Morgunblaðið - 13.04.2000, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Ekki bara
fjölskyldubíll
-heldur hluti
af fjölskyldunni
Kynntu þér Corolla og þú skilur af hverju svo
margar fjölskyldur geta ekki hugsað sér a&
eiga annan bfl. Og sumir geta ekki hugsab
sér ab selja þá gömlu heldur.
Prófa&u Corolla með nýrri WT-i vél og þú
kemst að því af hverju íslenskar fjölskyldur
hafa tekið ástfóstri við Corolla.
TOYOTA
www.toyota.is
Ný
COnOLLA
Ekki bara fjölskyldubíil
-heldur hluti af fjölskyldunni.
INNRÖMMUN^
O
c__
cn
11 • S: 553 1788
ERLENT
Niðurskurður á starfsemi
Alþjóðabankans o g IMF
AP
Tveir ungir nemar við Brown-háskóla brosa eftir að tilkynnt var að
mótmælendum hefði tekist að mynda keðju í kringurn þinghúsið í
Washington í tengslum við mótmæli vegna ársfundar Alþjóðabank-
ans og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
eftir Jeffrey D. Sachs
© The Project Syndicate
Á SÍÐUSTU vikum hafa deilur
um framtíð Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og Alþjóðabankans lagt
undir sig fyrirsagnir dagblaða.
Bandarísk þingnefnd sérfræð-
inga, sem ég var hluti af, sendi
nýlega frá sér skýrslu sem nefnd
hefur verið Meltzer-skýrslan (í
höfuðið á formanni nefndarinnar,
hagfræðingnum Allan Meltzer),
þar sem gerðar eru tillögur um
róttækar breytingar á báðum
stofnununum. Um svipað leyti
urðu deilur austanhafs og vestan
um kjör nýs framkvæmdastjóra
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Að
sumu leyti var það vandræðalegt
hvernig staðið var að vali hans
(til dæmis höfðu þróunarlöndin
engin teljanleg áhrif þar á) en á
endanum varð fyrir valinu þýsk-
ur sérfræðingur í efnahagsmál-
um, Horst Kohler að nafni, sem
var góður kostur. Annar mikil-
vægur þáttur í deilunum voru til-
lögur bandaríska fjármálaráð-
herrans, Lawrence Summers, um
hóflegar endurbætur á Alþjóða-
bankanum, sem fylgdu í kjölfar
tillagna hans um nokkrar endur-
bætur á starfsemi Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins.
Deilurnar snúast í meginatrið-
um um umfang þessara tveggja
stofnana. Síðastliðin 20 ár hafa
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og
Alþjóðabankinn verið atkvæða-
miklir í þróunarlöndunum og í
þeim breytingum sem átt hafa
sér stað eftir fall kommúnism-
ans. Auðugar þjóðir, einkum
Bandaríkjamenn, hafa notað
stofnanirnar sem tæki í efna-
hagslegum samskiptum við aðrar
þjóðir. Báðar stofnanirnar hafa
þannig verið notaðar af Banda-
ríkjunum og Evrópulöndum til
þess að veita fé til landa sem
standa þeim nærri - Mexíkó,
Rússlands eða Austur-Asíu - á
krepputímum. Bæði Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum og Alþjóða-
bankanum hefur einnig verið
veitt umboð til þess að setja
löndum sem leita til þeirra
ströng skilyrði um efnahagsáætl-
anir.
Þeir sem hafa gagnrýnt Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn og Al-
þjóðabankann, þ.ám. meðlimir í
Meltzer-nefndinni, eru á þeirri
skoðun að stofnanirnar tvær séu
of stórar, of valdamiklar og of
viðamiklar. Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn reynir t.d. að hafa
áhrif á hagstjórn meira en 50
landa. í mörgum tilfellum
þröngvar hann áætlunum sínum
upp á löndin löngu eftir að
hættuástand í efnahagslífi þeirra
er liðið hjá. Sjóðurinn heldur
áhrifum sínum vegna þess að
Bandaríkjamenn krefjast þess að
hin fátækari lönd fari eftir áætl-
unum hans til þess að fá skuldir
lækkaðar og jafnvel til þess að fá
fjárhagsaðstoð annars staðar frá.
Tugir þjóða fá lán úr Alþjóða-
bankanum til þess að setja í
fjöldann allan af framkvæmda-
áætlunum. Hversu einkennilegt
sem það má virðast eiga margar
af þeim þjóðum sem þiggja lán
frá Alþjóðabankanum greiðan
aðgang að frjálsum fjármagns-
mörkuðum, þannig að lán frá Al-
þjóðabankanum eru aðeins lítill
hluti þess sem þessar þjóðir geta
tekið að láni eftir venjulegum
leiðum.
