Morgunblaðið - 11.05.2000, Síða 40

40 FIMMTUDAGUR 11. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
pltrgíwMnMlí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
A NORÐUR-
PÓLNUM
HARALDUR Örn Ólafsson, sem náði á norðurpólinn í
gærkvöldi eftir tveggja mánaða göngu við erfiðar að-
stæður, hefur unnið mikið afrek. Hann hefur unnið bæði
líkamlegt og sálrænt þrekvirki með göngu sinni. Hann er
einn af fámennum hópi manna í heiminum sem hefur geng-
ið bæði á norðurpólinn og suðurpólinn.
Þótt fátt hafi verið sagt má marka af ummælum hans og
félaga hans, Ingþórs Bjarnasonar, sem varð að hætta við
ferð sína vegna kals á höndum, að ferðalag þeirra hafi ver-
ið margfalt erfiðara en þeir hafi gert sér hugmyndir um í
upphafi og var þeim þó ljóst að aðstæður á þessum slóðum
væru erfiðari og öðru vísi en á suðurpólnum en þangað
gengu þeir báðir ásamt Ólafi Erni Haraldssyni alþingis-
manni, föður Haraldar Arnar. I upphafi fóru þeir tiltölu-
lega hægt yfir enda margar hindranir á vegi þeirra. Engin
spurning er um að ákvörðun Ingþórs Bjarnasonar að
hætta af fyrrgreindum ástæðum var hin eina rétta. Þau
vandamál, sem hann og fleiri pólfarar hafa lent í á þessum
vetri vegna kals, sýna hvað náttúruöflin eru harðleikin á
þessum slóðum.
Þeim mun meira átak hefur það verið fyrir hinn unga
norðurpólsfara að halda einn áfram út á ísinn. Það hefur
ekki verið auðveld ákvörðun. Það er ekki að ástæðulausu
að þeir sem reyna við norðurpólinn eru yfirleitt fleiri en
einn.
Það hafa margir orðið að snúa við á þessari leið. Aug-
ljóst er að kuldinn er ólýsanlega mikill. Ishryggir eru erf-
iðir yfirferðar og þá ekki sízt fyrir menn sem draga sleða á
eftir sér með verulegar birgðir. Margir norðurpólsfarar
hafa orðið fyrir því óhappi að falla ofan í vök og sumir hafa
lent í átökum við ísbirni.
Haraldur Örn hefur tekizt á við allar hindranir sem á
vegi hans hafa orðið. Og hann hefur tekizt á við sjálfan sig
á þessari löngu og einmanalegu göngu. Hann hefur tekizt
á við myrkur og kulda og allt sem því fylgir. Þess vegna er
ferð hans ekki síður sálrænt afrek en líkamlegt.
Framganga hans síðustu sólarhringa hefur verið ótrú-
leg. Hann hefur gengið í 32 klukkutíma nánast án nokk-
urrar hvíldar.
Þegar Davíð Oddsson talaði við Harald Örn í gærkvöldi
sagði forsætisráðherra m.a. um leið og fagnaðarlæti við-
staddra bárust um símann til norðurpólsins: „Þessi fagn-
aðarlæti, sem hér eru, endurspegla þá ánægju og það stolt
sem býr núna í hugum landsmanna allra. Og það kemur í
minn hlut að óska þér til hamingju fyrir hönd samlanda
þinna og ríkisstjórnarinnar."
Undir þessi orð forsætisráðherra munu landsmenn taka.
Þjóðin er full aðdáunar á afreki þessa unga manns.
Sjálfur sagði hann í gærkvöldi í samtali við Davíð Odds-
son: „Þetta snertir mig djúpt og ég þakka þér kærlega fyr-
ir að veita mér þá virðingu að taka við þessari tilkynningu
minni. Eg var bara að koma hérna inn á pólinn rétt í þessu.
Þetta hefur verið langur tími. Ég er búinn að vera á skíð-
unum í um 32 klukkustundir án þess að hvílast mikið.
