Morgunblaðið - 18.01.2000, Side 43

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2000 43
---------------------------
Einokunarstaða o g for-
sjárhyggja Flugleiða
EINN af helstu forsvarsmönnum
Flugleiða hefur látið þau orð falla að
„Island sé eiginlega ekki til skipt-
anna“ í flugþjónustu. (Einar Sigurðs-
son í Speglinum í Ríkisútvarpinu 10.
janúar sl.) Þetta hljóta að teljast tíð-
indi í íslenskri ferðamálasögu því
loksins hafa stjórnendur Flugleiða
opinberað þá skoðun sína að íslenski
markaðurinn sé þeirra. En hvað þýða
þessi orð fyrir íslenska neytendur?
Þau þýða að enn um sinn verða þeir
að búa við það að ferðalög og flugfar-
gjöld hér á landi séu dýrari en það
sem gengur og gerist annars staðar í
heiminum. Þau þýða að enn um sinn
verða neytendur að miða ferðalög sín
við heimatilbúnar reglur Flugleiða
og annarra flugfélaga um að dvelja
verði einn laugardag á áfangastað til
að halda megi verði niðri og að það
skuli kosta meira að fara aðra leið en
báðar. Og þau þýða að vegna einok-
unaraðstöðu Flugleiða á Keflavíkur-
flugvelli verða íslenskir neytendur
enn um sinn að lúta forsjárhyggju
fyrirtækisins um aðstöðu erlendra
flugfélaga í flugi hingað til lands.
Það er engum blöðum um það að
fletta að Flugleiðir hafa oft gert at-
hyglisverða og gagnlega hluti fyrir
íslenska ferðaþjónustu. Það er hins
vegar jafn ljóst að skilningur félags-
ins á hugtakinu frjáls samkeppni er
mjög á skjön við almennan skilning
manna innan ferðaþjónustunnar og
þó víðar væri leitað. Það mætti hafa
um það langt mál hvemig Flugleiðir
standa heilbrigðri samkeppni mark-
visst fyrir þrifum með lögvernduðum
rétti sínum, en ég læt nægja að nefna
fjögur dæmi þar um hér að neðan.
1. Sölulaun hvata-
tengd nema hér
Frá upphafi hafa ferðaskrifstofur
á íslandi þurft að byggja á því að
selja farseðla með Flugleiðum gegn
umboðslaunum, þar sem ekki hefur
verið boðið upp á neitt annað. Flug-
leiðir höfðu lögvemdaðan rétt á flugi
til og frá landinu. En nú þegar þetta
er að breytast og aðrir kostir gætu
hugsanlega boðist þá
lækka Flugleiðir sölu-
launin með nánast eng-
um fyrirvara. Einar
Sigurðsson upplýs-
ingafulltrúi og aðstoð-
arforstjóri Flugleiða
heldur því fram að ver-
ið sé að fylgja eftir þró-
un sem eigi sér stað
hvarvetna í heiminum.
Hið rétta er að af um
250 fyrirtækjum sem
Samvinnuferðir-Land-
sýn vinnur með hafa
einungis þrjú boðað
lækkun sölulauna.
Ef flugfélög í Þýska-
landi eða annars staðar era að lækka
sölulaunin, en em ekki í viðskiptum
við íslenska endursöluaðila, þá breyt-
ir það engu fyrir rekstur SL eða fyrir
íslenska neytendur. SL hefur ekkert
á móti því að milliliðum sé fækkað.
Við gerum hins vegar athugasemdir
við þá aðferð sem Flugleiðir kjósa að
nota við lækkun sölulauna. Hún nær
ekki til erlendra ferðaskrifstofa sem
era að selja og kaupa ferðir af Flug-
leiðum. Og hvers vegna ekki? Vegna
þess að ef Flugleiðir beittu þessum
ákvæðum á þessa stóra ferðaheild-
sala þá hætta þeir einfaldlega að
selja ferðir til íslands því þeir hafa
aðra valkosti. Hvarvetna í þessu al-
þjóðlega umhverfi era í gangi sér-
stakir samningar um sölulaun, sk.
