Morgunblaðið - 20.09.2000, Page 12

12 MIÐVIKUDAGUR 20. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Greinargerð vegna samskipta lögreglu og fréttamanna Stöðvar 2 í tengslum við heimsókn Li Peng
Ónauðsynlegt að
stöðva myndatöku
HARALDUR Johannessen ríkislög-
reglustjóri hefur sent Árna Snævari,
fréttamanni á Stöð 2, bréf vegna um-
kvörtunar Árna sem tengist opinberri
heimsókn Li Peng, forseta þjóðþings
Kína, til landsins. í bréfinu kemur
fram að hann hafi falið Jóni H. B.
Snoirasyni saksóknara og Helga
Magnúsi Gunnarssyni, löglærðum full-
trúa, að afla gagna og upplýsinga um
þau atriði sem Árni og Páll Magnús-
son, fréttastjóri Stöðvar 2, gerðu at-
hugasemdir við. Ríkislögreglustjóri
segist í bréfinu hafa kynnt sér málið og
gi-einargerðimar sem bárust frá Jóni
og Helga. Hann segist í bréfinu vera
sammála athugasemdum þeirra og
mati á atvikum málsins. Morgunblað-
inu hefúr borist greinargerðin vegna
bréfs Árna og fer hún hér á eftir.
„Hér með afhendist yður hr. ríkis-
lögreglustjóri greinargerð undirrit-
aðra sem þér óskuðuð eftir í tilefni af
bréfi Árna Snævars, fréttamanns
Stöðvar 2, til yðar sem er dagsett 5.
september sl. Hjálagt gi-einargerð
þessari fylgir greinargerð undirritaðra
í tilefni af bréfi Páls Magnússonar
fréttastjóra sem er dagsett sama dag. I
bréfi sínu óskar Árni skýringa á nokkr-
um atvikum sem komu upp í samskipt-
um lögreglu við starfsmenn Stöðvar 2 í
tengslum við heimsókn Li Peng, for-
seta þjóðþings Kína, til íslands sem
fram fór dagana 2.-5. september sl.
Ríkislögreglustjóranum barst með
bréfi Ama myndbandsupptaka af
fréttaflutningi Stöðvar 2 um málið.
Spurningum fyrirspyrjanda eru gefin
númer til að afmarka viðfangsefnið
skýrar.
I upphafí er rétt að geta þess að ör-
yggisgæsla vegna heimsóknar Li Peng
var á ábyrgð ríkislögreglustjórans, en
ytri löggæsla og umferðarstjórnun í
tengslum við heimsóknina fór fram
undir stjórn staðarlögreglu, á ábyrgð
hennar, en í samráði við ríkislögregl-
ustjórann, eins og tíðkast um slíkar
heimsóknir.
1: Atvik við Gyðufell 8 að
morgni 3. september sl.
1.1 Rrafist er skriflegra skýringa á
þvíhvers vegna Geir Jón Þórisson að-
stoðaryfirlögregluþjónn hafi lagt
hendur á fyrirspyrjanda þegar hann
var á leið brott frá húsinu að Gyðufelli
8 og snéri baki í hann.
Undirritaðir óskuðu skýringa á at-
vikum hjá lögreglustjóranum í Reykja-
vík, en tveir lögreglumenn sem höfðu
afskipti af Árna Snævarr, fi-éttamanni
og Þorvarði Björgúlfssyni myndatöku-
manni og fjallað er um í bréfi íyrir-
spyrjanda eru starfsmenn hans.