Þetta er búið að vera mjög stíft og mikið af vökum að tefja
mig þannig að ég var rétt í þessu að koma á pólinn. Það er
stórkostleg stund að upplifa þette eftir tveggja mánaða
þrotlausa vinnu að koma hingað. Ég er alveg í skýjunum,
alveg á toppi tilverunnar.“
í eldhúsdagsumræðunum á Alþingi í gærkvöldi gerði
Halldór Asgrímsson utanríkisráðherra afrek hins unga
pólfara að umtalsefni og sagði efnislega eitthvað á þá leið
að hann væri verðugur fulltrúi þeirrar kynslóðar sem
mundi taka við íslandi. Þetta eru orð að sönnu. Kynslóð
Haraldar Arnar Ólafssonar er dugmikil, vel menntuð og
miklum hæfileikum búin. I þeirra hópi eru Everest-far-
arnir sem tókust á við náttúruöflin með sínum hætti. Þetta
unga fólk er að vinna hvert afrekið á fætur öðru, hvert á
sínu sviði.
Með ferð sinni hefur Haraldur Örn Ólafsson orðið til
þess að vekja okkur íslendinga til betri vitundar um um-
hverfi okkar. Þótt norðurpóllinn sé nálægur hefur hann
verið fjarlægur í okkar huga og hugmyndir okkar um að-
stæður þar óljósar. Nú gerir þjóðin öll sér skýrari grein
fyrir þessu svæði sem er svo nálægt okkur og aðstæðum
þar. Haraldur Örn hefur með göngu sinni beint athygli
pkkar að heimskautasvæðunum í ríkara mæli en nokkur
Islendingur hefur gert frá dögum Vilhjálms Stefánssonar.
Morgunblaðið sendir Haraldi Erni og fjölskyldu hans
allri hamingjuóskir. Þjóðin bíður heimkomu hans.
+
FIMMTUDAGUR 11. MAI 2000
41
__i
Dómsmálaráðherra segir þjóðarvakningu nauðsynlega til að bæta umferðaröryggi
E
G hef þá bjargföstu trú að
þetta samfélagsmein megi
lækna - við getum og eigum
að færa stöðu umferðar-
mála í heillavænlegra horf,“ sagði Sól-
veig Pétursdóttir dómsmálaráðherra í
setningarávarpi sínu á ráðstefnunni
Bætt umferðarmenning - burt með
mannfómir sem hún hafði forgöngu
um í gær. í ræðum framsögumanna
var bent á nauðsyn þess að efla frekar
umferðardeild ríkislögreglustjóra, að
auka yrði eftirlit með akstri manna
undir áhrifum áfengis eða vímuefna og
hvetja þyrfti til meiri notkunar bfl-
belta.
Sólveig Pétursdóttir sagði að til að
bæta umferðarmenningu þyrfti að efla
eftirlit og löggæslu, breyta löggjöf og
auka markvisst samvinnu þeÚTa sem
koma að umferðarmálum. Ráðherra
sagði þjóðarvakningu nauðsynlega í
þessum efnum og benti á að umferðar-
öryggi réðist fyrst og fremst af því
hvemig ökumenn hegðuðu sér í akstri.
„Það er lagaleg og siðferðileg skylda
okkar að hegða okkur með þeim hætti
að við setjum ekki eignir, heilsu og líf
sjálfra okkar og annarra í hættu.“
Ný umferðaröryggis-
áætlun fyrir árslok
Meðal verkefna sem vinna þarf á
næstunni sagði ráðherrann að væri að
semja fyrir árslok nýja umferðarör-
yggisáætlun fyrir árin 2001 til 2005.
Sagði Sólveig einnig nauðsynlegt að
semja áætlun til lengri tíma, til dæmis
12 ára, með hliðsjón af vegaáætlun og
raða þyrfti verkefnum í forgangsröð á
grandvelli mats á því hvemig fjármun-
ir nýttust best til að sporna gegn um-
ferðarslysum. Brýnustu verkefnin
sagði ráðherra vera að auka notkun
bflbelta, sporna gegn ölvunarakstri og
draga úr ólöglegum hraðakstri.
