Morgunblaðið - 04.11.2000, Blaðsíða 18

Mikilvægt að vera meðvitaður
um gildi norrænnar samvinnu
„Það mikilvægasta er að vera með-
vitaður um gildi norrænnar sam-
vinnu,“ segir Sigríður Anna Þórðar-
dóttir forseti Norðurlandaráðs, þegar
talinu víkur að því hvað skipti mestu
máli í norrænni samvinnu. Og hún
er á því að þó hagsmunir Norður-
landanna séu ólíkir þá sé það samt á
mörgum sviðum, sem löndin fimm
geti talað einni röddu.
Það skiptir ekki síður máli í hennar
huga að Norðurlöndin hafá bryddað
upp á ýmsum nýjungum, sem síðan
liafa orðið fýrirmynd fyrir aðrar þjóðir.
Sigríður Anna bendir á að það séu ekki
aðeins Norðurlöndin, sem taka upp
eftir Evrópusambandinu, ESB, heldur
hafi ESB á ýmsum sviðum tekið ýmis-
legt upp eftir Norðurlöndunum.
Sérstaða og samvinna fara samati
„Það er meiri áhersla á svæðisbundið
samstarf í Evrópu en áður og norrænt
samstarf er einmitt af því tagi. Þess
vegna heldur það áfram að vera mik-
ilvægt og er öðrum þjóðum mikilvæg
fýrirmynd,” segir Sigríður Anna.
„Norræni vinnumarkaðurinn, nor-
ræna vegabréfasambandið og nor-
ræna skólasamstarfið eru allt svið, þar
sem norræn reynsla styður við starf
ESB á þessum sviðum.“
Um leið og það gætir áhuga á sam-
runa og samstarfi í Evrópu bendir
Sigríður Anna á að það sé einnig
meiri áhersla á sérstöðu hvers lands, á
menningu og tungumálum. „Það
skiptir máli að þjóðir átti sig á sér-
stöðu sinni. Það er til ávinnings fýrir
hverja þjóð. Styrkleiki Norðurland-
anna sem heildar felst bæði í sérstöðu
og sterkri samkennd.“
Þar sem mikið hefúr verið rætt um
hvort norræn samvinna feli í sér eitt-
hvert sérstakt gildi vaknar óneitan-
lega sú spurning hvort norrænir
Norikniöndm ha& unníd
fmmkvöðhstsuf í tantvínnu
þfó&i á mtíít eín* <>g wga-
hréfammMtdíð og tmrræní
vmtiuatsaknðunnn cni gott
dxtrá um segac Sffpíður Anna
Þórðafdóttir-
stjórnmálamenn séu sér meðvitaðir
um gildi samvinnunnar eins og Sig-
ríður Anna nefrídi. „Ég verð að við-
urkenna," segir hún, „að mér hefúr
fundist meiri áhugi hjá sumum
stjórnmálamönnum á evrópskri sam-
vinnu en þeirri norrænu. En ég er
ekki frá því að þetta sé að breytast
aftur. Það er kannski eðlilegt að það
hafi ffemur verið horft á Evrópusam-
starfið þegar þrjú Norðurlandanna
eru nú aðilar að ESB. En ég held að
það sé aftur að vakna skilningur á að
aðild að ESB þýði ekki að það eigi að
draga úr norrænu samstarfi, heldur
fremur að styrkja það.“
Rökin fýrir því em að mati Sigríð-
ar Önnu meðal annars stækkun ESB.
„Eins og aðstæður eru nú er fremur
ástæða til að styrkja samstarfið en
draga úr því,“ bendir hún á. „Með
stækkuðu ESB, kannski nálægt 30
aðildarlöndum, verður meiri áhersla á
svæðasamstarf og þar stendur hið
norræna sterkt."
