Morgunblaðið - 22.12.1999, Page 44

jgl4 MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Aíslandi hafa gjarnan
heyrst gagnrýnis-
raddir á það fólk,
sem fær námslán til
að mennta sig en
skilar engu til þjóðfélagsins,
a.m.k. ekki strax að námi erlendis
loknu. Aðrir benda á að hér sé um
lán að ræða, ekki gjöf, og að hver
og einn verði að fá að ráða sínu
lífí. Fyrir skömmu rakst ég á
blaðagrein, þar sem fjallað var
um svipaða umræðu hjá einni
stærstu þjóð heims, Indverjum,
sem jafnframt eru með fátækustu
þjóðum. Þrátt fyrir fátæktina búa
Indverjar að einum allra besta
tækniháskóla heims, Indian Inst-
itute of Technology, IIT, sem var
komið á lagg-
irnar að til-
__... ~ stuðlan Nehru
EftirHonnu forsætis.
Katrinu
Fj árfest
í framtíð
Fjárfesting í menntun ungs fólks
er fjárfesting í framtíbarmöguleikum
þjóðar. Uppkrópanir á borð við þessa
heyrast gjarnan þegar rætt er um
uppbyggingu æðri menntunar ogþær
eru ekki orðin tóm.
VIÐHORF
Friðriksen
ráðherra eftir
síðari heims-
styrjöld. Nehru gerði sér grein
fyrir nauðsyn þess að mennta
þjóð sína og byggði skólana upp
að fyrirmynd hins þekkta MIT,
Massachussetts Institute of
Technology. IIT rekur sex tækni-
háskóla í Indlandi og heimamenn
vita, að þeir sem eru svo lánsamir
að komast að í þessari virtu
menntastofnun eru búnir að gull-
tryggja framtíð sína.
Um 2.000 nemendur hefja nám
við IIT á ári hverju, en skólinn
getur aðeins tekið við 1% allra
umsækjenda. Námið er ódýrt,
enda greiða yfírvöld kostnað
hvers nemanda niður um 75%.
Það er dálaglegur stuðningur og
sumum finnst að nemendur ættu
að sýna þakklæti sitt í verki eftir
útskriftina. Margir þeirra, eða
allt að helmingur hvers út-
skriftarárgangs, halda hins vegar
til framhaldsnáms eða starfa er-
lendis, flestir í Bandaríkjunum,
þar sem um 20 þúsund IIT-nemar
búa, einn fímmti hluti allra sem
indverska menntastofnunin hefur
brottskráð frá upphafi. Stórfyrir-
tæki eins og Intel og Microsoft
senda fulltrúa sína til IIT til að
næla í framtíðarstarfsmenn. I Sil-
icon Valley í Kaliforníu virðist
annar hver maður vera af ind-
verskum uppruna. Þangað hafa
fjölmargir nemendur IIT sótt að
lokinni útskrift. Svo rækilega
hafa þeir numið land í Kísildal að
þeir áttu hlut að stofnun tíunda
hvers hugbúnaðar- og tölvufyrir-
tækis sem sett var á laggirnar í
dalnum á árunum 1995-1998.
Gengi slíkra fyrirtækja er mis-
jafnt, en í hópi gamalla IIT-
nemenda eru fjölmargir milljóna-
mæringar, sem reka stöndug íyr-
irtæki. En þeir búa allir í
Bandaríkjunum.
Þetta hefur ekki farið framhjá
fólki á Indlandi, sem telur sig illa
svikið eftir að hafa Veitt sínum
piltum (því 95% þeirra sem kom-
ast að í IIT árlega eru piltar) allt
hið besta s'em völ var á. Þessi
spekileki (brain drain) er orðinn
að stórfljóti. Sumir vilja að skól-
inn verði einkavæddur og ríkið
hætti þar með að niðurgreiða
námið, en aðrir vilja að skólinn
beiti áhrifum sínum til að fá
gamla nemendur, sem hafa auð-
r gast erlendis, til að leggja fé í ým-
is verkefni í heimalandi sínu.
Sumir gamlir nemendur hafa
vissulega svarað því kalli, með
vísan til þess að gildi menntunar
felist ekki í því hversu langt sé
hægt að ná í metorðastiganum,
heldur því að leggja sitt af mörk-
um til samfélagsins.