„Umferðareftirlit lögreglu er lykil-
atriði í umferðaröryggi. I því er fólgið
hið óhjákvæmilega aðhald og ögun
sem umferðinni er brýn þörf á. Snar
þáttur allrar viðleitni til þess að bæta
umferðarmenningu er því bætt og
virkara eftirlit lögreglunnar. Þess
vegna verðum við að bæta tækjakost
lögreglunnar, fjölga myndavélum og
öndunarmælum, og fylgja eftir tækni-
framförum í umferðarlöggæslu. Við
þurfum skilvikari og marksæknari
stjórnun, með verkefnastýringu og
árangursmati. Og við þurfum að auka
mannaflann í umferðar- ____________
gæslunni. Fyrir þessu mun
ég beita mér.“
Eftirlit lögreglu
er lykilatriði í
umferðaröryggi
Hraðakstur, ölvunarakstur, fjöldi banaslysa í dreifbýli, of lítil
notkun bílbelta og vandi ungra ökumanna var meðal þess sem
fjallað var um á ráðstefnu um bætta umferðarmenningu. Jóhannes
Tómasson nam hluta þess sem þar var borið fram.
Morgunblaðið/Þorkell
Fjölmargir sátu ráðstefnu um bætta umferðarmenningu í gær, ræðumenn og áheyrendur. Frá vinstri: Ólafur
B.Thors, forstjóri Sjóvár-Almennra, Sigurður Guðmundsson landlæknir, Óli H. Þórðarson, framkvæmdastjóri
Umferðarráðs, Sólveig Pétursdóttir dómsmálaráðherra og Haraldur Johannessen ríkislögreglustjóri.
Koma þarf upp
æfíngasvæði
í samtali við Morgunblaðið sagðist
dómsmálaráðherra hafa áhuga á að
beita sér fyrir því að komið yrði upp
æfingasvæði í tengslum við ökuk-
ennslu, svonefndu ökugerði. Þar gætu
ökunemendur spreytt sig bæði með
kennuram og í æfingaakstri með for-
eldram. Kvað hún nú leita að heppi-
legu svæði í þessu skyni
Lokaorðin í ræðu dómsmálaráð-
herra voru þessi: „Það er mikilvægt að
umferðaröryggismál fái aukið pólitískt
vægi í samfélaginu og að okkur takist
að bægja mannfórnum umferðarinnar
burt. Ljóst er að ekki næst árangur í
umferðaröryggismálum ef ekki er fyr-
ir hendi pólitískur metnaður bæði í
sveitarstjórnum og hjá ríkinu.
Við megum ekki gleyma því að stór
hluti ökumanna sýnir tillitssemi og
ábyrgð í umferðinni. En það er ekki
nóg. Við verðum að halda umræðu um
umferðaröryggismál vakandi, því
þetta er sannarlega mál sem snertir
alla landsmenn með beinum hætti. Eg
skora því á alla landsmenn að stíga nú
á stokk og vinna það heit að koma
bættri umferðarmenningu á og láta
það verkefni ganga fyrir í forgan-
gsröðun. Hér er virkilega um líf og
dauða að tefla.“
I ökuskóla aftur
eftir slys?
Eru Islendingar ökufantar? spurði
Sigurður Guðmundsson landlæknir
meðal annars í erindi sínu um ábyrgð
við akstur. Hann benti meðal annars á
að munurinn á litlum drengjum og
körlum lægi fyrst og fremst í verði
leikfanganna sem þeir ættu. Hann
sagði þekkingu og viðhorf undirstöðu
eigin breytni og væri að öðram kosti
erfitt að rísa undir ábyrgð. Sigurður
varpaði því fram hvort gefa ætti út
Stór hluti öku-
manna sýnir
tillitssemi
ökuskírteini til eins árs í senn fyrstu
þrjú árin og taka þá í ökuskóla á ný
sem yllu slysum í umferðinni. Hann
________ varpaði því einnig fram
hvort fólk ætti ekki líka
að nota bflbelti í strætis-
vögum og rútum og hvort
veita ætti ökuleyfi þeim
sem ættu við áfengis- eða
vímuefnavanda að etja. Einnig benti
hann á niðurstöðu rannsóknar í Kan-
ada að hlutfallsleg áhætta á slysi
væri nærri fimmföld hjá ökumönnum
fyrstu fimm mínútumar eftir símtal
en mun minni ef 15 mínútur væra
liðnar frá símtali. Gunnar Felixson,
varaformaður Sambands íslenskra
tryggingafélaga, ræddi um slys og
vátryggingar og í lok erindis síns
fjallaði hann um aðgerðir til að bæta
umferðarmenningu. Hann sagði
nauðsynlegt að endurskoða allt
skipulag og stjómsýslu á sviði um-
ferðar- og umferðaröryggismála.