Samkvæmt skýringum lögreglu-
stjórans í Reykjavík hafði lögreglu-
mönnum frá embætti hans verið falið
\ að annast ytri löggæslu fyrir framan
Gyðufell 8 umræddan dag undir stjórn
Geirs Jóns Þórissonar yfirlögreglu-
þjóns. I þágu öryggisgæslu hafði verið
j ákveðið að takmarka aðgang utanað-
) komandi að húsinu, þó var leitast við að
i tryggja sem greiðastan aðgang íbúa að
því. Fram kemur í skýringum Geirs
f Jóns að hannhafi, eftir að Árni Snæv-
arr kom að Gyðufelli 8, ásamt Þorvarði
Björgúlfssyni, gert Árna grein fyrir að
utanaðkomandi fólki, þar á meðal
fréttamönnum, yrði ekki hleypt að
húsinu. Þegar afskipti hans hófust af
Árna hafði hann verið á leið að Gyðu-
felli 8 þrátt fyrir að Geir Jón hafi gert
honum grein fyrir að það væri honum
óheimilt. Þegar Árni vildi ekki fara eft>
ir fyrirmælum yfirlögregluþjónsins
hafi hann fylgt honum út fyrir þau fjar-
lægðarmörk/öryggislínur sem lögregla
hafði ákveðið. Geir Jón segir að mynd-
skeið það sem komi fram í fréttum
Stöðvar 2, þar sem hann sést ýta við
Árna, sýni lokin á samskiptum þeirra
þar sem hann ýtti Árna til baka út fyrir
framangreind fjarlægðarmörk, sem
Árni hafði neitað að virða. Myndskeið-
ið sýni alls ekki alla atburðarásina.
Heimsókn Li Peng til fjölskyldu að
Gyðufelli 8 var að ósk hans um að fá að
fara í einkaheimsókn inn á íslenskt al-
þýðuheimili.
Athugasemdir
undirritaðra
Eins og fram kemur í skýringum
lögreglustjórans í Reykjavík var heim-
sókn Li Peng til fjölskyldu að Gyðufelli
8 að ósk hans um að fá að fara í einka-
heimsókn inn á íslenskt alþýðuheimili.
Það var ekki ætlun eða ósk Li Peng að
halda blaðamannafund af þessu tilefni
eða svara fyrirspurnum fjölmiðla. Yfir-
völdum ber að tryggja erlendum þjóð-
höfðingjum tilhlýðilega öryggisgæslu
meðan á dvöl þeirra stendur, í sam-
ræmi við skyldur Islands samkvæmt
þjóðréttarlegum skuldbindingum og
íslenskum lögum, eins og nánar er
gerð grein fyrir síðar í þessari greinar-
gerð. I umrætt skipti var fréttamönn-
um unnt að taka myndir úr ákveðinni
fjarlægð, en aðgengi fréttamanna og
annarra að Li Peng var takmarkað í
ljósi framangreindra öryggishags-
muna.
I ljósi skýringa yfiriögregluþjónsins
var valdbeiting sú sem hann beitti
Árna, þegar hann neitaði að hlýða fyr-
irmælum lögreglu fyrir framan Gyðu-
fell 8 að morgni 3. september sl. rétt-
lætanleg enda gekk hún ekki lengra en
nauðsynlegt var. Vísast í þessu sam-
bandi til 19. gr. lögreglulaga nr. 90,
1996 en þar segir: ,Almenningi er
skylt að hlýða fyrirmælum sem lög-
reglan gefur, svo sem vegna umferðar-
stjórnar eða til að halda uppi lögum og
reglu á almannafæri." Þá segir í 14. gr.
lögreglulaga: „Handhöfum lögreglu-
valds er heimilt að beita valdi við fram-
kvæmd skyldustarfa sinna. Aldrei
mega þeir þó ganga lengra í beitingu
valds en þörf er á hverju sinni.“
1.2 Jafnframt er krafist skýringa á
því hvers vegna og á grundvelli hvaða
lagagreinar eða reglugerða lögreglu-
þjónn hindraði myndatöku Þoi-varðar
Björgúlfssonar við sama tækifæri, með
því að stugga við honum, leggja á hann
hendur og hylja linsu myndavélarinn-
ar.
