Morgunblaðið - 13.04.2000, Blaðsíða 69

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 2000 6^.
UMRÆÐAN
Gefum byggðunum
raunverulegt tækifæri
Menn lýsa nú hver
um annan þveran
áhyggjum sínum af
þróun byggðar í land-
inu, og fléttast það
meðal annars inn í um-
ræðuna um fiskveiði-
stjóm. Því miður eru
meðulin sem flestir
hafa í huga gegn breyt-
ingu byggðar orðin
býsna gömul og verka
ekki lengur á „sjúk-
dóminn“ eins og hann
birtist nú á dögum. Þeir
sem hafa sig mest í
frammi sem málsvarar
byggðanna virðast
þannig ýmist vera að
tala um einhvers konar handstýringu
eða þá um kraftaverk í anda trúar-
bragðanna. Og oftar en ekki er fólkið
á landsbyggðinni gert að einhvers
konar ölmusumönnum með þessum
hugmyndum í stað þess að leita leiða
til að hjálpa því til sjálfshjálpar. Yita
þó allir að þess konar hjálp er alltaf
heilladrýgst þegar til lengdar lætur.
Orðið jafnræði hefur verið ofar-
lega á baugi í umræðunni um kvót-
ann eins og kunnugt er. Hæstiréttur
hefur með dómi sínum í Vatneyrar-
málinu minnt okkur á að þetta er
ekki eina orðið í orðabókinni, heldur
getur þurft að líta til fleiri sjónar-
miða þegar tiltekin vandamál krefj-
ast úrlausnar. Þó er þetta hugtak svo
i-íkt í huga meirihluta réttarins að
hann telur að núgildandi lög um fisk-
veiðistjórn standist ekki próf stjóm-
arskrárinnar nema af því að hægt er
að breyta þeim og af því að það
stendur einmitt til af hálfu löggjaf-
ans.
Þannig er ljóst að jafnræðishug-
takið er enn á uppleið í hugsun nú-
tímamanna, bæði hér á landi og ann-
ars staðar. Hugsun okkar flestra
hnígur í vaxandi mæli í þá átt að allir
eigi að geta keppt á jafnræðisgrund-
velli um takmörkuð gæði eins og að-
gang að nýtingu auðlinda, óháð sér-
réttindum frá fyrri tíð, efnahag,
búsetu, ætterni, eða neinu öðru en
því að geta nýtt auðlindina á sem
hagkvæmastan hátt. Slíkt lýsir sér
einmitt í því að menn geti greitt þjóð-
inni, eiganda auðlindarinnar, sam-
keppnishæft gjald fyrir nýtinguna.
Þess vegna er uppboðsleiðin sú leið
sem best fullnægir þessu skilyrði
jafnræðisins um leið og hún felur í
sér meiri efnahagslega hagkvæmni
en aðrar leiðir sem bent hefur verið
á.
Sumir andstæðingar kvótakerfis-
ins virðast geta hugsað sér fýrirfram
eitthvert framtíðarkerfi þar sem til-
teknir hópar, hvort sem það eru smá-
bátaeigendur, strandveiðimenn,
íbúar í tilteknum byggðarlögum eða
aðrir, eiga að njóta einhvers konai-
forréttinda eða vera í einhverju sér-
stöku hólfi þegar kvótum er úthlut-
að. Hins vegar er vandséð að slíkt
kerfi fullnægi kröfunni
um jafnræði neitt betur
en núverandi kerfi ger-
ir. Við ættum að
minnsta kosti fyrst að
láta reyna á það hvort
þessir sömu hópar, sem
margir ala önn fyrir,
muni ekki komast vel af
í uppboðskerfi. Við ætt-
um með öðrum orðum
að velja nýtt kerfi sem
fæli í sér sem minnst
ójafnræði og sjá til
hvemig það dugir.
Við þurfum að gera
okkur fulla grein fyrir
því að strandveiðar við
Island eiga ekki að
þurfa að vera neinn ölmusuatvinnu-
vegur.
Þetta em í eðli sínu hagkvæmar
veiðar sem kosta tiltölulega lítið
eldsneyti eða orku, skila afar góðu
hráefni, þurfa ekki að valda mikilli
mengun og kalla síður á kostnaðar-
sama búferlaflutninga en stórveið-
arnar.
Eldsneyti á vafalítið eftir að
hækka í framtíðinni og þá styrkist
hagkvæmni þessara veiða enn frek-
ar.
Þessi raunverulega hagkvæmni
strandveiðanna fær hins vegar ekki
að njóta sín til fulls í kvótakerfinu
eins og það er núna, vegna þess að
kvótinn er á svo háu verði, en það
stafar aftur af því hve lítill hluti
heildarkvótans er til sölu á markaði.
Hæstiréttur hefur kveðið upp sinn
dóm þar sem hann segir okkur þrátt
fyrir allt að núgildandi lögum um
fiskveiðistjóm þurfi að breyta.
Meirihluti réttarins teflir í atkvæði
sínu efnahagslegum rökum fram
gegn jafnræðinu sem hér var rakið.
En kvótakerfi með uppboðum yrði
vafalaust enn hagkvæmara frá efna-
hagslegu sjónarmiði en núverandi
kerfi þar sem kvótaverð er annars
vegar óhóflega hátt og menn rekja
hins vegar rétt sinn til forréttinda
sem áttu einhvern rétt á sér í upphafi
Bæjarlind 1-3, Kóp., sími 544 40 44
Kvóti
í kvótakerfí með upp-
boðum á öllum kvóta og
hóflegu kvótaverði, seg-
ir Þorsteinn Vilhjálms-
son, geta kostir smábáta
og strandveiða fengið að
njóta sín án þess að
neinar ölmusur komi til.
en geta ekki staðist til eilífðarnóns.
Þannig er þessi dómur Hæstaréttar í
rauninni ágæt rök fyrir uppboðskerfi
eins og því sem Áhugahópur um auð-
lindir í almannaþágu hefur lagt fram
með frumvarpssniði, samanber vef-
síðuna www.kvotinn.is.
Hinar dreifðu byggðir landsins
eiga það inni hjá okkur þéttbýlis-
mönnunum, sem rekjum öll uppruna
okkar til þeirra, að við ógnum þeim
ekki að óþörfu með ósanngjömum
leikreglum, heldur leitum leiða til að
hjálpa þeim til sjálfshjálpar. í kvóta-
kerfi með uppboðum á öllum kvóta
og hóflegu kvótaverði geta kostir
smábáta og strandveiða fengið að
njóta sín án þess að neinar ölmusur
komi til. Slíkt gæti falið í sér raun-
verulega styrkingu byggðar á ýms-
um stöðum á landsbyggðinni.
Núna er tækifærið til að láta á
þetta reyna.
Höfundur er prófessor í eðlisfræði
og vísindasögu við Háskóla íslands.
Nettoiu^
ELDHÚS - BAÐ - FATASKÁPAR
Innréttingar
Frí teiknivinna og tilbo&sgerb
| Friform
| HÁTÚNI6A (í húsn. Fðnix) SÍMI: 552 4420
Líttu vorið björtum augum með nýju
litunum frá LANCÖME
Kynning í dag og á morgun.
Fagleg ráðgjöf, förðun og frábærir kaupaukar.
Glæsileg taska fyrir förðunarvörur og
snyrtibudda fylgir kaupum.
Lyf&heilsa
Háaleitisapótek
Stjörnuspá á Netinu
^mbl.is
Skeifunni 11 - Simi 588 9890 - Veffang orninn.is Opiðkl. 9-18 virka daga og kl. 10-16 laugardaga