Morgunblaðið - 01.07.2000, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 1. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ceoneiisa
Lifnaðarhættir á yngri ár-
um geta haft áhrif á geð-
heilsuna á efri árum.
Matur
Of mikil fita getur verið
líkamanum skaðleg en
oflítil fita líka.
Handþvottur
Gamla ráðið að þvo sér vel
um hendurnar dregur úr
sýkingarhættu.
Hreyfing
Tengsl eru á milli líkam-
legra æfinga og minni
hættu á heilablóðfalli.
Konur geta tvinnað saman daglega Iíkamsáreynslu og skemmtun og minnkað um leið hættuna á heilablóðfalli.
Æfingar minnka
hættuna á heilablóðfalli
AP.
KONUR sem iðka Mkamlega
áreynslu og æfingar daglega minnka
hættuna á heilablóðfalli um allt að
30%. Þetta á jafnvel við um konur
sem láta nægja að ganga rösklega á
hverjum degi.
Þetta er niðurstaða greinar í
bandaríska læknatímaritinu Journal
of the American Medical Association
um rannsókn sem náði til 72.488
kvenna á aldrinum 40-65 ára.
Greinarhöfundarnir segja að þetta
sé fyrsta umfangsmikla rannsóknin
sem sýni greinileg tengsl á milli lík-
amlegra æfinga og minni hættu á
heilablóðfalli, sem er þriðja algeng-
asta dánarmein karla og kvenna.
Samkvæmt fyrri rannsóknum var
óljóst hvort æfingar drægju úr hætt-
unni.
Niðurstaða nýju rannsóknarinnar
er að konur sem iðka æfingar nánast
daglega minnka hættuna á heilablóð-
falli vegna blóðþurrðar, algengasta
afbrigði sjúkdómsins, um 30%. Hætt-
an á öðrum afbrigðum heilablóðfalls
minnkaði um 20%. Ekki skipti máli
hvort konumar iðkuðu heilsubótar-
göngur eða kröftugri líkamsæfingar,
svo sem skokk eða þolfimi.
„Kyrrseta er helsta heilbrigðis-
vandamál þjóðarinnar," sagði einn
greinarhöfundanna, JoAnn Manson.
„Göngur eru algengasta heilsubótar-
æfingin meðal miðaldra og eldri
kvenna, þannig að þetta eru mjög
góð tíðindi.“ Ávinningurinn af æfing-
unum kemur fram tiltölulega fljótt,
þannig að konur sem hefja þær seint
á ævinni eiga enn möguleika á að
minnka hættuna á heilablóðfalli, að
sögn Mansons. „Því fyrr sem þær
byrja þeim mun betra. En mikilvægt
er að fólk viti að það er aldrei of seint
að byrja. Fólk ætti ekki að halda að ef
það er orðið sextugt, sjötugt eða átt-
rætt njóti það ekki góðs af reglulegri
hreyfingu.“
Manson lagði áherslu á að til að
minnka hættuna á heilablóðfalli
þyrfti fólk að ganga rösklega hálfan
annan kílómetra á innan við 20 mín-
útum, eða nógu hratt til að hjartslátt-
urinn og andardrátturinn yrði örari.
Menntun bætir
geðheilsuna
New York. Reuters Health.
HÆTTAN á að eldra fólk
verði þunglynt kann að eiga
sér rætur í því sem gerðist
mun fyrr á ævi þess, sam-
kvæmt niðurstöðum nýrrar
könnunar. Menntun, eða ein-
hver þáttur sem tengist
henni, kann að leiða til betri
geðheilsu jafnvel langt fram
eftir aldri.
Fólk sem hefur ekki mikla
menntun og lægri laun og
nýtur þar af Ieiðandi færri
tækifæra er talið eiga frem-
ur á hættu að verða þung-
lynt. Ymsir hafa þó haldið
því fram, að eftir því sem
aldurinn færist yfír dragi úr
þessari hættu. En niður-
stöður nýrrar rannsóknar á
hátt í 2000 manns á aldr-
inum 18-90 ára benda til þess
að niálinu sé þveröfugt farið.
I júníhefti Joumal of
Health and Social Behavior
greina vísindamenn frá því
að eftir því sem aldurinn
færðist yfir þá þátttakendur
sem höfðu minnsta menntun
jókst hættan á því að þeir
yrðu þunglyndir og var
ástæðan oftast slæm líkam-
leg heilsa. Richard A. Miech, við
heilbrigðisdeild Johns Hopkins-
háskóla í Bandaríkjunum, er aðal-
höfundur rannsóknarinnar.
Kannaðir voru nokkrir þættir
sem hafa áhrif á þunglyndi meðal
eldra fólks, s.s. starfslok, fjár-
hagslegt óöryggi, missir maka og
missir félagslegrar aðstoðar og
tilfinning fyrir missi á stjórn á
eigin lífi. Líkamleg heilsa hafði þó
mun meiri áhrif á þunglyndi en
allir þessir þættir.
Líkamleg vandamál sem voru
þrándur í götu í daglegu lífi, t.d.
