Morgunblaðið - 15.03.2000, Síða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 15. MARS 2000
f-------------------------
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JÓN ÚR VÖR
Jón úr Vör
I Jónsson skáld
fæddist á Vatneyri
við Patreksfjörð 21.
jan. 1917. Hann lést
á Landspítalanum
4. mars síðastiið-
inn. Foreldrar hans
voru Jón Indriða-
son skósmiður, f.
20.5. 1884, d. 17.2.
1974, og Jónína
Guðrún Jónsdóttir
húsmóðir, f. 3.10.
1885, d. 20.3. 1961.
Jón úr Vör var á
þriðja ári sendur í
fóstur hjá Þórði
Guðbjartssyni verkamanni á
Patreksfirði og konu hans Ólínu
Jónsdóttur og ólst upp hjá þeim
ásamt fóstursystkinunum Einari,
Sigurði, Guðbjarti, Halldóru og
Andrési. Systkini Jóns úr Vör
voru 13: Sigurður, f. 1905, dó
innan árs, Sigurður Kristinn, f.
3.8. 1906, d. 17.11. 1968, Rann-
veig, f. 28.11. 1908, dó innan árs,
Rannveig Lilja, f. 17.1. 1910, d.
17.12. 1950, Marta, f. 14.6. 1911,
d. 4.2. 1999, Þorgerður, f. 5.11.
1913, d. 16.6. 1962, Indriði, f. 9.7.
1915, d. 30.4. 1998, Sigrún, f. 8.9.
1918, d. 24.4. 1988, Sólveig, f.
28.11. 1919, Gunnar, f. 9.8. 1922,
d. 20.12. 1992, Hafliði, f. 20.10.
1923, Fjola, f. 8.7. 1925, d. 18.5.
1996, Björgvin, f. 26.8. 1929.
Hinn 7. september
1945 kvæntist Jón
Bryndísi Kristjáns-
dóttur frá Nesi í
Fnjóskadal, f. 17. 8.
1922. Foreldrar
hennar voru Krist-
ján Jónsson bóndi
og búfræðingur, f.
22.3. 1880 Nesi, d.
27.5. 1962, og kona
hans Guðrún Stef-
ánsdóttir rjómabú-
stýra frá Selalæk á
Rangárvöllum, f.
18.4. 1885, d. 26.11.
1983. Synir Jóns og
Bryndísar eru: 1)
Karl, f. 9.12. 1948, kvæntur Katr-
ínu Valgerði Karlsdóttur, þeirra
börn eru Sigrún Erla, Jón Egill
og Fanney Magna, 2) Indriði, f.
5.11. 1950, kvæntur Valgerði
Önnu Þórisdóttur, þeirra börn
eru Stefán Örn og Bryndís Ylfa,
átti áður synina Orra Frey og
Þóri Valdimar, sonur Þóris og
Maríu Hrundar Guðmundsdóttur
sambýliskonu hans er Hafþór
Örn, 3) Þórólfur, f. 3.10. 1954,
kvæntist Kerstin Almqvist,
þeirra dætur eru Helga Guðrún
Gerða og Anna Sólveig, skilin,
sambýliskona Þórólfs er Lilja
Markúsdóttir.
Jón úr Vör stundaði nám við
Unglingaskóla Patreksfjarðar,
Héraðsskólann á Núpi, Brunns-
viks folkhögskola í Svíþjóð og
Nordiska folkhögskolan í Genf.
Hann var ritstj. Utvarpstíðinda
1941-45 og 52. Hann var starfs-
maður Bókaútgáfu Pálma H.
Jónssonar 1947-51, sá um útgáfu
tímaritsins Stjörnur, ritstj. þess
o.fl. Jón var fornbókasali í Rvík
1952-62. Jafnframt bókavörður í
Kópavogi frá 1952 og hafði það
að aðalstarfí frá 1. okt 1962.