Meltzer-nefndin benti á að AI-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn, sem
hefur aðeins u.þ.b. eitt þúsund
sérfræðinga á sínum vegum,
gæti ekki og ætti ekki að reyna
að stjórna fjármálum fjölda
ríkja. Afleiðingarnar eru yfir-
borðslegar geðþóttaákvarðanir
„í hroka sínum finnst
þessum stofnunum
að þær eigi ad halda
áfram að ákveða
örlög stórs hluta
þriðja heimsins. Þær
eru ekki tilbúnar að
gefa frá sér völd eða
ábyrgð, jaf nvel þótt
framkvæmdaáætlan-
ir þeirra hafi mistek-
ist.“
og óhófleg afskipti sjóðsins af
fullvalda ríkjum, og árangurinn
verður slakur eða í besta falli
miðlungsgóður. Nefndin benti
einnig á það að starfsemi Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins og Al-
þjóðabankans hafa skarast,
þannig að hvorug stofnunin hef-
ur borið fulla ábyrgð á gerðum
sínum. Ef eitthvað fór úrskeiðis,
gat Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
kennt Alþjóðabankanum um og
öfugt.
Meltzer-nefndin lagði til að
vægi beggja stofnananna yrði
minnkað og hvor um sig fengin
til að einbeita sér að meginverk-
efnum sínum. Þannig yrði starf-
semi beggja stofnananna bætt.
Aðalatriðið í ráðleggingum
nefndarinnar til Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins er að hann snúi sér
aftur að upphaflegum verkefnum
sínum: Að viðhalda skammtíma-
jafnvægi í hagkerfum ríkja með
því að veita ríkisstjórnum sem
eru aðilar að sjóðnum skamm-
tímalán þegar mikið liggur við.
Til þess að þessi þrenging og
endurskipulagning á markmiðum
sjóðsins beri árangur þarf Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn að
hætta beinum afskiptum af hin-
um fátækari löndum heimsins.
Hvað varðar Alþjóðabankann
gerði nefndin það að tillögu sinni
að hann minnkaði lánveitingar til
ríkari þróunarlanda en beindi at-
hygli sinni fremur að fátækari
löndum, þar sem neyðin er
stærst. Þetta felur í sér að dreg-
ið verður úr aðstoð við lönd sem
hafa gott lánshæfi og hafa þegar
aðgang að lánum á almennum
lánamarkaði. Einnig verður
dregið úr lánveitingum til þeirra
ríkja þar sem meðaltekjur eru
yfir 4.000 Bandaríkjadölum á
mann. Þess í stað yrði athygli
stofnunarinnar beint að þeim
milljörðum jarðarbúa sem búa
við fátækt.
Til þess að hjálpa fátækari
löndum heims að öðlast sjálf-
stæði frá Alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um eftir áralangan stuðning frá
honum, leggur Meltzer-nefndin
það til að skuldir fátækustu og
skuldugustu þjóðanna verði af-
skrifaðar að fullu. Ástæðan fyrir
því að mörg ríki leita til AI-
þjóðagjaldeyrissjóðsins um að-
stoð er að hluta til sú að ríkis-
stjórnir þeirra eru orðnar
gjaldþrota vegna óhóflegra er-
lendra skulda. Með því að af-
skrifa skuldirnar verður þessum
þjóðum gert kleift að koma fjár-
hag sínum á réttan kjöl og losna
undan stöðugri „aðstoð“ og af-
skiptum Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins.
Eins og fyrirsjáanlegt var and-
mæltu ríkisstjórn Bandaríkjanna
og yfirstjórnir Alþjóðabankans
og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
þessum tillögum. í hroka sínum
finnst þessum stofnunum að þær
eigi að halda áfram að ákveða ör-
lög stórs hluta þriðja heimsins.
Þær eru ekki tilbúnar til að gefa
frá sér völd eða ábyrgð, jafnvel
þótt framkvæmdaáætlanir þeirra
hafi mistekist. Því miður hafa
margar ríkisstjórnir þróunar-
landanna orðið svo háðar þessum
stofnunum að þær eru hræddar
við að hverfa undan handarjaðri
þeirra, jafnvel þó að áætlanirnar
geri oft meira ógagn en gagn.
Deilurnar munu halda áfram
og ég spái því að Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn og Alþjóðabank-
inn muni mjög fljótlega draga úr
óhóflegri og hrokafullri valdbeit-
ingu sinni. Þeir neyðast til þess
að gera það vegna þess að fram-
kvæmdaáætlanir á þeirra vegum
heppnast oft ekki nógu vel til að
réttlæta áframhaldandi forræði
þeirra.
Jeffrey D. Sachs er prófessor í
hagfræði og formaður Stofnunar i
þróun alþjóðamála við Harvard-
háskóla.