Reuters
Menntun getur bætt geðheilsu á efri
árum en þættir á yngri árum eins og
stress geta haft langtímaáhrif til hins
verra á andlegt heilbrigði.
erfiðleikar við að ganga eða kom-
ast upp stiga voru algengari með-
al þeirra þátttakenda sem höfðu
minni menntun. Líkamlegt heilsu-
leysi á efri árum útskýrði þó ekki
fyllilega meiri tíðni þunglyndis
meðal minna menntaðra þátttak-
enda.
Rannsakendurnir telja fremur,
að áhrifaþættir á yngri árum, eins
og stress vegna vinnu, óheilnæmt
fæði, hreyfíngarleysi og óað-
gengileg heilsugæsla hafi lang-
tímaáhrif á andlegt heilbrigði.
Hvað er eðlilegt?
MAGNÚS JÓHANNSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Nýlega fór ég í tékk-
un út af blóðþrýstingi, blóðfitu og
þess háttar. Ég var ekki nógu dug-
leg að spyija hvað allt þetta þýddi
og hvort öll sýnin væru of há eða
eðlileg. Það voru svo mikil læti og
biðröð en útkoman var þessi: Blóð-
þrýstingur 162/71. Púls: 71.
Þyngd: 69,7. Blóðfita: 5,0. BMI: 28.
Hlutfall vefjafitu: 41. Blóðsykur:
5,8. Hvað þýðir t.d. BMI eða vefja-
fita? Er þetta of hátt eða eðlilegt?
Ég er 70 ára og 158 cm á hæð.
Svar: Það er á vissan hátt dapur-
legt og merki um brotalöm í heil-
brigðiskerfinu að sjúklingur skuli
þurfa að leita svara hjá dagblaði
við atriðum sem hefði átt að út-
skýra í ró og næði á læknastofunni.
Ég skal reyna að útskýra þetta lið
fyrir lið. Blóðþrýstingur er mæld-
ur í mm kvikasilfurs (mmHg) og
gefinn upp sem tvö gildi, það
hærra og það lægra. Hærra gildið
sýnir þrýstinginn í slagæðum eins
og hann verður hæstur þegar
hjartað dregst saman og lægra
gildið sýnir lægsta þrýstinginn í
slagæðunum á milli samdrátta í
hjartanu. Við hvern samdrátt í
hjartanu sveiflast blóðþrýstingur-
inn því á milli þessara gilda.
Nú er talið æskilegt að hærra
gildið sé undir 140 og lægra gildið
undir 90.
Ef blóðþrýstingurinn er yfir
þessum mörkum, 140/90, er við-
komandi með of háan blóðþrýsting
eða háþrýsting. Þetta þarf að stað-
festa með nokkrum mælingum
vegna þess að blóðþrýstingurinn
sveiflast dálítið yfir daginn og frá
einum degi til annars. Bréfritari
ætti við tækifæri að láta endurtaka
Blóð-
þrýstingur
blóðþrýstingsmælinguna vegna
þess að hún er nokkuð há. Púls
segir til um fjölda hjartslátta á
mínútu og 71 er fullkomlega eðli-
legt.
Út frá hæð og þyngd er reiknað
líkamsþyngdarhlutfall eða BMI
(Body Mass Index). Þetta er
þyngdin í kg deilt með hæð í metr-
um í öðru veldi. Þinn BMI er þann-
ig 69,7/(1,58*1,58) sem gerir 28.
Farið er að nota BMI sem mæli-
kvarða á hvaða líkamsþyngd sé
æskileg og er talað um ofþyngd ef
BMI er yfir 25 og offitu ef BMI er
yfir 30. Til að komast undir of-
þyngdarmörkin (BMI=26) þyrfti
bréfritari að léttast um 8 kg (í 62
kg) og telst það æskilegt.
Með blóðfitu er venjulega átt við
kólesteról sem er sú blóðfita sem
skiptir mestu máli. Kólesteról
skiptist í nokkra flokka sem hafa
ólíka þýðingu fyrir heilsufar og
skipta þar mestu máli LDL-
kólesteról sem stuðlar að æðakölk-
un og HDL-kólesteról sem er æða-
verndandi.
Stundum eru þessir flokkar
mældir hver fyrir sig en algengast
er að mælt sé heildarkólesteról eða
blóðfita.
Æskilegt er að blóðfita sé lægri
en 5,2 mmól/1 og bréfritari er því
vel innan þeirra marka. Hlutfall
vefjafitu er einfaldlega hve fitan er
mörg prósent af líkamsþyngdinni.
Þetta hlutfall hækkar oftast með
aldrinum og hjá konum hækkar
það að meðaltali úr 25% hjá ungum
konum í 40% hjá öldruðum.
Bréfritari mældist með 41 sem
er þannig aðeins í hærri kantinum.
Blóðsykursmæling að morgni
(fastandi) er notuð sem vísbending
um sykursýki.
Ef blóðsykurinn er hár bendir
það til þess að viðkomandi sé með
sykursýki.
Oft er miðað við að blóðsykur að
morgni eigi að vera lægri en 6,1
mmól/1.
Bréfritari mælist með 5,8 sem er
innan eðlilegra marka.
• Lcsendur Morgunbladsins geta spurt
lækninn um það scm þeim liggur á hjarta.
Tekið er á móti spurningum á virkum dög-
um milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og
brófum eða símbréfuin merkt: Vikulok. Fax
5691222. Fyrirspurnir má senda í tölvupósti
til Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.