En málið'er ekki svo einfalt að
krefjast þess að allir út-
skriftarnemendur IIT skili sér til
starfa í Indlandi, sendi peninga til
gamla skólans síns eða gefi til
góðgerðarmála. Einmitt sú stað-
reynd, að þeir leita margir fyrir
sér utan heimalandsins, tryggir
ómetanleg viðskiptasambönd,
sem kemur heimalandi þeirra til
góða. Stórfyrirtæki á borð við
Microsoft hafa ekki aðeins reynt
að fá IIT-nemendur til Banda-
ríkjanna, heldur einnig sett upp
rannsóknarstofur í Indlandi.
Fleiri vestræn fyrirtæki hafa gert
hið sama; ákveðið að færa hluta
starfseminnar á heimavöll starfs-
mannanna. Slíkar ákvarðanir
smita út frá sér og hugbúnaðar-
fyrirtæki hafa sprottið upp eins
og gorkúlur í indverskum Kísil-
dal. Þeir sem eru að útskrifast
fylgja fordæmi fyrri nemenda og
stofna alls konar netfyrirtæki, en
ekki í Bandaríkjunum, heldur
heima í Indlandi, því netheimur-
inn er landamæralaus og hægt að
reka slík fyrirtæki hvar sem er.
Vissulega er alltaf erfitt að
reikna menntun til fjár, en það
kemur ekki í veg fyrir að fólk
reyni. Sú tala hlýtur hins vegar
að vera afar breytileg, eftir því
hvenær er reiknað. Það er
ábyggilega hægt að reikna kostn-
aðinn við hvern nemanda, sem
stendm- stoltur með stúdentshúf-
una sína eða með brottfarar-
skírteini frá Háskóla Islands og
hrópa að menntakerfið sé yfir-
gengilega dýrt. Það er líka hægt
að bíða í nokkur ár frá útskrift
þessa unga fólks og býsnast þá
yfir þeim bagga á þjóðfélaginu
sem þeir eru, sem enn þiggja
námslán af því að þeir ákváðu að
fara í langt framhaldsnám. Og
svo eru þeir, sem aldrei snúa
heim úr framhaldsnáminu og
„skulda“ þjóðinni nám sitt, fæði
og uppihald í áraraðir. Líklega
má færa gild rök að þessu svarta-
gallsrausi öllu saman, á þeim tíma
sem skoðað er. Menntun þjóðar
og framfarir eru hins vegar lang-
tímaverkefni og kemur því lítið
við hvort einn og einn námsmað-
ur ákveður að setjast að erlendis.
Það skiptir hins vegar miklu, að
læra og starfa með öðrum þjóðum
og stuðla þannig að því, þótt í
smáu sé, að koma lítilli þjóð í
samband við umheiminn. Skóla-
kerfið er vissulega dýrt og LIN á
í endalausum erfiðleikum, en það
er ekkert á við þau auðævi, sem
íslensk þjóð hefur náð að vinna úr
eigin skólum og annarra þjóða.
Annarra þjóða, vel að merkja. Is-
lendingar menntaðir erlendis
hafa stofnað mörg ný fyrirtækin
hér heima sem áður voru óhugs-
andi, á ýmsum sviðum viðskipta,
hugbúnaðar, líftækni og svo
mætti lengi telja. Endanlegir út-
reikningar á kostnaði við mennt-
un lítillar þjóðar mega bíða betri
tíma.
Aldahvörf í
verkalýðsbaráttu?
Björk Þórólfur
Vilhelmsdóttir Antonsson
GREIN Ara Skúla-
sonar framkvæmda-
stjóra ASÍ (þ. 15. des. í
Mbl.) gaf tilefni til
þessara skrifa.
Við höfum borið virð-
ingu fyrir því mikla
baráttufólki sem leitt
hefur verkalýðsbaráttu
á þessari öld. A meðan
opinberir starfsmenn
voru lengi framan af í
fjötrum laga sem mein-
uðu þeim að standa í
kjarabaráttu, héldu að-
ildarfélög ASI uppi
merkinu. Því hrökkva
margir við þegar þeir
sjá hversu mikil breyt-
ing hefur orðið á stefnu þessara sam-
taka ef marka má framkvæmda-
stjóra þeirra. Þó viljum við í lengstu
lög telja þetta orð hans eins. Blaða-
grein Ara Skúlasonar gekk öll út á
það að kalla einhvem til ábyrgðar
fyrir hinar „...gífurlegu launahækk-
anir ríkisstarfsmanna umfram áætl-
anir“. í sjónvarpsviðtali kvöldið eftir
var málflutningur hans á þá lund að
hans skjólstæðingar færu fram á
mjög hóflegar launahækkanir, en hið
eina sem skipti máli væri að stoppa
ríkisstarfsmenn af.