Hann átti þátt í stofnun Rithöf-
undasambands Islands og var í
stjórn þess fyrstu árin. Ljóða-
bækur: Ég ber að dyrum 1. og 2.
útg. 1937 3. útg. 1966, Stund
milli stríða 1942, Þorpið 1946,
endurskoðuð útg. 1956, 3. útg.
1979, 4. útg. 1999, sænsk þýðing,
Islandsk kust 1957, Með hljóðstaf
1951, Með örvalausum boga 1951,
Vetrarmávar 1960, Maurilda-
skógur 1965, 100 kvæði, úrval
1967, Mjallhvítarkistan 1968,
Stilt vaker ljoset , ljóðaúrval á
norsku 1972, Vinarhús 1972,
Bláa natten över havet, ljóðaúr-
val á sænsku útg. í Finnlandi
1976, Altarisbergið 1978, Regn-
bogastígur 1981, Gott er að lifa
1984.
Jón var heiðursfélagi Rithöf-
undasambands Islands, hann var
sæmdur riddarakrossi hinnar ís-
lensku fálkaorðu og hlaut heið-
urslaun listamanna frá 1986.
Utför Jóns fór fram í kyrrþey
að ósk hans.
Jón úr Vör. - Að vonum man ég
ekki hvenær ég heyrði hans fyrst get-
ið. Hann var maður Bryndísar móð-
ursystur minnar og hafði kvænst
henni þegar ég var enn í bemsku.
Hann varð því snemma hluti af lífs-
mynd minni; maður með skrýtið nafn,
^%hda skáld, en í minni fjölskyldu var
engan slíkan að finna.
Jón og Binna áttu heima fyrir
sunnan, í blámóðu fjarlægðarinnar,
og fyrstu árin var mynd í útskomum
ramma eftir mömmu helsti votturinn
um tálvist þeirra: mynd af ungu og fal-
legu pari, nýgiftu. Binna var litla syst-
ir mömmu og augasteinn hinna eldri í
fjölskyldunni, og þegar foreldrar mín-
ir minntust á Jón skynjaði maður
traust og hlýhug; hann var henni góð-
ur og umhyggjusamur, það var þeim
efst í huga.
Fyrstu leiftur minninganna um Jón
og Bryndísi hefðu kannski haft annan
blæ hefði ég fæðst nokkm fyrr. Gift-
ingu þeirra bar að með skjótum hætti
fpn þá hafði Biyndís unnið um hríð
sunnan heiða. Eitt haustið fékk hún
bróður sinn til að bera fjölskyldunni
heima í Fnjóskadal þá fregn að að hún
væri búin að gifta sig, eiginmaðurinn
héti Jón Jónsson, væri skáld og kall-
aði sig Jón úr Vör. Þetta hafði engan
gmnað og þótti næsta sviplegt. Full
ástæða var til að leita nánari upplýs-
inga hjá góðum kunningja sem bjó í
höfúðstaðnum og var margfróður,
jafnt um andleg mál sem veraldleg.
Sitt hvað hafði nú heyrst um ung
skáld og listamenn í umróti þeirrar
tíðar. „Er hann ekki drykkfelldur?"
spurði faðir minn sem var kennari og
bindindisfrömuður í sveit sinni. Við-
mælandinn svaraði, honum til mikils
/éttis, að Jón væri traustiu- reglumað-
ur og vandaður í hvívetna.
Ljóshærða stúlkan að norðan
fylgdi skáldinu úr Vör langa ævi og
varð ríkari þáttur í lífsláni hans en
margan kann að gmna.
Ungu þjónin dvöldu í Svíþjóð um
hríð en hófu síðan búskap hér heima á
erfiðum tímum laust fyrir 1950. Þau
gerðust þá bráðlega frumbyggjar í
Kópavogi, við Kársnesbraut utan-
verða. Þegar þau tóku að reskjast
færðu þau sig um set án þess að yfir-
gefa Kópavog.
