Morgunblaðið - 10.03.2000, Blaðsíða 34

LISTIR
34 FÖSTUDAGUR 10. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MYIVPLIST
Listasafn Kúpavogs
LJÓSMYNDARAFÉLAG
ISLANDS
Til 19. mars. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 11 til 17;
fimmtudaga frá
kl. 11 til 19.
TVÆR stéttir listamanna lifa hálf-
partinn neðanjarðar á íslandi.
Önnur eru arkitektar en hin heitir
ljósmyndarar. Öll umræða um húsa-
gerð og skipulag fer framhjá fyrr-
nefndu stéttinni því hún virðist telja
sig hafna yfir allar vangaveltur um
útlit okkar nánasta umhverfís þótt
hún taki virkan þátt í mótun þess.
Ljósmyndarar virðast heldur ekki
vilja blanda sér í neina listræna um-
ræðu, enda hefur maður það hálf-
partinn á tilfinningunni að þeir líti
ekki á sig sem listamenn heldur
verkfræðilega verktaka, en það er ef
til vill ekki að ófyrirsynju því þess
háttar verktakar skipa sérstakan
heiðurssess í íslenska þjóðarbúinu,
einhvers staðar langt handan við
venjubundin lög og rétt okkar hinna.
Þannig blæs Ljósmyndarafélagið
í lúðrana einu sinni á ári svo ekki
verði hægt að saka það um að vera
of mikið í sviðsljósinu. Þar með fá
gestir sýningarinnar allan skammt-
inn á einu bretti svo þeir verða hálf-
ruglaðir og sjá varla trén fyrir skógi.
En hugsanlega til þess að
vera öruggt um að bleðill-
inn sem kallast sýningar-
skrá kostaði félagsmenn
ekki krónu - umbrotið er
svo viðvaningslegt að mað-
ur fær heilahristing af að
leita að þeim fátæklegu
upplýsingum sem þó finn-
ast í honum á kafi undir öll-
um auglýsingunum - bætti
Ljósmyndarafélagið fram-
lagi Blaðaljósmyndarafé-
lags íslands annað árið í
röð við framtak sitt. Þann-
ig eru sýnendur sextíu tals-
ins og getur skráin nú
varla sett nokkum þeirra á
hausinn. Til að kóróna
mergðina hefur Ljósmynd-
arafélagið útbúið sérstakt
innskot í kjallara Lista-
safns Kópavogs fyrir Vig-
fús Sigurgeirsson, sérlegan
gest sýningarinnar.
Þannig er í reynd um
þrjár sjálfstæðar sýningar
að ræða og ástæðulaust að
láta sem þær. séu færri. Sýning
Ljósmyndarafélagsins kemur ef til
vill mest á óvart. Þar er verið að fást
við sitthvað sem kalla mætti nýja
sýn þótt mest sé hefðbundið að efni
og inntaki. Til dæmis má nefna
þrennu Báru Kristinsdóttur og port-
rettþrennu Kristjáns Maack sem
vott um augljósa löngun íslenskra
ljósmyndara til að takast á við
menningarlandslagið og þá sem þar
búa í öllum sínum margbreytileik.
Kristjáni Pétri Guðnasyni má
bæta í hópinn þótt portrett hans af
fimm Sundhallargestum heyri til
annarri og gáskafyllri tegund af
borgarmenningu.
í verkum allra þriggja er sem örli
á frásagnargleði sem tengist hvíta
tjaldinu.
Reyndar eru undurfagrar myndir
Grétu S. Guðjónsdóttur ekki ólíkar
kyrrskotum úr kvikmyndum. Hið
sama má segja um portrettmynd
Gústafs Guðmundssonar og kirkju-
garðsmynd Hauks Snorrasonar. Óll
eru þessi verk líkust sneið úr
ónefndri frásögn fremur en form-
rænt afmarkaðar myndir.