Út á hvað gengur kjarabarátta hjá
fólki sem svona talar? Það eitt að
reyna að níða skóinn niður af öðrum?
Með því yrði auðvitað skrattanum
skemmt því það væri einmitt það
besta sem vinnuveitendum væri gert
ef kraftur baráttunnar færi í inn-
byrðis deilur. Þá gætu þeir deilt og
drottnað. Því er það ekki okkar óska-
staða að þurfa að skrifa þessi orð, en
svo langt hefur Ari gengið að ekki
var hægt að líta framhjá.
í okkar huga gengur kjarabarátta
út á það að hvert félag eða heildar-
samtök þeirra reyni að vinna sem
best að sínum eigin málum og tengj-
ast öðmm til þess að vinna saman að
einstaka málum. Ef einhverjir ná
betri árangri en þau félög sem við
vinnum fyrir, biðjum við okkar fé-
lagsmenn að herða róðurinn. Það sé
greinilega hægt að ná betri árangri.
Við sjáum ekki að það myndi skila
okkur nokkm að leggja atorkuna í
það að rífa þá niður sem betri
Kjarasamningar
Ef einhverjir ná betri
árangri en þau félög
sem við vinnum fyrir,
biðjum við okkar félags-
menn að herða róður-
inn, segja Björk Vil-
helmsdóttir og Þórólfur
Antonsson.
árangri hafa náð. Er það þá svo að ef
eitthvert félag innan ASÍ nær góðum
árangri í kjarabaráttu sé lagst á það
félag innan samtakanna? Því trúum
við ekki.
Svo komið sé inn á hinar „gífur-
legu kauphækkanir“ hjá ríkisstarfs-
mönnum sem nefndar hafa verið svo
þá verður að halda því til haga að
stór hluti af þessum „hækkunum"
voru yfirborganir í formi yfirvinnu
sem tíðkast höfðu, en við vildum
koma inn í grunnlaunin, sem tókst.
Þetta var því ekki hækkun heldur
voru launin látin heita sínu rétta
nafni, sem reyndar varð til þess að
hækka verulega laun lífeyrisþega
meðal okkar sem m.a. taka lífeyri
samkvæmt grunnlaunum. Auk þessa
náðum við nokkrum árangri í launa-
hækkunum. Á því lá sú nauðsyn, að
stöðva straum háskólamenntaðra
starfsmanna ríkisins úr landi eða á
almenna markaðinn. Heilbrigðis-
kerfið var við það að lamast og fleiri
þættir þjóðlífsins. Sú hætta er ekki
liðin hjá. Launamunur var mikill á
milli Norðurlandanna, íslandi í óhag
og er enn þrátt fyrir síðustu samn-
inga. Margt fólk úr okkar röðum
taldi sér og sínum betur borgið með
því að starfa erlendis. Engan veginn
höfum við þó náð því marki okkar,
sem er, sömu laun fyrir sömu vinnu
hjá ríkinu og á almenna markaðin-
um. Því marki ætlum við að ná, en
ekki með því að reyna að lækka laun
hjá almenna markaðinum. I því sjá-
um við engan hag fyrir okkur, nema
síður væri.
Ari fer fram á það í grein sinni að
einhver ráðherra segi af sér þar sem
ríkisstarfsmenn náðu árangri í
kjarabaráttu sinni. Niðurstöðutölur
fjárlaga benda þó varla til þess að
launabætur ríkisstarfsmanna séu að
tæma ríkiskassann. En ef Ari og
hans skjólstæðingar hafa náð svo
slökum ái’angri í samningum, eins og
undirtónninn er í skrifum hans, því
leggur hann þá ekki til að einhver
segi af sér á þeim bæ?
Við teljum okkur hins vegar vita
að þessi málflutningur Ara á ekki
hljómgrunn meðal hins almenna fé;
laga innan ASÍ. Því óskum við ASÍ
félögum góðs gengis í komandi
samningum og áfram til óræðrar
aldar.
Höfundar eru formudur Bandalags
háskólamanna og formaður Félags
/s/enskra náttúmfræðinga.
Skattlagning lífeyris
MEÐAL félags-
manna í samtökum
eldri borgara hefur
lengi verið rætt um þá
mismunun að tekjur af
því fjármagni sem
mönnum er skylt að
leggja í lífeyrissjóði
eru skattlagðar eins og
þær tekjur sem al-
mennur tekjuskattur
er lagður á, þ.e.