Ekki reyni ég að fjalla um þjóð-
B!
oma
bwðí
m
v/ T-ossvogsUirUjugávð
Sími, 554 0500
skáldið Jón úr Vör eða kryfja verk
hans, það gera aðrir, mér fremri.
Sama gildir um annað sem sneri að al-
menningi, en þar ber einkum að nefna
farsæl störf Jóns við uppbyggingu
bókasafns í Kópavogi og vörslu þess
um fjölda ára. Þá var hann einnig m.a.
þekktur fyrir útgáfu á vinsælu tíma-
riti, Útvarpstíðindum, sem hann stóð
að ásamt Gunnari M. Magnúss á
stríðsárunum.
Þeir sem mér voru eldri í fjölskyld-
unni kynntust Jóni smám saman eftir
heimkomuna frá Svíþjóð, og ég sjálf-
ur er ég óx úr grasi og lagði leið mína
suður á bóginn. Það sem fyrst vakti
athygli hefúr trúlega verið kurteisi
hans og snyrtimennska. Heima í
Kópavogi var hann mjög samstiga
konu sinni í gestrisni og allri um-
hyggju þegar okkur norðanfólkið bar
að garði. I þessu sambandi má íhuga
að við sem komum úr heimahögum
Bryndísar vorum á margan hátt frá-
brugðin Jóni að gerð, skoðunum og
hugðarefnum, enda sprottin úr ólík-
um jarðvegi. Því hefur eflaust stund-
um reynt á háttvísi hans og sjálfsaga
sem hann bjó yfir í ríkum mæli. Var
það þeim mun verðara aðdáunar ef
þess er gætt að hann var viðkvæmur
og auðsærður að eðlisfari og auk þess
löngum þjakaður af húðveiki.
Ekki þurfti að koma á óvart þótt
heimafólki mínu gengi treglega að til-
einka sér skáldskap Jóns frarnan af.
Þar nefni ég t.d. foreldra mína sem
voru sterklega mótuð af formfestu
genginna kynslóða. Þau lærðu hins
vegar fljótt að meta húmanistann Jón
úr Vör og næmleika hans og glögg-
skyggni á hið mannlega.
Ellin var tekin að sækja að Jóni af
nokkru vægðarleysi mn það er lauk.
Þó gat hann glaðst af ýmsu; hann var
hamingjumaður í einkalífi og hafði
ánægju af að fylgjast með þroska
mannvænlegra afkomenda. Þá hafði
honum verið sýndur margvíslegur
sómi á liðnum árum, vissulega að
makleikum.
Undanfama daga hef ég hitt fólk, á
ýmsum aldri og ólikrar gerðar, sem
eru ljóð hans ofarlega í sinni. Mörg
þeirra hafa líka verið þýdd á erlendar
tungur og njóta hylli sem slík. Því
segir mér svo hugur að þau verði
margri annarri list óbrotgjamari í
tíma og rúmi - kannski einmitt af því
hversu mjög þau draga dám af sjálf-
um höfundinum, sönn og heil í látleysi
sínu. Þau munu ekki mást að marki
þótt aldir renni - fremur en hleinam-
ar í vörinni hans fyrir vestan.
Við leiðarlok mæli ég fyrir hönd
systkina minna frá Víðivöllum og fjöl-
skyldna þeirra - og þó einkum aldr-
aðrar móður okkar sem verður fjarri
á skilnaðarstund vegna vanheilsu. Öll
kveðjum við Jón úr Vör með einlægri
virðingu og þökk fyrir allt sem hann
var okkur, fyrr og síðar.
Völundur Jónsson.
Skáldið
og hinn góði lesandi
mætastandartak
áundarlegriströnd
íannarlegum
hljómi,
semhvorugurveit
hverhefur
slegið.
(Mjalihvítarkistan 1968.)