„partner agent agreement", þar sem
7%-9% era grannþóknunin. Þessir
samningar era hins vegar hvata-
tengdir, þ.e. því meiri sem salan er
þeim mun meiri sölulaun. A Islandi
geta ferðaskrifstofur einungis skipt
við eitt félag sem skammtar þeim
sölulaunin óháð því hversu mikið þær
seJja.
2. Úrval/Útsýn og FÍ
eign Flugleiða
Auðvitað bitnar lækkun sölulauna
ekki jafnt á ferðaskrifstofunum. Úr-
val/Utsýn og Ferðaskrifstofa íslands
era í eigu Flugleiða og ef sölulaunin
lækka hjá þeim aukast
tekjurnar hjá Flugleið-
um. Vöm Flugleiða er
sú að félagið eigi ein-
ungis hlut í þessum
ferðaskrifstofum og
auðvitað séu gerðar
arðsemiskröfur til
þeirra. Því er hinsvegar
vandlega stungið undir
stól að nefna hversu
stóran hlut Flugleiðh-
eiga í Úrval/Útsýn og
Ferðaskrifstofu ís-
lands. Líklega er það
vegna þess að_80% hlut-
ur í Úrval/Útsýn og
Flugþjónusta
Loksins hafa stjórnend-
ur Flugleiða opinberað
þá skoðun sína, segir
Helgi Jóhannsson, að
íslenski markaðurinn
sé þeirra.
100% hlutur í Ferðaskrifstofu ís-
lands er stærri en svo að eðlilegt sé
að kalla Flugleiðir „hluthafa" í félög-
unum, nær væri að kalla Flugleiðir
„eiganda" þeima. Skyldi það vera
einskær tilviljun að stjórnarformað-
ur þessara fyrirtækja er Sigurður
Helgason, forstjóri Flugleiða? Hvor-
ugt þessara fyrirtækja birtir árs-
reikninga heldur era þau hluti af
heildarappgjöri Flugleiða. Svo allt
tal um að lækkun sölulauna bitni
jafnt á ferðaskrifstofunum er einung-
is ámátleg tilraun til að kasta ryki í
augu almennings.
3. Heljartök Flugleiða
á Keflavíkurflugvelli
Ég get nefnt dæmi um heljartök
Flugleiða á umferð um Keflavíkur-
flugvöll:
Helgi Jóhannsson
„Til hamingju
með mistökin“
HOSKULDUR
Jónsson er ekki kátur
þessa dagana. Þannig
er að Höskuldur hefur
eitthvert magnaðasta
ver slunarstj órahlut-
verk landsins. Enginn
má selja vín nema hann
því að vegna þess að
hann er opinber starfs-
maður er honum betur
treystandi en okkur
hinum. Okkur hinum
er náttúrulega ekki
treystandi til að selja
vín því við erum bara
einka-eitthvað og ef við
mættum selja vín væru
Islendingar alltaf á fylliríi. Hér væri
ekki hægt að halda uppi lögum og
reglu því allir væra meira og minna í
því alla daga, nema náttúralega op-
inbera starfsmennirnir því þeim er
náttúralega treystandi.
Sigurganga ríkisvaldsins
En aftur að Höskuldi. Hann er
sem sé óhress þessa dagana. Þannig
er að hann hefur ekki aðeins einka-
leyfi. Ónei! Höskuldur hefur líka
hlutverk. Sem opinber starfsmaður
hefur Höskuldur það hlutverk að
draga úr sölu á þeirri vöra sem hann
hefur einkaleyfi á að selja. Maður
hefði nú haldið að þetta væri rétta
verkefnið fyrir hið opinbera, ha! Að
klúðra markaðssetningu! Draga
stöðugt úr sölu! Klúðra blússandi
markaði! Svo virðist sem hér sé hið
opinbera á algjörum heimavelli.