Sláandi myndröð Önnu Fjólu
Gísladóttur af fæðingu er af svipuð-
um toga. Hún minnir á þrítöflu -
triptych - myndbandameistarans
Bill Viola af upphafi lífsins og dauða,
og myndar þar með andstæðu við
Fossvogsbreiðmynd Hauks, sem áð-
ur var getið.
Getur verið að allur sá fjöldi þrí-
taflna sem einkennir sýningu Ljós-
myndarafélags íslands ýti undir frá-
sagnareinkenni sýningarinnar og
eigi sinn þátt í að gera hana jafn
kvikmyndræna og raun ber vitni?
Sigríður Bachmann stillir saman
portrettmynd af Benjamín Eiríks-
syni, nakinni, verðandi móður með
rós og líkamsræktartrölli og kemst
afbragðsvel frá svo órökrænni sam-
setningu. Hið sama gerir Valdimar
Sverrisson með Rúnar Júl. og raf-
magnsgítarinn í baðkarinu - fárán-
lega uppstillingu sem ætti engan
veginn að geta skilað sér - tvö hlæj-
andi börn, og portrett af Guðbergi
Bergssyni. Samstæðan virðist ganga
hnökralaust upp.
Reyndar er þrenna Sigurgeirs
Sigurjónssonar - líklega toppurinn á
sýningunni - af afkomendum Ink-
anna í Andesfjöllunum einnig sett
saman sem triptych. Það er engin
leið að lýsa þeirri dýpt sem hann
nær úr svip litlu indíánabamanna.
Það eina sem lesendur geta gert er
að skoða þessar óborganlegu kar-
akterlýsingar. Þannig vega verkin
sem betur fer upp flesta skipulags-
gallana. Hversu miklir bögubósar
sem íslenskir Ijósmyndarar eru í
sýningarhaldi þá kunna þeir að
virkja linsuna og ljósopið.

Hjónin Bubbi og Bogga f Brautarholti, Borgarfírði eystra, eftir Ragnar Axelsson.
Hjálmar Stefánsson, Vagnbrekku í Mývatnssveit, með fíðlu, eftir Vigfús Sigurgeirsson.
Úr þriggja mynda samstæðu Sigríðar Bachmann.
BLAÐALJÓSMYNDARA-
FÉLAG ÍSLANDS
Til 19. mars. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 11 til 17;
fímmtudaga frá
kl. lltil 19.
Blaðaljósmyndarafélag íslands
hefur hreiðrað um sig í vestursal
Listasafns Kópavogs, þar sem það
myndar þriðja pólinn gagnvart sýn-
ingu Ljósmyndarafélagsins og
minningarsýningunni helgaðri Vig-
fúsi Sigurgeirssyni. Ef til vill er
þessi sýning mest í líkingu við það
sem maður bjóst við sem gestur, og
þó má ekki halda að hún hafi ekkert
nýtt fram að færa.
Eina vandamálið á þessari sýn-
ingu eru allar hinar ólíku viðurkenn-
ingar. Svo virðist sem dómnefndin -
þau Friðrik Friðriksson, Dóra Tak-
efusa og Chris Helgren - hafi átt í
einhverjum brösum með að veita
verðlaunin og þar af leiðandi fundið
sig knúna til að búa til ellefu flokka,
ef til vill í von um að allir fengju ein-
hver verðlaun.
Þessi vandræðagangur stafar
ekki síst af þvi að fréttaljósmyndir
eru allt og ekkert. Frábærar mynd-
raðir Þorkels Þorkelssonar frá Eþí-
ópíu og Súdan - en sú síðamefnda
var kjörin myndröð ársins,
og mynd ársins var einnig
kjörin úr Súdansyrpu Þor-
kels - standa andspænis
mun ómerkilegri myndröð-
um, svo sem þotuliðsmynd-
um af „fræga fólkinu“ í
Reykjavík, eða íþrótta-
myndum og tískumyndum,
sem einhvern veginn eru
alltaf sama gamla tóbakið.