Gunnar sagði agaleysi Islendinga
koma vel fram í umferðinni og að
streita og óþolinmæði hefðu sínar af-
leiðingar þegar út í umferðina væri
komið. „Það er bjargföst skoðun mín
að aga- og skeytingarleysi fyrir um-
ferðarreglum og öðram vegfarend-
um er ein höfuðorsök þess _________
ófremdarástands, sem
hér á landi ríkir í umferð-
armálum. Auðvitað verð-
ur aga og tillitssemi ekki
komið inn í íslenska þjóð-
arsál í einni andrá. Brýnt er hins veg-
ar að hefja það starf strax. Liður í því
er að stórefla löggæslu,“ sagði Gunn-
ar og telur að lögreglan verði að vera
víðar og sýnilegri í umferðinni en
Skerpa þarf á
framkvæmd
bónusreglna
Útafakstur til skoðunar
ÚTAFAKSTUR er ein helsta ógnin í
umferðinni á Islandi og sérstaklega
skaðlegur í þeim tilvikum er öryggis-
belti hafa ekki verið spennt. Þetta
kemur meðal annars fram í skýrslu
rannsóknanefndar umferðarslysa
sem Simon Sigvaldason, formaður
nefndarinnar, kynnti.
Á síðasta ári lést 21 í umferðarslys-
um hérlendis en 27 árið 1998. í átta
tilvikum var orsökin útafakstur eða í
38% tilvika en útafakstur var orsök
banaslysa í 56% tilvika árið áður.
Fimm þeirra sem létust í fyrra voru
gangandi vegfarendur, í þremur til-
vikum var ekið framan á bfl, í tveimur
ekið í hlið bfls og þrjú tilvik eru flokk-
uð sem annað.
„Það er mjög sjaldgæft að sjá svo
háa tíðni útafaksturs í gögnum ann-
arra þjóða yfír banaslys og í þeim
löndum þar sem vegakerfið er mun
þróaðra en á Islandi er þessi tegund
slysa fátíð. Rannsóknanefnd umferð-
arslysa mun taka útafakstur til sér-
stakrar skoðunar árið 2000 svo unnt
verði að leita leiða til að fækka bana-
slysum í þessum flokki,“ segir í skýrsl-
unni.
Ríflega 70% banaslysa í dreifbýli
Tæplega 30% banaslysa á síðasta
ári áttu sér stað í þéttbýli og ríflega
Hlutfallsleg skipting banaslysa í
umferðinni eftir aldri árin 1998 og 1999
33% _____________________
30% Fjöldi banaslysa 1998: 27
2go/o Fjöldi banaslysa 1999: 21
15%
e
JS
19%
oc
;o
s
í
ALDUR 0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 og eldri
70% í dreifbýli. Árið 1998 urðu um
80% banaslysa í dreifbýli og 20% í
þéttbýli og er talið að hærri ökuhraði
og lakari vegir í dreifbýli sé megin-
skýringin. Séu tekin saman árin 1998
og 1999 kemur í ljós að 40 banaslys af
48 á þeim árum urðu í dreifbýli og þar
sem hámarkshraði var hærri en 60
km/klst.
Þá kemur fram í skýrslunni að ung-
ir ökumenn séu orsakavaldar umferð-
arslysa oftar en hlutdeild þeirra í um-
ferðinni gefi tilefni til. Megi búast við
því að þau 9% ökumanna á aldrinum
17-20 ára sem í umferðinni séu valdi
um 29% umferðarslysa. Er hér byggt
á könnun Umferðarráðs við mat á
hlutdeild aldurshópa í umferðinni.
Talið er að ökumaðurinn sjálfur sé
aðal orsakavaldur banaslysa í umferð-
inni í 87% tilvika síðustu tvö árin. Um-
hverfí er talið eiga þátt í 9% tilvika.
hingað til. Vill hann sjá markvisst eft-
irlit en ekki tímabundin átök eða her-
ferðir og telur hann nauðsynlegt að
veita aukið fjármagn til löggæslumála.
Ábyrgð stjómvalda sé því mikil.