Samstarfsem ekki
einangrast við Norðurlöndin
Eitt af því sem verður til umræðu á
komandi Norðurlandaráðsþingi í
Reykjavík er skýrsla norrænnar
nefndar undir forsæti Jóns Sigurðs-
sonar bankastjóra Norræna fjárfest-
ingabankans. Sigríður Anna segir að
þar komi margt áhugavert fram, til
dæmis hugmyndir um að starfa á
grundvelli málefna, eins og reyndar
var fýrir skipulagsbreytingarnar á
Norðurlandaráði 1995. Einnig
áherslur á Norðurskautasamvinnuna
með þátttöku Rússlands, Kanada og
Bandaríkjanna. Þá er þar að finna
áhugaverðar hugmyndir um að
Norðurlöndin bryddi uppá samstarfi
við Skodand og bresku eyjarnar.
Það eru uppi stöðugar vangaveltur
um hvort norrænt samstarf standi
styrkum fótum eða ekki. Sigríður
Anna segist ekki kannast við neina
kreppu í norrænu samstarfi. „Það var
ákveðin biðstaða þegar Svíar og Finn-
ar bættust í ESB, þar sem Danir voru
fýrir. Nú hefur það jafnað sig og það
er engin spurning að Norðurlanda-
þjóðimar fimm eiga svo margt sam-
eiginlegt og starfa svo mikið saman.“
Ein norrten rödd eðafleiri?
Það hefur verið bent á að óraunsætt
sé að tala um eina norræna rödd, því
hagsmunir landanna fari sjaldan sam-
an, til dæmis hvað varðar norrænu
ESB-löndin. Sigríður Anna tekur
undir að rétt sé að hagsmunir land-
anna fari ekki alltaf saman. „En það er
öruggt að á ýmsum sviðum geta þau
talað einni röddu.“
Hér tekur Sigríður Anna Benelux-
löndin sem dæmi. „Ef litið er á þessi
þrjú lönd þá hafa þau ekki látið það
hvarfla að sér að leggja svæðasamstarf
sitt niður þó löndin séu öll í ESB. Ég
hef verið á þingi hjá löndunum, sem
er hliðstætt þingi Norðurlandaráðs
og séð hvernig þeir fara þar í
saumana á smæstu málum. Ég get
trúað að Norðurlöndin geti lært ým-
islegt af samstarfi Benelux-landanna
alveg eins og þau geta líka örugglega
lært ýmislegt af okkur.“
Eínstök samvinna,
sem fer ekki alltaf hátt
Það er mestí misskilningur að halda
að norræn samvinna snúist aðeins
um fundi og ferðir stjórnmála- og
embættismanna. Hún snýst ekki síð-
ur um skólakrakka, sem fara í sumar-
vinnu milli Norðurlanda, vinabæjar-
starfið og skólasamstarf, svo sem að
gera kennurum kleift að vinna um
hríð í skóla á einhverju Norðurland-
anna. Það er einmitt þessi fjölbreytni,
sem gerir norræna samvinnu svo ein-
staka, en gerir það einnig að verkum
að svo mikill hluti hennar fer fram
utan athygli fjölmiðlanna.
„Norðurlandaráð hugsar, ráðherra-
nefndin framkvæmir,“ sagði finnskur
embættismaður mér þegar ég var rétt
að kynnast þessum formiega hluta
norrænnar samvinnu og átti erfxtt
með að átta mig á hvað væri hvað.
Formlega séð skiptist norræn sam-
vinna í starfsemi Norðurlandaráðs
annars vegar, sem er þingmannasam-
starfið og starfsemi Norrænu ráð-
herranefndarinnar, sem er samstarf
hinna ýmsu ráðherra.
En það þarf sumsé ekki að átta sig
á hinum formlega ramma til að skilja
að norrænt samstarf hefúr dafnað og
þróast í um hálfa öld af því Norður-
löndin fimm finna fýrir skyldleika,
sem þau vilja gjarnan rækta. Norræna
vegabréfasambandinu var komið á
löngu áður en það fór að móta fýrir
Schengen-samkomulaginu og landa-
mæralausri Evrópu.
En það sem hefúr reynst vel endist
ekki nauðsynlega endalaust. Norræn
samvinna hefúr nú um árabil verið þjök-
uð af tilvistarfræðilegum vangavelmm:
Lifir hún af eða hrekkur hión upp af?