Bókasafn Kópavogs naut góðs af
áhuga og eldmóði Jóns úr Vör. Ný-
fluttur í Kópavoginn stóð hann ásamt
fleira góðu fólki að stofnun Lestrarfé-
lags Kópavogshrepps. A þeim tíma
var Jón með fombókasölu og hafði
bóksalaleyfi. Hann var ráðinn bóka-
vörður að nýstofnuðu Bókasafni
Kópavogs árið 1953 og lét hið unga
safn njóta góðs af samböndum sínum.
Meðal annars stóð hann fyrir bóka-
markaði og rann ágóðinn til kaupa á
bókum fyrir safnið.
Jón hafði kynnst bókasafnsmálum
á Patreksfirði og stofnaði þar ásamt
fleiri ungum mönnum bókasafn vegna
þess að honum varð snemma ljóst
mikilvægt hlutverk almenningsbóka-
safna; m.a. hafði hann kynnst því er
hann var í skóla á Núpi hve gott bóka-
safn var mikil undirstaða sjálfsnáms
og menntunar.
Jón var bæjarbókavörður í Kópa-
vogi frá stofnun Bókasafnsins þar og
gegndi því starfi allt til ársins 1977.
Með ráðdeild og útsjónarsemi tókst
honum að byggja upp góðan safnkost
og lagði með starfi sínu gmnninn að
góðu almenningsbókasafni.
Sársaukinn
erhorfinn
ogégmanekki
hvemighannvar.
Égmanþaðvarsárt.
Vístvarþaðsárt
Ekki lengur.
Nú
getégekkimunað
hverjuéger
búinn að gleyma.
(Gott er að lifa, 1984.)
Eftir að Jón lét af störfum sem
bæjarbókavörður árið 1977 hélt hann
ávallt tryggð við safnið og okkur
starfsfólkið. Hann var tíður gestur og
settist með okkur til að spjalla og leita
frétta, eins og hann sagði gjaman. Oft
hrutu af vörum hans vísur - enda var
hann góður hagyrðingur.
Ymsir héldu að Jón væri á móti
hefðbundnum ljóðum og kærði sig
hvorki um höfuðstafi né stuðla. Því
fór víðs fjarri. Segja má að viðhorf
hans til ljóðagerðar birtist hvað skýr-
ast í þessari vísu hans:
Ekki þarf að gylla gull,
gullið verður ætíð bjart;
alltaf verður bullið bull
þótt búið sé í rímað skart
Við erum þakklát fyrir að hafa
kynnst Jóni úr Vör.
I vikunni fyrir andlát hans sýndum
við honum upplýsingar um hann sem
komið hefur verið fyrir á heimasíðu
Bókasafns Kópavogs. Það gladdi
hann svo að hann komst við.
í sömu viku tókst okkur að finna
Ijóð, sem Jón orti er hann var á Núps-
skóla árið 1934 og birtist í blaðinu
Vesturland. Hann hafði flutt það á
Sólarhátíð þá fyrr um veturinn en
hafði aldrei séð það á prenti áður. Það
gladdi hann mikið.
Eiginkonu Jóns, Bryndísi Krist-
jánsdóttur, bömum þeirra hjóna og
fjölskyldum þeirra, sendum við inni-
legar samúðarkveðjur.
Fyrir hönd starfsfólks Bókasafns
Kópavogs,
Hrafn A. Harðarson.
Jón úr Vör er ekki lengur á meðal
vor. Hann situr trúi ég í öndvegi
handan móðunnar miklu, skrafar við
fólkið sitt og yrkir um þorpið þar. lyí
„...þorpið fer með þér alla leið.“ Eg
sit í aprflbjartri sólstofu skáldsins úr
Vör sem les fyrir mig úr ljóðum sín-
um. Fyrir utan heiður himinn, lágur
ómur bifreiðanna og blikar á Kópa-
voginn. Örsmáan hljóðnema hef ég
fengið að festa við skyrtubrjóst
skáldsins til að hljóðrita röddina sem
nú er þögnuð. „Stillt vakir Ijósið í
stjakans hvítu hönd...“ Við gerum hlé
á lestrinum og Bryndís ber okkur
kaffi og meðlæti. Jón segir mér
sitthvað af sjálfum sér, dregur upp
myndir af skáldbræðrum og lífinu á
áram áður. Steinn Steinarr sprettur
ljóslifandi fram í endiuTninningunni.