Reglur umferðarlaga um vátrygg-
ingar og bótarétt sagði Gunnar
tryggja hagsmuni tjónþola sérlega vel.
Hann sagði munatjón valda um þriðj-
ungi kostnaðar vegna ábyrgðartrygg-
inga en líkamstjón, þ.e. kostnað vegna
slysa á fólki, valda um tveimur þriðju
kostnaðarins og sagði hann margt
benda til þess að slysakostnaðurinn
ætti eftir að vaxa enn frekar. Gunnar
sagði bótaskyld umferðarslys, sem
kæmu til kasta vátryggingafélaga,
fleirl hérlendis en í ríkjum sem Island
væri oft borið saman við. Þau hefðu til
dæmis verið tvisvar sinnum fleiri hér
en í Svíþjóð árið 1994 eða tvö þúsund á
hverja 100 þúsund íbúa hér en eitt þús-
und í Svíþjóð. Taldi hann ástæður
margar og samverkandi, m.a. ástand
vega- og gatnakerfis og tilhögun lög-
gæslumála en ekki endilega að íslend-
ingar væra almennt verri ökumenn.
Þó taldi hann agaleysi hafa töluverð
áhrif í þessum efnum. Þó sagði hann
ekki unnt að skýra fjölda bótaskyldra
slysa hérlendis eingöngu með fleiri
umferðaróhöppum; mismunandi mats-
reglur t.d. varðandi örorku í hinum
ýmsu löndum skiptu hér einnig máli.
Gunnar sagði vátryggingafélögin
geta gripið til ákveðinna úrræða til að
freista þess að draga úr slysum, m.a.
að gera eigin áhættu ökumanna meiri
og skerpa á framkvæmd reglna um
bónus eða umbun fyrir að aka tjónlaus.
,Að mínu mati hafa félögin af sam-
keppnisástæðum verið á stundum of
eftirgefanleg, og ekki fylgt því eftir
sem skyldi að leggja álag á hina tjón-
sæknu. Vel má vera að einhverjir öku-
menn sýndu aukna aðgát, kæmu af-
leiðingar óvarkárni þeirra meira við
pyngju þeirra,“ sagði Gunnar.
Fjárhagslegur ávinningur
í umferðarlöggæslu
Haraldur Johannessen ríkislög-
reglustjóri sagði að margs konar nýr
búnaður hefði verið tekinn í notkun
hjá embættinu síðustu þrjú árin til að
auka eftirlit með hraðakstri og akstri
mót rauðu ljósi. Þá sagði hann miklar
væntingar til búnaðar til að mæla önd-
unarsýni vegna gruns um ölvunarakst-
ur. Hann sagði erlendar athuganir
hafa sýnt fram á fjárhags-
legan ávinning við það að
fjárfesta í aukinni umferð-
arlöggæslu.
Þá gerði Haraldur skipt-
ingu löggæsluumdæma
landsins að umtalsefni og varpaði því
fram hvort skynsamlegt gæti verið að
sameina lögreglulið, fækka lögreglu-
umdæmum og setja yfir þau lögreglu-
stjóra sem eingöngu sinntu lögreglu-
stjórn. Taldi hann að halda mætti uppi
skilvirkari og markvissari löggæslu en
með svipuðum tilkostnaði. Haraldur
taldi einnig mikilvægt að efla enn frek-
ar umferðardeild ríkislögreglustjóra
til að stuðla að fækkun alvarlegra um-
ferðarslysa á þjóðvegum landsins.
Á ráðstefnunni talaði einnig Kate
McMahon, deildarstjóri umferðarör-
yggisdeildar í samgönguráðuneyti
Bretlands, og sagði hún svipuð vanda-
mál uppi þar og hérlendis, hraðakstur,
ölvunarakstur og of mörg slys. Sagði
hún frá áætlun breskra yfirvalda um
að draga úr banaslysum og alvarleg-
um slysum um 40% til ársins 2010,
50% úr slysum á bömum og um 10% á
minni háttar slysum, sem þýddi að
draga yrði að meðaltali úr slysum um
3,6% árlega fram að því.