Vissulega má segja að
hörmungamyndir geti verið
fullt eins klisjukenndar og
þotuliðsmyndir eða íþrótta-
myndir, en samt er það nú
svo að súdanskur og
eþíópskur almenningur er
ekki að stilla sér upp, dilla
sér og leika. Ástandið er
eins og það er, og sama
gildir um innlendar hörm-
ungar, svo sem húsbruna,
en þau Ásdís Ásgeirsdóttir
og Júlíus Sigurjónsson eiga
einmitt frábær eintök af
slíkum ógnaratburðum.
Til samanburðar eru
þotuliðsmyndir, ljósmyndir af tísku-
sýningum og íþróttamyndir svo
bragðlaust gaman að það er hálf-
partinn út í hött að veita slíku
„fréttaefni" einhverja sérstaka við-
urkenningu. Betra væri ef þessar
kategoríur væru sér á báti, á sýning-
um sem hæfðu þeim sérstaklega. En
hvái einhver er því til að svara að
það er slíkur reginmunur á galgopa-
legum myndum af „fólki í fréttum"
og neyðinni í Afríku að það eru áhöld
um hvort þessir andstæðu flokkar
eiga heima á einni sýningu. Manni
bregður í brún þegar slegið er sam-
an svo óh'kum tegundum frétta-
mynda. Slíkur hafragrautur lýsir
ámóta nærgætni og þegar fátæk-
lingi er boðið í partí og látinn
skemmta gestum með fyndnum sög-
um af eigin neyð. En þar fyrir utan
eru þotuliðsmyndir og tískuljós-
myndir ekki fréttamyndir í eiginleg-
um skilningi heldur auglýsinga- og
kynningarefni.
Að vísu er aðstandendum Blaða-
ljósmyndarasýningarinnar stundum
vorkunn að þurfa að greina á milli
fréttaefnis og kynningarefnis. Mick
Jagger fyrir vestan er vissulega
verðugt fréttaefni og það er einnig
hið margumtalaða fall forsetans af
hestbaki. En þetta eru einstæðir at-
burðir og snerta ekki vanalega rút-
ínu viðkomandi manna. Eltingaleik-
ur við rútínu fræga fólksins, íþrótta-
manna og tískusýningarstúlkna telst
hins vegar til ofkynningar og skýtur
langt yfii' markið. En aftur má sjá
hve vel Þorkell Þorkelsson skynjar
þennan kategoríska mun. Mynd
hans af þeim Jónasi Ingimundarsyni
og Kristni Sigmundssyni er vissu-
lega fréttnæm og hefði verðskuldað
skondnu verðlaunin, svo óborgan-
lega fyndin er hún.
Sveinn Þormóðsson hefði sannar-
lega átt skilið að fá viðurkenningu
fyrir útburðarmyndina af Ásvalla-
götunni, en vissulega var Einai'
Olafsson vel að sérstakri viðurkenn-
ingu kominn fyrir ágæta mynd sína
af heiðinni jarðarför Agnars W.
Agnarssonar. Þá er maður ekki frá
því að Gömlu hjónin í Borgarfirði
eystra sé ineistaraverk í safni nokk-
urra slíkra eftir Rax.
Portrett hans af Ole Petersen, 82
ára veiðimanni frá Quaanaaq, er
sömuleiðis glæsilegt. Eins fannst
undirrituðum Flóttamannafjöl-
skylda Sverris Vilhelmssonar frá
Kosovo vel þess virði að fá sérstaka
viðurkenningu.
En hreinsun á sýningu Blaðaljós-
myndarafélagsins myndi skerpa
mjög sýn okkar á ágæti þessara
þörfu þjóna. Einskorðið ykkur við
það sem fréttnæmt er og látið leiðin-
legt rútínuefni sigla sinn sjó.
LJÓSMYNDIR
VIGFÚS
SIGURGEIRSSON
Til 19. mars. Opið þriðjudaga
til sunnudaga frá kl.
11 til 17; fímmudaga frá
kl. 11 til 19.