Svíþjóð, Kaupmannahöfn og Evrópa
eftir stríð. Við ræðum um stöðu rit-
höfunda fyrr og nú, fombókasölu, út-
gáfumál, ungskáldin, ellina, gleymsk-
una, fjölskylduna og hamingjuna.
Stofuklukkan slær. Við hljóðritum
enn um stund. „Eins og gamall sjó-
maður geng ég á strönd orðsins ...“
Og síðla dags held ég heimleiðis með
áritaðan Maurildaskóg.
Félagar í Rithöfundasambandi ís-
lands kveðja nú aldinn heiðursmann
sem átti sinn stóra þátt í formbyltingu
íslenskrar ljóðlistar um miðbik tutt-
ugustu aldar. Skáld þorpsins og þjóð-
arinnar, skáld hins einfalda og óbr-
otna á strönd orðsins. Eiginkonu og
fjölskyldu sendum við samúðarkveðj-
ur.
Aðalsteinn Ásberg Sigurðsson.
Kveðja frá
Barðstrendingafélaginu
í einu Ijóða sinna í Þorpinu segir
JónúrVör:
Enginn sh'tur þau bönd,
sem hann er bundinn átthögum sínum.
Móðirþín
fylgir þér á götu, er þú leggur af stað út í
heiminn
en þorpið fer með þér alla leið.
Þetta era orð að sönnu, það þekkj-
um við sem höfum flutt brott úr átt-
högunum. Það vora þessi átthaga-
bönd sem vora þess valdandi að
nokkrir menn úr Barðastrandarsýslu
komu saman fyrir réttum 56 áram og
unnu að stofnun átthagafélags, Barð-
strendingafélagsins. Einn þessara
manna var Jón úr Vör og var hann
strax við undirbúning valinn ritari
hópsins. A stofnfundinum var hann
kosinn í stjóm félagsins og varð ritari.
Gegndi hann því starfi nokkur fyrstu
ár félagsins. Era hans fundargerðir
ritaðar með góðri rithönd og á góðri
og hnitmiðaðri íslensku þar sem öllu
sem koma þarf fram era gerð góð skil
og ekkert er hægt að misskilja sem
svo oft kemur fyrir í fundargjörðum
félaga. Jón dró sig út úr stjórninni eft-
ir stuttan tíma, hann hafði ekki
ástæður til að sinna stjómarstörfum
eins og hann vildi, m.a. vegna dvalar
erlendis. Engu að síður fylgdist hann
alltaf með störfum félagsins og þótti
vænt um það.
Jón var ekki mikið fyrir að láta á
sér bera, hann var hógvær og dulur
og kannski hefur hann einnig dregið
sig úr stjóm Barðstrendingafélagsins
vegna þess að á fyrstu árum þess vora
stjómarmenn mikið áberandi og mik-
ið var umleikis.
Á fimmtíu ára afmæli félagsins var
haldið mikið hóf og þar vora ýmsir
heiðraðir fyrir vel unnin störf eins og
oft er gert á tímamótum. Jón úr Vör
var gerður að heiðursfélaga. I hófinu
var lesið upp úr verkum hans og hann
ávarpaði samkomugesti, upplýsti ým-
islegt um ljóðin sem ekki hafði áður
verið sagt frá. Þessi stund er öllum
ógleymanleg sem þar vora.