Ekki hærri
bílprófsaldur
í hringborðsumræðum framsögu-
manna og fleiri í lokin, sem Jóhanna
Vigdís Hjaltadóttir fréttamaður
stýrði, kom fram að menn teldu ekki
skynsamlegt að hækka aldursmörk til
bílprófs, þá væri einungis verið að
fresta vandanum um ár en fram hafði
komið að ungir ökumenn væru valdir
að hlutfallslega mörgum slysum. Þór-
hallur Olafsson sagði það reynslu víða
um heim að aukin löggæsla drægi úr
ölvunarakstri. Landlæknir sagði að
vímuefnaneysla, sem væri að verða
faraldur hérlendis, væri ógn við um-
ferðaröryggi og brýnt væri að koma að
þeirri hugsun að það þætti ófínt að
stunda fíkniefnaneyslu.
+
Vilja ekki verða
gleypt en heldur
ekki einangrast
A ráðstefnu um minni ríki og Evrópusamrun-
ann, sem haldin var á þriðjudag, voru m.a.
flutt erindi um stöðu Noregs og Sviss gagn-
vart ESB. A undan ráðstefnunni flutti Bertel
Haarder, fyrrverandi menntamálaráðherra
Danmerkur, svokallaðan Schuman-fyrirlest-
ur. Qli Jón Jónsson hlýddi á.
SCHUMAN-fyrirlestur er
haldinn í mörgum ríkjum
Evrópu á hverju ári í tilefni
af Evrópudeginum svokall-
aða 9. maí, en hefur ekki áður verið
fluttur hér á landi. í upphafi máls síns
rifjaði Haarder upp að þegar hann var
ráðherra hefði hann eitt sinn boðið
starfsbræðram sínum frá hinum
Norðurlöndunum í ferð að landamær-
um Danmerkur og Þýskalands. Þar
hefði hann sýnt þeim legstein sænsks
hermanns sem barðist með Dönum
gegn Þjóðverjum á síðustu öld. Þá var
barist um yfirráð yfir Slésvík-Holt-
setalandi og lyktaði ófriðnum með
ósigri Dana.
Haarder vakti athygli á því að á
þessum stað væra menn minntir á að
hugmyndin um einingu Norðurland-
anna hafi fengið meðbyr vegna ógnar-
innar sem að þeim hafi steðjað úr
suðri. Skáldin hafi þá tekið að mæra
hið norræna í ljóðum sínum, þeirra á
meðal íslenska skáldið Jónas Guð-
laugsson og Norðmaðurinn Bjorn-
stjerne Bjornson. Hugmyndir um
norræna einingu hafi ekki falið í sér
að þjóðirnar sameinuðust í einu ríki,
heldur héldu áfram að vera sjálfstæð-
ar. Hin norræna heild yrði sterkari af
þvi að þjóðmenning hvers og eins rík-
is eíldist.
Haarder telur að svipaðar hug-
myndir komi fram í grunnsáttmála
Evrópusambandsins þar sem segir að
markmið sáttmálans sé að þjóðmenn-
ing ríkjanna blómgist og dafni. Þær
þjóðir sem nú sækjast eftir aðild að
ESB hefðu ekki lagt inn umsókn að
sambandinu ef þær teldu að það ógn-
aði sjálfstæði þeirra og tilvera sem
þjóða. Þvert á móti telji þessi ríki að
sjálfstæði þeirra styrkist við það að
ganga í sambandið. Af þessu telur
Haarder að megi ráða að hægt sé að
sameina hið norræna og hið evrópska
og lætur í ljós þá ósk að Norðurlöndin
sameinist innan ESB og uppfylli þar
með draum skáldanna.
Staða Noregs breytt
Ráðstefnan um minni ríki og
Evrópusamrunann var haldin á veg-
um stjórnmálafræðiskorar HÍ, Sam-
taka um vestræna samvinnu - Varð-
bergs, og Félags stjórnmálafræðinga.
Á ráðstefnunni, sem var fjölsótt, voru
flutt erindi um stöðu smáríkja, jafnt
innan sem utan ESB, og þróun varn-
arsamstarfs í álfunni.