Frá hátimbruðum hugmyndum
til áþreifanlegs samstarfl
Norðurlandaráð á upptök sín í hug-
myndum er komu upp eftir stríð um
nána samvinnu Norðurlandanna til
að styrkja þau og spyrna við hörm-
ungum í líkingu við seinni heimstyrj-
öldina. Leiðandi stjórnmálamenn eins
og danski jafnaðarmaðurinn Hans
Hedtoft lém sig dreyma um norrænt
varnarbandalag, en þær hugmyndir
urðu að engu er Danir, fslendingar og
Norðmenn gengu í Norður-Atlants-
hafsbandalagið, NATO, 1949. Síðar
var reynt að koma á fót norrænu efna-
hagssambandi, Nordek, en það tókst
heldur ekki.
Það sem þó tókst var að koina á fót
norrænu þingmannasamstarfi, Norð-
urlandaráði, sem grundvallað var
ásamningi, gerðum í Helsinki 23. mars
1962. Ráðið gemr haft frumkvæðið að
því að taka mál fýrir, verið ráðgefandi
og haft eftirlit. í ráðinu sitja 87 þing-
menn frá þjóðþingum Norðurland-
anna fimm og þá einnig frá Færeyjum,
Grænlandi ogÁlandseyjum.
Það sem einnig hefúr tekist er að
tengja mgi þúsunda Norðurlandabúa
saman í alls konar samskiptum, hvort
sem er vinabæjarstarf, samstarf íþrótta-
félaga, ferðir kennara og nemenda,
náms- og starfsdvöl af öllu tagi. Það er
ekki lítið. En þessi áþreifanlegi hluti
norrænnar samvinnu fer ffam utan at-
hygli fjölmiðla, þó hann sé mörgum
til uppbyggilegrar ánægju og örvunar.
Það er margt sem rúmast
tmdir hugtakínu ,otorraen
samvitxna‘% en það erlíka.
þessí fjöibreytni, sem gerix
hana svo einstaka
segir Sígrún Davíðsdóttir
Er það sem er ásýnilegt
i flölmiðlum yfirleitt tili
Fram að hruni Berlínarmúrsins 1989
og því uppbroti sem fýlgdi í kjölfárið
voru varnar- og öryggismál bann-
svæði á vettvangi Norðurlandaráðs.
Fram að þeim tíma var iðulega talað
um hvort norræn samvinna gæti þró-
ast og hvort hún væri ekki dæmd til
að hrökkva upp af því ekki væri hægt
að taka þar fýrir viðkvæm mál.
Eftir hrun Berlínarmúrsins hefur
þetta breyst smátt og smátt og nú eru
varnar- og öryggismál rædd í Norð-
urlandaráði eins og önnur mál. En
þetta hefur þó ekki leyst tilvistar-
kreppu ráðsins, því samfara því að
Evrópusamvinnan hefúr eflst og að
þrjú Norðurlandanna eru nú í Evr-
ópusambandinu, ESB, þá heyrast
þær raddir nú að mikilvægi norræns
samstarfs hljóti óhjákvæmilegga að
skreppa saman eftir því sem hið evr-
ópska eflist.
Það á eftir að koma í ljós hvort svo
verður. Athyglin beinist að formi
samvinnunar. En spurningin er hvort
samvinnan í Norðurlandaráði sé ekki
fýrst og fremst háð því að þingmenn
komi með góðar hugmyndir á þess-
um vettvangi, sem veki athygli og
leiði til einhvers.
Þessar vangaveltur eiga fýrst og
fremst við um þingmannasamstarfið
innan Norðurlandaráðs og samstarf
ráðherranna innan Norrænu ráð-
herranefndarinnar. En eins og áður
er nefnt er það svo fjöldamargt ann-
að, sem fellur undir norrænt sam-
starf, þó það þyki ekki fréttaefni í
fjölmiðlum.
Pistlar norrænu blaðamannanna
þriggja leiða í ljós velvilja fjölmiðla í
garð norrænnar samvinnu, en að hún
hafi hins vegar ekki alltaf upp á bita-
stæðar fréttir að bjóða sem standist
beinskeytt fréttamat fjölmiðlanna. I
nútímaþjóðfélagi virðist oft svo að
það sem ekki er til í fjölmiðlum sé
yfirleitt ekki til.