Fram kemur í svari lögreglustjór-
ans í Reykjavík að hegðun lögreglu-
þjónsins, sem sést á myndbandinu
grípa fyrir linsu myndatökuvélar Þor-
varðar Björgúlfssonar, sé ekki í sam-
ræmi við þau fyrirmæli sem lögreglu-
menn í lögreglunni í Reykjavík vinni
eftir. Lögreglustjórinn í Reykjavík
hefur af þessu tilefni gert lögreglu-
mönnum embættisins grein fyrir að
framganga sem þessi sé ekki réttiæt-
anleg og verði ekki látin viðgangast. Þá
hefur verið fundið að hegðun þessari
við þann lögreglumann sem í hlut átti.
I greinargerðinni er beðist velvirðing-
ar á þessu atviki.
Athugasemdir
undirritaðra
Undirritaðir taka undir þá afstöðu
lögreglustjórans í Reykjavík að um
hafi verið að ræða óréttmæta og
ónauðsynlega hegðun enda mynda-
tökumaður við störf utan ytri gæslu-
mai'ka sem lögreglan hafði sett.
1.3 Spuit er hver hafí fyrirskipað að-
gerðir á hendur fréttamönnum Stöðv-
ar 2.
Eftir athugun á gögnum málsins
verður ekki séð að gefin hafi verið sér-
stök fyrirskipun um aðgerðir gegn
fréttamönnum Stöðvar 2. I raun var
ekki um sérstakar aðgerðir að ræða
umfram það sem felst í stjórn lögreglu
og öryggisgæslu við Gyðufell 8. Þeir
sem áttu leið um svæðið hlýddu fyrir-
mælum lögreglu eins og lög mæla fyrir
um, sbr. 19. gr. lögreglulaga nr. 90,
1996, nema fyrirspyrjandi.
1.4 Krafíst erskýringa á þvíhvernig
þessar aðgerðir samræmist ákvæðum
stjómarákrárinnar um tjáningar- og
atvinnufrelsi.
Eriendir þjóðhöfðingjai- sem koma í
opinberar heimsóknir til íslands njóta
úriendisréttar. Réttur þessi byggist á
þjóðréttarvenju sem mótast hefur um
aldir í samskiptum ríkja og eru hluti af
þjóðréttarlegum skuldbindingum ís-
lenska ríkisins. I úriendisrétti felst
einkum tvennt, annars vegar friðhelgi
þeirra manna sem úrlendisréttar
njóta, þeir eru undanþegnir lögsögu
dvalar- eða móttökuríkis, en þeim ber
þó að virða lög þess. Hins vegar felast í
úrlendisrétti ákveðin forréttindi og
fríðindi sem ríki veita þeim aðilum sem
úrlendisréttar njóta. Markmiðið með
úrlendisrétti er meðai annars að
tryggja öryggi þeirra og friðhelgi og
auðvelda þeim að rækja starfsskyldur
sínar.
Helstu heimildirnar um réttarstöðu
eriendra sendimanna og ræðismanna
erlendra ríkja er að finna í tveimur al-
þjóðasamningum sem gerðir voru í
Vínarborg að tilhlutan Sameinuðu
þjóðanna. Annars vegar er um að ræða
Vínarsamninginn um stjórnmálasam-
band, frá 18. apríl 1961 og hins vegar
Vínarsamninginn um störf og réttar-
stöðu ræðismanna, frá 24. apríl 1963.
Samningum þessum hefur báðum ver-
ið veitt lagagildi að íslenskum lands-
rétti með lögum nr. 16, 1971, um aðild
íslands að alþjóðasamningi um
stjómmálasamband og lögum nr. 4,
1978, um aðild íslands að alþjóðasamn-
ingi um ræðismannssamband.
Auk framangreindra samninga sem
hlotið hafa lagagildi er ísland aðili að
alþjóðasamningi um vamarráðstafanir
og refsingar vegna glæpa gegn ein-
staklingum er njóta alþjóðlegrar
verndar, þ.á m. sendierindrekum, sem
gerður var að tilhlutan Sameinuðu
þjóðanna í New York 14. desember
1973 og fullgiltur af íslands hálfu 2.