Clive Archer, prófessor við borgar-
háskólann í Manchester, fjallaði um
stöðu Noregs utan Evrópusambands-
ins. Hann leiddi rök að því að hún
hefði versnað mjög frá árinu 1994,
þegar Norðmenn felldu aðildarsamn-
ing í þjóðaratkvæðagreiðslu. Aðild
Norðmanna að EES-samstarfinu hafi
á þeim tima tryggt viðskiptahagsmuni
þeirra, Noregur hafi átt aukaaðild að
Vestur-Evrópusambandinu (VES) og
tryggt sér samskonar aðild að
Schengen-samstarfinu ári síðar.
Efnahagslíf hafi staðið í blóma og
áróður um að landið myndi einangrast
án ESB-aðildar, hafi ekki átt við rök
að styðjast.
Archer heldur því fram að staða
Noregs sé nú allt önnur en fyrir sex
árum. í fyrsta lagi sé EES-samstarfið
ekki lengur það sem það hafi verið,
með því að ríkin sem tilheyra EFTA-
stoðinni séu nú aðeins þrjú í stað sex
Morgunblaðið/Kristinn
John Maddison, sendiherra fram-
kvæmdastjórnar ESB á Islandi og
í Noregi, ávarpaði ráðstefnugesti
og kynnti Evrópudaginn.
áður. Möguleikar þeirra ríkja sem eft-
ir era innan EES til að hafa áhrif á
ákvarðanir hafi minnkað stórum eftir
breytinguna. Áhrifaleysi þeirra hafi
t.d. valdið því að á síðustu áram hafi
Norðmenn þurft að innleiða tilskipan-
ir ESB sem séu andstæðar hagsmun-
um þeirra.
I annan stað nefndi Archer að
vegna þess að Schengen-samstarfið
var með Amsterdam-sáttmálanum
tekið inn í ESB, hafi áhrif Norðmanna
á ákvarðanir þar skerst miðað við
upphaflegu tilhögunina.
I þriðja lagi hafi þróun sameigin-
legrar öryggis- og varnarmálastefnu
ESB vakið upp spurningar um hvern-
ig öryggishagsmunum Noregs sé best
borgið. Archer bendir á að þegar hug-
myndir um að fella VES undir sam-
starfið innan ESB komu upp árið
1996, hafi Norðmenn getað reitt sig á
andstöðu breskra stjórnvalda við þær.
Eftir að rfldsstjóm Verkamanna-
flokksins tók við í Bretlandi hafi málið
aftur á móti tekið nýja stefnu. „Þetta
hefur valdið norsku utanríkis- og
varnarmálaráðherrunum miklum
áhyggjum þar sem þeir óttast að Nor-
egur kunni að einangrast. Það versta
sem gæti hent væri að Bandaríkin
minnkuðu hervamir sínar í Evrópu,
sérstaklega í norðurhluta álfunnar, á
sama tíma og samrunaþróunin í ör-
yggis- og varnarmálum héldi áfram.“
Archer telur að spurningunni um
hvort Norðmenn kjósi að sækjast eft-
ir aðild að ESB verði ekki svarað fyrr
en eftir þingkosningar í landinu á
næsta ári. Framhald málsins ráðist af
því hvers konar ríkisstjórn tekur við
að þeim loknum. Hann telur einnig að
endanleg niðurstaða muni að miklu
leyti ráðast af því hvernig staðið verði
að framkvæmd þjóðaratkvæða-
greiðslu í tengslum við hugsanlega að-
ildarumsókn. Sú hugmynd hafi komið
upp að halda tvær aðgreindar at-
kvæðagreiðslur, þá fyiri um að hefja
viðræður en þá síðari um aðildar-
samninginn sjálfan. „Ef þessi háttur
verður hafður á, gæti það í raun aukið
líkur á því að Noregur gangi inn. Áður
hefur það hamlað baráttu þeirra afla
sem stutt hafa aðild að ,já-baráttan“
hefur ekki getað hafist fyrr en niður-
stöður samningaviðræðna hafa legið
fyrir.“
Vaxandi Evrópuumræða í Sviss
Clive Church, prófessor í Evrópu-
fræðum við háskólann í Kent, ræddi
um afstöðu Sviss til Evrópusamran-
ans. Hann gat þess að á síðustu áram
hefðu viðskipti milli Sviss og ESB-
ríkja aukist mikið og væri nú svo kom-
ið að 80% innflutnings til Sviss kæmu
frá ESB og um 60% af útflutningi
landsins færu þangað. Þetta hefði haft
í för með sér að hagsveiflan í Sviss
fylgir nú ríkjum ESB meira en áður.