38,34%, en aðrar fjár-
magnstekjur s.s. arð-
ur, söluhagnaður
hlutabréfa o.fl. skatt-
lagðar samkvæmt sér-
stökum fjármagns-
tekjuskatti þ.e. 10%.
Þetta hefur tíðkast þrátt fyrir að
uppsafnaðir vextir nemi að jafnaði
a.m.k. 2/3 hluta útborgaðs lífeyris.
Einu fjármagnstekjurnar sem ekki
falla undir hinn sérstaka fjármagns-
tekjuskatt eru því vextir af lífeyris-
sjóðsgreiðslum.
Á þann veg er mönnum mismun-
að, m.a. eftir efnahag. Hinn efna-
meiri getur ávaxtað fé sitt umfram
það sem fer til iðgjalda og greitt af
því lægi-i skatt þ.e. 10% skatt af fjár-
magnstekjum. Hinir, sem ekki eiga
fjármuni framyfir það er gengur til
framfærslu og iðgjaldagreiðslna og
ber að leggja fé í lífeyrissjóði, greiða
38,34% þ.e. almennan tekjuskatt.
Vissulega ber lífeyrisþega að greiða
skatt við útborgun lífeyris en gæta
skal jafnræðis við álagningu.
Félag eldri borgara í Reykjavík
og nágrenni (FEB) hefur aflað sér
lögfræðilegra álitsgerða varðandi
þetta mál, m.a. frá
tveimur lagaprófessor-
um. I niðurstöðu pró-
fessors Sigurðar Lín-
dal og Jónasar Þórs
Guðmundssonar lög-
manns kemur eftirfar-
andi fram.
Með því að ákvæði
um jafnræði þjóðfé-
lagsþegnana var tekið
upp í 65. gr. stjórnar-
skrárinnar árið 1995
fékk reglan ákveðnari
og rýmri merkingu en
sú óskráða meginregla
er áður gilti. I eldri
dómum um skattamál
kemui' fram, að lög-
gjafinn hefur haft verulegt svigrúm
þegar um álagningu skatta hefur
verið að ræða. Á síðustu árum eink-
um eftir að jafnræðisreglan var ber-
um orðum lögfest í stjórnarskrá,
benda hins vegar margir dómar til
þess að mismunun af því tagi sem
hér um ræðir, þ.e. að greiða skuli
38,34% skatt af vaxtahluta lífeyris-
greiðslna og er þá bæði átt við inn-
greidd iðgjöld og uppsafnaða vexti,
brjóti gegn 65. gr. og jafnframt gegn
72. gr. stjórnarskrárinnar um vernd
eignarréttarins. Gunnar G. Schram
prófessor hefur látið sama álit í ljós.
FEB er ljóst að ekki er greiddur
tekjuskattur af iðgjaldi til lífeyris-
sjóða. Ennfremur viljum við benda á
að þessu máli má ekki rugla saman
við umræðu um að ekki megi tví-
skatta lífeyrisgreiðslur. FEB gerir
sér grein fyrir að lækkun skattpró-
senta á vaxtahluta útborgaðs lífeyris
Skattur
Olíðandi er að tekju-
öflun ríkisins byggist á
því, segjr Ólafur Ólafs-
son, að mismuna borg-
urum á ólögmætan hátt
og brjóti gegn stjórnar-
skrárvernduðum rétt-
indum.
frá lífeyrissjóðum þýðir jafnframt
lægi-i skatttekjur fyrir ríkissjóð.
Ólíðandi er hins vegar að tekjuöflun
ríkisins byggist á því að mismuna
borgurum á ólögmætan hátt og
brjóti gegn stjórnarskrárvernduð-
um réttindum.
Hér er því um grundvallaratriði
og mikið hagsmunamál að ræða.
FEB telur að farsælasta lausnin
sé sú að fjármálaráðherra beiti sér
fyi’ir að breytt verði reglum um
skattlagningu lífeyrissjóðstekna
þannig að farinn verði einhver milli-
vegur milli tekjuskattsprósentu og
þeirrar prósentu sem fjármagns-
tekjuskattur er miðaður við, svo að
félagið þurfi ekki að leita annarra
leiða, svo sem að sækja rétt sinn fyr-
ir dómstólum.
Höfundur er formaður stjórnar Fó-
lags eldri borgara í Reykjavík og ná-
grenni.
Ólafsson