En áfengi er mögn-
uð vara. Ekki einu
sinni opinberir starfs-
menn geta klúðrað
þessu einkaleyfi. Það
var blússandi sölu-
aukning hjá ÁTVR á
árinu og allar bjartsýn-
ustu spár sem fyrir-
tækið gerði um minnk-
andi áfengissölu era að
engu orðnar. ÁTVR
selur sem aldrei fyrr
og virðist vera að upp-
götva alveg nýja gerð
af markaðssetningu
sem útlendingar gætu
öragglega lært mikið
Áfengi
Það var blússandi sölu-
aukning hjá ATVR, seg-
ir Viggó Örn Jdnsson,
og allar bjartsýnustu
spár um minnkandi
áfengissölu eru að
engu orðnar.
af: að gera neytendum erfitt fyrir,
auglýsa ekkert, hafa aðgengi erfitt
og úrval lítið. Þessa gullnu formúlu
ættu íslensk fyrirtæki að apa upp
eftir hinu opinbera og fá Höskuld
Viggó Örn Jónsson
svo í fyrirlestrarúnt um landið. Til
hamingju með söluaukninguna,
Höskuldur. Það geta mai'gir lært af
þessu.
Til þingmanna
Við hæstvirta þjóðkjörna yftrboð-
ara þína vil ég segja þetta: Losið
okkur við þetta bákn sem hækkar
bara vöruverð. Eina ástæðan sem
þið hafið fært fram fyrir tilvist
ÁTVR er sú að draga úr áfengis-
neyslu þjóðarinnar. Enn og aftur
hefur þessi málflutningur verið
sýndur sem sú endaleysa sem hann
er.
Ástæðan er einföld. Fólk drekkur
og til þess að drekka þarf fólk að
kaupa áfengi. Þið getið ekkert
breytt því. Ef þið leggið á okkur höft
þá bregðumst við við því. Ef áfengi
er óeðlilega dýrt eykst landasala og
smygl. Ef ríkið lokar snemma förum
við í hádeginu. Fyrir hverja einustu
kjánalegu reglugerð og tilskipun er
til mótleikur sem er yfirleitt lögbrot.
Þannig er það bara. Það er ekki
nóg með að áfengisdrykkja okkar
komi Alþingi ekki við. Álþingi getur
ekkert gert í henni.
Ef þið ætlið að halda þessari
stefnu til streitu skuluð þið gera það
almennilega. Hafið bara opið milli
10 og 2 og þá bara á þriðjudögum og
miðvikudögum. Seljið bara íslenskt
brennivín og rússneskt léttvín og
neitið að seija fólki sem getur ekki
sannað að það geti drakkið sjálft það
magn sem það ætlar að kaupa. Þetta
væri a.m.k. ekki síður í takt við
stefnu ykkar en núverandi fyrir-
komulag og mundi um leið sýna
ÁTVR í réttu ljósi; sem stofnun sem
hefur þann eina tilgang að gera fólki
lífið leitt.
Höfundur er formaður Heimdallar,
f.u.s. íReykjavfk.
Canada 3000 fékk í janúar 1996
leyfi frá samgönguráðuneytinu til að
flytja hingað, í samstarfi við kana-
díska ferðaskrifstofu, farþega til
dvalar en ekki einungis til millilend-
ingar. Félagið setti upp ferðir og
bauð þær frá 23. maí fram í október
en eftir nokkurra mánaða flug til ís-
lands gafst félagið upp vegna hárra
afgreiðslu- og lendingargjalda. Kev-
in Kalbfleich, sölustjóri Canada 3000,
staðhæfði að þau væra miklu hærri
hér á landi en annars staðar og þar af
leiðandi yrði félagið að leita nýrra
áfangastaða. Það er alveg Ijóst að
Canada 3000 naut ekki sömu kjara og
Flugleiðir á Keflavíkurflugvelli.
Til að mynda þurfti Canada 3000
að borga jafnmikið fyrh' þjónustu og
afgreiðsla 4 farþega og farangurs
þeirra og 200 farþega og farangurs
þeirra. Það gefur augaleið að félag
sem er að hefja markaðssetningu á
áfangastað eins og íslandi og flytur
þai' af leiðandi fáa farþega fyrst í stað
getur ekki til langs tíma greitt sama
verð og um fulla vél af farþegum væri
að ræða.