Ég held að segja megi að enginn
hafi reist sínu þorpi og sínum átthög-
um jafn merkan minnisvarða og Jón
gerði með útgáfu Þorpsins. Það er
minnisvarði sem veður, vindar og tími
fá aldrei máð. Verður Jóni aldrei full-
þakkað það að gera þorpi okkar, Pat-
reksfirði, svo merkileg skil. Næmi
hans fyrir öllu, mönnum, málleysingj-
um, húsum og umhverfi er einstakt og
þannig sett fram að allir geta lifað sig
inn í þann anda sem ríkti í plássinu á
þeim tíma.
Nú gnæfa Brellumar þungar og hnípnar.
Fyrir hönd Barðstrendingafélags-
ins flyt ég íjölskyldu Jóns úr Vör inni-
legustu samúðarkveðjur.
Daníel Hansen.
Um miðjan íjórða áratuginn ferð-
aðist Halldór Kiljan um Vestfirði og
var að afla sér staðkunnáttu við und-
irbúninginn að Ljósvfldngnum.
Á Patreksfirði barst honum til
eyma, að unglingspilturinn Jón, son-
ur Jóns skóara, hefði áhuga á bókara-
mennt og væri að fást við skáldskap.
Halldór var ekki seinn á sér að hafa
tal af þessum strák, og stóð sú við-
ræða lengi dags, með göngum um
plássið og bollaleggingum um
kreppuástandið og heimsbókmennt-
irnar. Það var ekki lítil upphefð fyrir
piltinn að sjást í för með öðrum eins
manni, þótt umdeildur væri.
Varla var ár liðið, er sonur skóar-
ans var horfinn suður til Reykjavíkur,
farinn að birta ljóð á prenti í dagblöð-
um, tekinn til við innheimtu, en varði
flestum frístundum í lestrarsal
Landsbókasafnsins. Fyrr en varði
hafði hann m.a.s. sent frá sér ljóða-
kver, „Ég ber að dyrum“.
Og það var einmitt í hátíðlegri
kyrrð Landsbókasafnsins, að fundum
okkar Jóns bar fyrst saman. Ég,
þrettán vetra sveinstauli, leyfði mér
að taka þennan vestfirzka rauðhaus
tali og trúa honum fyrir því, að einnig
ég væri stundum að yrkja. Og ég mun
ekki gleyma því, hvað hann tók mér af
mikilli ljúfmennsku og grandvöram
skilningi. Frá þeirri stund hef ég talið
Jón úr Vör til beztu vina minna.
Á unglingsárunum naut Jón nokk-
urrar kennslu í unglingaskóla á Patr-
eksfirði og í héraðsskólanum að Núpi,
en nú brauzt hann í því að komast ut-
an og var veturlangt við nám í Brann-
viks folkhögskola í Svíþjóð og við folk-
högskolan í Genf; ferðaðist þá nokkuð
um Norðurlönd, Sviss og Frakkland.
Síðsumars var hann staddur á Ráð-
hústorginu í Kaupmannahöfn þegar
fréttaborði Politikens flutti fregnina
um stríð milli Þjóðveija og Breta. Af
sjálfu leiddi, að Jón hraðaði sér heim.
Formlegri skólagöngu hans var lokið.
Hér heima tóku við ærin störf að
bókaútgáfu og síðar ritstjóm; hann
var m.a. ritstjóri Útvarpstíðinda um
sex ára skeið. Fombókasölu rak hann
í fullan áratug, en lengst af var borg-
aralegt starf hans bókavarzla í Kópa-
vogi, þar sem hann var búsettur og
hafði stofnað hlýlegt heimili með konu
sinni, Bryndísi Kristjánsdóttur ætt-
aðri frá Nesi í Fnjóskadal.
Með ljóðabálki sínum „Þorpinu"
markaði Jón viss tímamót í íslenzkri
ljóðagerð, ekki þó fyrst og fremst með
formgerðinni, heldur sjálfu efnisval-
inu og þeim ljóðræna anda sem hon-