ágúst 1977 og tók gildi 1. september
1977, sjá Stjómartíðindi c-deild bls. 15/
1977. Með samningi þessum undir-
gengst íslenska ríkið að tryggja er-
lendum sendimönnum og þjóðhöfð-
ingjum svo sem nánar er skilgreint í
samningnum, aukna refsivernd og
vemd í formi öryggisgæslu. í samn-
ingnum nær verndin m.a. til hvers kon-
ar árása á þessa aðila, gegn frelsi
þeirra eða virðingu.
Li Peng naut úrlendisréttar meðan
á dvöl hans stóð hér á landi og sama
gilti um fylgdarlið hans, þ.á m. frétta-
menn. I forréttindum þeirra sem úr-
lendisréttar njóta felst meðal annars
skylda móttökuríkis til að gera aliar
þær ráðstafanir, sem viðeigandi eru, til
að vernda þá fyrir öllum árásum og
tjóni og koma í veg fyrir röskun á friði
eða skerðingu á virðingu þeirra. Má í
þessu efni vísa til 2. mgr. 22. gr. laga
nr. 16,1971 og 3. mgr. 31. gr. laga nr. 4,
1978. Auk þess segir í 29. gr. laganna
frá 1971, að móttökuríkið skuli sýna
sendierindreka tilhlýðilega virðingu og
gera allar þær ráðstafanir, sem nauð-
synlegai- eru til þess að koma í veg fyr-
ir hvers konar tilræði við persónu
hans, frelsi eða sæmd. Framangreind-
ar gi-einar laganna sem teknar eru
beint úr Vínarsamningunum, endur-
spegia þær skyldur sem hvíla á ís-
lenska ríkinu og eru hluti af þeim
skuldbindingum sem ísland verður að
virða í samskiptum þjóða. Þessu til við-
bótar má vísa tdl. 2. gr. lögreglulaganna
þar sem kveðið er á um að í störfum
sínum skuli lögregla hafa í heiðri þær
þjóðréttarlegu skuldbindingar sem
Island hefur undirgengist.
Af því sem að framan er rakið má sjá
að íslenska ríkið hefur ekki bara skyld-
ur til að gæta öryggis framangi-eindra
aðila heldur ber því að tryggja að virð-
ingu þeirra og sæmd sé ekki misboðið
eða að henni vegið. í þessu felst að þeg-
ar öryggisgæsla er skipulögð í tengsl-
um við heimsóknir þjóðhöfðingja og/
eða háttsettra embættismanna er-
lendra ríkja verður að taka tillit til
óska þeirra um samskipti við frétta-
menn og fjölmiðla. Ákvörðun um viðtöl
og myndatöku og það hvar frétta-
mönnum er hleypt í návígi við þessa
aðila, verður því ekki tekin af frétta-
mönnum sjálfum. Öryggisgæsla lög-
reglu felst meðal annars í því að koma í
veg fyrir að utanaðkomandi aðilar, þar
með taldir fréttamenn, ryðjist framhjá
löggæslu og að viðkomandi gestum.
Yrði slíkt látið óátalið væri skipulag ör-
yggisgæslu í uppnámi auk þess sem ís-
lenska ríkið væri að bregðast skyldum
sínum að þjóðarrétti. Stöð 2 var af
starfsmönnum Alþingis ásamt öðrum
fjölmiðlum kynnt dagskrá heimsókn-
arinnar þar sem gerð var nákvæm
grein fyrir hvar og hvenær frétta-
mönnum gæfist kostur á að taka
myndir af Li Peng og gestgjöfum hans.
Fjölmiðlasamskipti og skipulagning í
þeim efnum var á hendi Álþingis, en
ekki lögreglu.
Atburðir þeir sem eru tilefni fyrir-
spurnarinnar verða ekki taldir aðför að
atvinnu- eða tjáningarfrelsi fyrirspyrj-
anda enda miðuðust aðgerðir lögregiu
ekki að þvi að koma í veg fyrir að hann
flytti fréttir af heimsókn Li Peng.