Vigfús Sigurgeirsson fæddist fyr-
ir nákvæmlega einni öld og hefði því
orðið hundrað ára hefði honum enst
aldur. Hann náði þó háum aldri - var
84 ára þegar hann lést - og fékk því
tækifæri til að sjá þær breytingar
sem ljósmyndatæknin hafði í för
með sér sem helsti myndræni skrá-
setningarmiðillinn í dagblöðum og
tímaritum. Vigfús lærði fyrh norð-
an, hjá Hallgrími Einarssyni, ein-
hverjum allra besta Ijósmyndara
sem við höfum átt og brautryðjanda
í töku heimildarmynda. Hann lauk
náminu árið 1923
og setti þá á fót
eigin ljósmynda-
stofu á Akureyri,
sem hann rak til
1935.
Eftir nokk-
urra mánaða
dvöl í Þýskalandi
settist hann að í
Reykjavík 1936
og rak þar ljós-
myndastofu til
æviloka.
Eins og sjá má
á annars lítilli yf-
irlitssýningu á
neðri hæðinni í
Listasafni Kópa-
vogs, var Vigfús
lengi opinber
ljósmyndari for-
setaembættisins
og fylgdi þjóð-
höfðingjanum
víða á ferðum
hans innanlands
og utan. En það
eru ekki þær
myndir sem
fanga athygli
gesta heldur lýsingar Vigfúsar á
bændasamfélaginu íslenska en það
átti þá skammt eftir sem ríkjandi
samfélagsgerð. Svo virðist sem
næmt auga Vigfúsar hafi skynjað
þessar breytingar því Ijósmyndir
hans frá Vagnbrekku í Mývatnssveit
og Núpsstað í Vestur-Skaftafells-
sýslu lýsa lífsháttum og manngerð-
um sem greinilega voru að hverfa.
Svo virðist sem ljósmyndarinn hafi
einmitt haft í hyggju að varðveita á
filmu þessi minni um búskaparhætti
fyrri alda.
Því miður vantar ártöl við flestar
myndirnar og því er erfitt að geta
sér til um aldur þeirra, en þeir sem
muna eftir Hjálmari Stefánssyni frá
Vagnbrekku geta eflaust getið sér til
um áratuginn út frá bóndanum, þar
sem hann situr með fiðlu, vott ný-
vaknaðs og ört vaxandi tónlistai'-
áhuga til sjávar og sveita. Vinnu-
hjúin átta, sem standa keik með
amboðin reidd eins og lensur, gætu
verið frá fimmta áratugnum. Þau
minna á veröld sem var, þegar ungt
fólk flykktist til landbúnaðarstarfa í
hópum til að taka þátt í heyönnum
og öðrum árstíðabundnum sveita-
verkum. Það var auðvitað fyiir daga
hinnar fullkomnu sjálívirkni.
Myndin frá Hofsósi - ársett 1938
- ber einnig vott um horfna tíð, þá
sem Jón heitinn úr Vör orti um svo
hlýlega í Þorpinu. Til hliðsjónar má
sjá Siglufjörð á tímum síldarævin-
týrisins, með götur eins reglulega
skipulagðar og funkishúsin á Akur-
eyri. Skipulagsleysið á Hofsósi
bendir til millibilsástands, sem
smám saman var að hverfa í stærri
plássum, þótt vissulega finnist enn
þorp sem lúta þeim fullkomlega líf-
rænu lögmálum sem einkenndu hina
skagfirsku bæjarmynd skömmu fyr-
ir stríð.
Þótt sýningin á ljósmyndum Vig-
fúsar Sigurgeirssonar hefði mátt
vera helmingi stærri - og upplýsing-
ar með henni mun ítarlegri - hittir
hún í mark vegna þess að maðurinn
var svo góður ljósmyndari. Hér er
ekki að finna vonda mynd, hversu
ólíkum tökum sem ljósmyndarinn
tók annars yrkisefni sitt. Það getur
enginn verið svikinn af því látleysi
en festu sem virðast hafa verið
helstu einkenni þessa framúrskar-
andi myndasmiðs.
Halldór Björn Runólfsson
Listamenn
í felum