skapbresti til að koma honum úr
jafnvægi þegar hann skyldi verja
magistersritgerð sína við Hafnar-
háskóla. Þeir reittu hann svo til
reiði að hann svaraði með hlátri og
og gleymdi öllum virðuleika. Af-
leiðingin varð sú að hann hlaut
ekki nafnbót þá sem hann hafði
sóst eftir. Fór þá líkt og með Finn
og rúnirnar, þessari frammistöðu
Þorleifs var hvað lengst haldið á
lofti framar öðru sem hann tók sér
fyrir hendur. Aðalgeir upplýsir að
þrátt fyrir skapbrestina hafi Þor-
leifur verið maður félagslyndur og
meðal annars beitt sér í samtökum
stúdenta.
Til Hafnar héldu að sjálfsögðu
fleiri en stúdentar. Þangað fór
meðal annarra Sigurður Breiðfjörð
til að nema dönsk lög með góðra
manna tilstyrk. Fáar sögur fóru af
laganámi Sigurðar sem eyddi fé
sínu á knæpum og forðaði sér allar
götur útnorður á Grændlands
grund sem var hjari veraldar til að
þurfa ekki að standa vinum og ætt-
ingjum reikningsskap gerða sinna.
„Nú hefur hann ásett að fara til
Grænlands sem beykir, og sam-
gleðjast menn á Islandi, að það
verði þá um stund og tíma frítt frá
svoddan landplágu," skrifaði Torfí
Eggers í bréfi til Friðriks, bróður
síns.
Sú hálfa öld, sem rit Aðalgeirs
tekur til, var samfellt breýtinga-
skeið í Danmörku sem og Evrópu
gervallri. Með Napóleonsstyrjöld-
unum hættu Danir að vera nokkurs
konar stórveldi og urðu það smá-
ríki sem þeir síðan hafa verið.
Tækniframfarir urðu þó geysimikl-
ar í landinu sem og í Evrópu allri
þótt þær næðu ekki til Islands.
Með stórbættum samgöngum tóku
Hafnar-íslendingar að ferðast til
suðlægari landa og sneru þá til
baka sem forframaðir heimsborg-
arar. Þeir voru fleiri en Tómas sem
fóru slíkar kynnisferðir.
Sumir, sem segir frá í riti þessu,
ólu allan sinn aldur í Höfn, þeirra á
meðal Jón Sigurðsson og Fjölnis-
menn, allir nema Tómas. En þeir
sem ílentust í Höfn héldu eigi að
síður áfram að vera íslendingar í
sinni og -skinni. Heim frá Höfn
sendu þeir meðal annars rit þau,
mörg og merkileg, sem bárust vítt
og breitt um landið og breyttu
smásaman þankagangi íslendinga,
efldu sjálfstraust þjóðarinnar og
bjuggu þannig í haginn fyrir kom-
andi baráttu. Þannig lögðu þessir
nítjándu aldar menn grunninn að
framförum þeirrar aldar sem nú er
að renna skeið sitt á enda.
Þessi ágæta bók Aðalgeirs Krist-
jánssonar hlýtur að teljast til und-
irstöðurita. Þótt áfram verði haldið
að rýna í ævir og örlög þessara
Hafnar-íslendinga og auðvitað
megi lengja sögu þessa og fylla í
eyður eru fáar líkur til að nokkuð
stórvægilegt verði hér eftir grafið
upp sem ekki er þegar vitað og
ekki er að finna í riti þessu. Texti
höfundar er ekki aðeins ljós og
skýr. Aðalgeir er einnig lagið að
blása lífsanda í frásögn sína, leiða
lesandann um torg og stræti þeirr-
ar Hafnar sem skóp svo mörgum
íslendingum örlög, stundum gæfu-
leg en stundum líka dapurleg.
Bókin er hin veglegasta að frá-
gangi. Meðal annars gefur að líta
myndir af öllum þeim Hafnar-ís-
lendingum sem við sögu koma og
myndir eru til af.
Erlendur Jónsson
Hvaða hiti á að vera á ofninum
þegar kalkúnninn er eldaður?
Svarið er á Netinu______
www.kalkunn.is
Rétta slóðln að llúffengri hátiðarmáltið
Kokteilhristari
Arþúsunda
kokteilhristarinn.
Uppskriftir fylgja
Jólatilboð
995 kr.
HÚSASMIÐJAN
Sími 525 3000 • www.husa.is
Tilkynning um skráningu skuldabréfa á Verðbréfaþing íslands
GRINDAVÍKURBÆR
1. FLOKKUR 1999
kr. 135.000.000.-
kr. hundraöþrjátíuogfimm milljónlr 00/100
Útgáfudagur: 5. nóvember 1999
Áv.kr. á útgáfudegl: 5,80%
Grunnvfsitala: Nvt. 193,3
Lánstími: 15 ár
Elningar bréfa: kr. 5.000.000.-
Skráning: Verðbréfaþing íslands hefur samþykkt aö taka skuldabréfin á skrá
og verða þau skráð 27. desember 1999, enda verði öll skilyrði
skráningar uppfyllt.
Upplýslngar og gögn: Skráningarlýsing og önnur gögn sem vitnað er til í
skráningarlýsingunni liggja frammi hjá Landsbanka íslands hf.,
Laugavegi 77, 4. hæö, 155 Reykjavík og á skrifstofu
Grindavíkurbæjar, Víkurbraut 62, 240 Grindavík.
Söluaöílar og
umsjón meö útgáfu:
Landsbanki ísland hf. - Viðskiptastofa, Laugavegi 77,
4. hæð, 155 Reykjavík.
Landsbankl íslands hf. - Vlfisklptastofa
Laugavegl 77, 155 Reykjavík, sfmi 560 3100, bréfsíml 560 3199, www.landsbankl.is