Heimild hans sem fréttamanns sem og
annarra vinnandi manna verður að lúta
almennum takmörkunum sem meðal
annars ráðast af öðrum hagsmunum
sem kunna að vega þyngra en hags-
munir fyrirspyrjanda. I þessu tilfelli
sem hér er til umfjöllunar verður frelsi
fyrirspyrjanda til að komast í þágu at-
vinnu yðar að Li Peng í Gyðufelli 8 að
víkja fyrir framangreindum hagsmun-
um, þeim að íslenska ríkinu og þar með
ríkislögreglustjóranum fyrir þess
hönd sé kleift að rækja skyldur sínar
um öryggisgæslu og að tryggja vinnu-
frið hinna erlendu gesta.
2. Atvik sem áttu sér stað á
Nesjavöllum 4. september sl.
2.1 Oskað er skriflegra skýi-inga á
því hvers vegna lögreglumcnn númer
9521 og 8315 lögðu hendur á fyrir-
spyrjanda ásamt tveimur kínverskum
lögregluþjónum í því skyni að hindra
hann í að leggja spurningai• fyrir Li
Peng. Nánari atvik eru rakin í bréfi
hans, en þar gerir hann grein fyrirþví
að rifíð hafí verið í hálsbindi hans og
honum meinað með valdi að leggja
fram spumingar fyrir Li Peng.
Lögreglumenn þeir sem höfðu af-
skipti af Ái-na Snævarr fréttamanni í
umrætt skipti hafa skilað greinargerð-
um sínum um málið. Samkvæmt þeirra
skýringum var Árna Snævarr, ásamt
myndatökumanni, leyft að taka mynd-
ir á gangi þriðju hæðar raforkuversins
á Nesjavöllum. Fram kemur í greinar-
gerðum lögreglumannanna að Árna
hafi verið gert það ljóst að ekki stæði
til að Li Peng svaraði spurningum
fréttamanna. Þegar atvikið átti sér
stað var Li Peng og fylgdarlið að
ganga fram hjá Árna og myndatöku-
manninum og virtist öryggisvörðum
Ami ætla að nálgast Li Peng og hindr-
uðu þeir hann í því. Samkvæmt grein-
argerðum lögreglumannanna sáu þeir
Kínverja úr fylgdarliði Li Peng taka í
hálsbindi Árna og segja honum endur-
tekið á ensku að viðtöl væru ekki leyfð.
íslensku lögreglumennirnir segjast
ekki hafa tekið í hljóðnema Árna né
hafa orðið vitni að þeim atburði. Fram
kemur í bréfi Árna að kínverskur
fylgdarmaður Li Peng hafí danglað í
hann.
Samkvæmt upplýsingum þeirralög-
reglumanna sem höfðu afskipti af Árna
Snævarr í framangreint skipti var
hann ekki beittur valdi umfram það, að
lögreglumaður nr. 8629 gekk á milli
hans og Li Peng þegar fyrirspyrjandi
að hans mati, virtist ætla að nálgast Li
Peng í framhaldi af spumingu Arna til
hans. Þá nálguðust lögreglumenn nr.
9521 og 8315 fyrirspyrjanda og vöm-
uðu því að hann gæti nálgast Li Peng
og fylgdarlið hans frekar. Lögreglu-
menn þessir kannast ekki við að hafa
lagt hendur á Árna, en segjast hafa
staðið í vegi fyrir því að hann gæti
nálgast Li Peng.
Athugasemdir undirritaðra
Skýringar íslensku lögreglumann-
anna á því atviki sem Árni Snævarr
lýsir á Nesjavöllum em á þann veg að
Oskaði skýringa á
framkomu lögreglu
í BRÉFI Áma Snævars, fréttamanns á Stöð 2, til
ríkislögreglustjóra er óskað skýringa á fram-
komu lögreglu í tengslum við öryggisgæslu við
komu Li Peng, forseta kínverska þjóðþingsins.
Sagt var efnislega frá bréfinu í Morgunblaðinu á
sínum'tíma, en það er hér birt orðrétt.