Canada 3000 er sjálfsagt stór við-
skiptavinur Keflavíkurflugvallar um
þessar mundir. Þó fækkaði ferðum
þeirra á milli áranna 1998 og 1999.
Félagið hefur notið hagstæðra lend-
ingarkjara en eingöngu vegna þess
að fyrirtækið kemur ekki með far-
þega sem vilja dvelja hér heldur not-
ar völlinn einungis til millilendinga.
Flugleiðir hafa nýtt stöðu sína til
þess að hrekja félagið úr raunvera-
legri samkeppni um dvalarfarþega til
íslands og þannig skaðað heildar-
hagsmuni íslenskrar ferðaþjónustu.
Ef Keflavíkurflugvöllur væri rek-
inn af hlutlausum aðila má telja
næsta víst að hér yrði þróunin sú
sama og á flugvöllum víðast hvar
annars staðar í heiminum. Þar eru
nýjum flugfélögum beinlínis boðin
afsláttarkjör fyrir það að vilja reyna
að hefja reglubundið flug á flugvell-
ina. SL naut þessa m.a. þegar fyrir-
tækið hóf ferðir til írlands.
4. Sölulaun í vasa Flugleiða
Ég hef haldið því fram að Flugleið-
ir tækju ófijálsri hendi sölulaun sersf
með réttu ættu að falla í hlut ferða-
skrifstofa. Ég hef sett upp eftirfar-
andi dæmi til þess að skýra málið: SL
selur ferð með Flugleiðum til Lon-
don og þaðan með áströlsku flugfé-
lagi til Ástralíu. Þar sem SL hefur
ekki heimild frá ástralska flugfélag-
inu til að gefa út farmiða þess er sá
hluti leiðarinnar einnig gefinn út á
Flugleiðamiða þar sem Flugleiðir
hafa gert samning við ástralska fé-
lagið um slíkt. Flugleiðir borga SL
þeirra sölulaun af allri leiðinni, nú 7%
og borga ástralska félaginu andvirði
miðans mínus sölulaun þess - 9%. OgF
hvar halda lesendur að þau 2% lendi
sem þarna ber á milli? Auðvitað í
vasa Flugleiða.
Flugleiðir verja sig með því að
mismunur af þessu tagi „nettist al-
veg út í veltunni" hjá Flugleiðum
vegna þess að í gangi séu samningar
á milli flugfélaga og þau geri upp sín
á milli. Ekki sé verið að svipta neinn
umboðslaunum. Það er fullyrðing
sem ekki stenst skoðun.
Þessi dæmi sem ég hef tekið sýna
að Flugleiðii- nota yfirburðastöðu
sína og ítök til þess að hamla ftjálsri
samkeppni í flug- og ferðaþjónustu
til tjóns fyrir íslenskan ferðaiðnað.
Það er nauðsynlegt að hefja opinbera
umræðu um óeðlilegar samkeppnis-t
aðstæður í ferðaþjónustu á f slandi og
ég skora á forráðamenn Flugleiða að
hitta mig í umræðu um þetta mál
hvar og hvenær sem er. Við hjá Sam-
vinnuferðum-Landsýn trúum því að
heilbrigð samkeppni í ferða- og flug-
þjónustu til og frá landinu muni
stækka og efla markaðinn þannig að
meira verði til skiptanna fyrir alla.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samvinnuferða-Landsýnar.
*?
Jiugheilar þakkir
til allra þeirra, sem glöddu mig með heim-
sóknum, gjöjum og skeytum á 75 ára afinœli
mínu þann 30. desember sl.
Lifið heil.
Dagmar Árnadóttir,
Skiphóli, Garði.
10-40%
afsláttur af verkfæmm
HÚSASMIÐJAN
Sími 525 3000 • www.husa.is
Hitachi 12V
hleðsluborvél
Skrúfbitasett,
vasaljós, auka-
rafhlaða og
taska fylgir.
14.695 kr.