Svisslendingar ættu mjög mikið sam-
starf við ESB, bæði formlegt og
óformlegt, en hefðbundin sérstaða
landsins hefði hingað til komið í veg
fyrir að landið sæktist eftir nánari
tengslum. Nokkrir tvíhliða samningar
væra í gildi milli Sviss og ESB en lög-
mæti þeirra hefði verið dregið í efa og
fram færi þjóðaratkvæðagreiðsla um
þá 21. maí næstkomandi.
Að því er varðar afstöðu Svisslend-
inga til ESB-aðilar telur Chureh ekki
margt benda til þess að breytingar
verði þar á í náinni framtíð. „Nú er
hins vegar svo komið að valdastéttir í
landinu eru komnar á þá skoðun að
hagsmunum landsins sé best borgiÁ-
með aðild. Almenningur er á öðru
máli og sumir stjórnmálamenn hafa
fært sér það í nyt.“
Church telur að tvíhliða samning-
arnir við ESB verði að öllum líkindum
samþykktir og að deilur um Evrópu-
mál muni fara vaxandi upp frá því.
„Sviss er í raun dæmi um land sem á í
miklum erfiðleikum við að leysa þann
vanda smáríkisins að koma í veg fyrir
að verða gleypt, á sama tíma og það
reynir að forðast einangrun í sam-
starfi þjóðanna."
Baldur Þórhallsson, lektor við Há-
skóla íslands, ræddi um starfshætti
minni ríkja innan ESB. Vegna smæð-
ar stjórnsýslu minni ríkjanna yrðu
þau að einbeita kröftum sínum að
meginhagsmunamálum sinum. Af
sömu ástæðu fengju embættismenn
töluvert svigrúm til að móta stefnu
lands síns, tækju þátt á flestum stig-
um ákvörðunarferlisins og önnuðust
jafnvel framkvæmd löggjafarinnar
heima fyrir.
Baldur sagði að minni ríkin reyndu
fremur að tryggja hagsmuni sína með
samstarfi við framkvæmdastjómina
heldur en innan ráðherraráðsins.
Hann benti á að þau reyndu því eink-
um að hafa áhrif á mótun löggjafar á
fyrstu stigum ákvörðunarferlisins í
nefndum á vegum framkvæmda-
stjórnarinnar. Minni ríkin litu svo á að
framkvæmdastjórnin ætti að miðla
málum milli þeirra og stærri ríkjanna.
Nýjar ógnir kalla
á nýjar lausnir
Seinni hluti ráðstefnunnar var
helgaður umræðum um breytingar í
öryggis- og varnarmálum álfunnar.
Meðal þeirra sem til máls tóku var
Emil Kirchner, prófessor við háskól-
ann í Essex. Hann sagði að minni ríki
nytu þess gjarnan að vera innan hern-
aðarbandalaga án þess að leggja mik-
ið af mörkum til sameiginlegra varna.
Hins vegar yllu nýjar ógnir því að
mun erfiðara væri fyrir ríki að vera.
óvirk með þessum hætti en áður. Nú
mætti telja minni líkur á því en áður
að Evrópa yrði fyrir kjarnorku- eða
efnavopnaárás en að sama skapi hefði
hætta aukist vegna skipulagðrar
glæpastarfsemi, átaka samfélagshópa
innan ríkja, umhverfisslysa og tölvu-
glæpa, svo dæmi séu nefnd. Spurning-
in væri hvernig ætti að glíma við
vandamál af þessu tagi og hvers kon-
ar skipulagsheildir kæmu þar að
gagni. Kirchner sagði að yfirleitt megi
telja ESB betur fallið til að tryggja
öryggi Evrópu gegn þessum nýju
ógnum en NÁTO. Hann sagðist teljaT
að áform Bandaríkjanna um að koma
upp gagneldflaugakerfi til að verja
þau fyrir takmarkaðri kjarnorkuárás
gætu haft mikið að segja um þróun
varnarsamstarfsins innan Evrópu.
Uppsetning kerfisins gæti t.d. haft í
för með sér að Bretar yrðu opnari fyr-
ir hugmyndum um samevrópskar
varnir.