„Undirritaður Árni Snævarr, fréttamaður á
Stöð 2 (040362-2909), óskar hér með eftir skýr-
ingum á framkomu lögreglu í tengslum við ör-
yggisgæslu við komu Li Pengs, forsetaþjóð-
þings Kína, hingað til lands. Fram hefur komið
að Ríkislögreglustjórinn sá um öryggisgæslu og
því verður að h'ta svo á að hún hafi verið á
ábyrgð þess embættis.
Annars vegar óska ég eftir skriflegum skýr-
ingum á því hvers vegna Geirjón Þórisson að-
stoðaryfirlögregluþjónn lagði hendur á mig við
Gyðufell 8 að morgni 3. september þegar ég var
á íeið brott frá húsinu og sneri baki við honum.
Jafnframt hvers vegna og á grundvelli hvaða
lagagreina eða reglugerða lögregluþjónn hindr-
aði myndatöku Þorvarðar Björgúlfssonar við
sama tækifæri með því að stugga við honum,
leggja hendur á hann og hylja linsu myndavélar-
innar. Athygli er jafnframt vakin á því að á sama
ti'ma og Iögregla lagði hendur á fréttamenn
Stöðvar 2 athafnaði ljósmyndari Morgunblaðs-
ins sig óátalið innan meints öryggissvæðis. Spurt
er hvers vegna þetta var gert og hver fyrirskip-
aði aðgerðir á hendur fréttamönnum Stöðvar 2.
Jafnframt óska ég skýringa á því hvernig þessar
aðgerðir samræmist ákvæðum stjórnarskrár-
innar um tjáningarfrelsi og atvinnufrelsi.
Hins vegar óska ég eftir skriflegum skýring-
um á því hvers vegna lögreglumenn númer 9521
og 8315 lögðu hendur á undirritaðan ásaml
tveimur kínverskum lögregluþjónum. Lög-
reglumennirnir og kínverskir félagar þeirra
beittu valdi til þess að hindra að lögð yrði fram
spurning til Li Pengs.
Þetta var gert með því að þrengja að mér,
t ogað var í hálsbindi mitt og hert að í því skyni
og með þeim árangri að mér varð orðfall. Síðan
döngluðu Kínverjarnir í mig. Lögreglumenn
9521 og 8315 hindruðu mig síðan í að hverfa af
vettvangi og meinuðu mér með valdi að kæra at-
burðinn. Þá neituðu nærstaddir lögreglumenn
að koma nær jafnvel þótt þeim mætti ljóst vera
að hugsanlegt lögbrot hefði verið framið. Spurt
er á grundvelli hvaða laga og/eða reglugerða
lögreglumenmrnir númer 9521 og 8315 hindr-
uðu mig með valdi í því að gegna starfi mi'nu og
hvernig það samræmist ákvæðum stjórnar-
skrárinnar um tjátúngarfrelsi. Jafnframt er ósk-
að eftir upplýsingum um að beiðni hvers lög-
reglan greip til aðgerða og hver skipaði svo
fyrir.
Ég tel að lögregla hafi hindrað mig í starfi,
lagt á mig hendur og niðuriægt opinberlega á
þann hátt að ekki verður við unað auk þess að
hindra mig f starfi og að njóta stjómar-
skrárbundinna réttinda. Vakin er athygli á því
að hér er um röð atburða að ræða og verður
ekki betur séð en að um einlægan brotavilja sé
að ræða hjá lögreglunni, ekki síst í Ijósi þess að
þegar hafði verið kvai’tað yfir fyrra atriðinu við
yfirmenn lögreglunnar, þar á meðal þig, þegar
síðari atburðurinn varð.
Óskað er eftir skjótum svörum enda áskil ég
mér allan rétt til þess að leita réttar míns og
kæra málið til lögreglu og/eða krefjast annars
konar opinberrar rannsóknar á hugsanlegum
laga- og sljórnarskrárbrotum starfsmanna lög-
regluimar.“