Morgunblaðið - 12.11.2000, Blaðsíða 18

ERLENT
18 SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Bandarikjamenn togast á um nágrannann f Karíbahafí
Reuters
Barátta fólks af kúbverskum uppruna fyrir því, að drengurinn Elian Gonzalez yrði um kyrrt í Bandaríkjunum, sýndi
hvað það er öflugur þrýstihópur. Áhrif þess fara þó þverrandi.
Opnað fyrir takmörk-
uð viðskipti við Kúbu
Bandaríkjaþing hefur samþykkt viðskipta-
lög sem heimila sölu landbúnaðarafurða til
Kúbu, en viðskiptabann við landið, sem hef-
ur hefur verið í gildi í nær fjóra áratugi, er
enn við lýði. Margrét Björgiilfsdottir
kynnti sér viðhorf stjórnvalda og líkurnar á
því að næsta forseta takist að knýja fram
breytingar á samskiptum landanna.
HANDABAND Bills Clint-
ons Bandaríkjaforseta og
Fidels Castros forseta
Kúbu á þúsaldarfundi
Sameinuðu þjóðanna í New York í
september komst á forsíður heims-
pressunnar, þetta var jú í fyrsta sinn
sem Castro á sinni 40 ára valdatíð
hefur komst í slíkt návígi við leiðtoga
Bandaríkjanna. Fréttaskýrendur
voru tilbúnir að túlka atvikið sem
tímamót í samskiptum ríkjanna en
báðir aðilar gerðu mun minna úr
þessu og sögðu að tilviljun og sjálf-
sögð kurteisi hefði ráðið ríkjum.
Stjóm Clintons hefur leitað eftir
leiðum, hefðbundnum sem óhefð-
bundnum, til að opna fyrir frekari
samskipti milli landanna. En Kúba
hefur verið þyrnir í augum Banda-
líkjanna allt frá því að Fidel Castro
komst til valda árið 1959. Banda-
ríkjamenn af kúbverskum uppruna
hafa löngum staðið á móti auknum
samskiptum við kúbversk yfírvöld og
flestum er sjálfsagt í fersku minni
hin hatramma barátta um forræðið
yfir litla drengnum Elian Gonzalez.
Mál Elians og nokkur önnur atvik á
síðustu árum hafa þannig att saman
þeim, sem greinir á um stefnuna
gagnvart Kúbu, og gert umbótasinn-
um erfiðara fyrir.
Caryn Hollis, sérfræðingur Ör-
yggisráðs Hvíta hússins í málefnum
Kúbu, útskýrir stefnu stjórnvalda
gagnvart Kúbu á þann veg að „það sé
stöðugt áhyggjuefni að landið sé eina
ólýðræðislega ríkið í heimsálfunni og
mannréttindi séu þar fótum troðin
daglega. í öðru lagi er Kúba ekki
nema 90 mílur frá ströndum Miami í
Flórída og það sem gerist þar skipti
því miklu máli. Bandaríkjamenn vilja
gjarnan að Kúba öðlist sinn sess
meðal ríkjanna og stefna stjórnvalda
er fyrst og fremst að aðstoða
Kúbverja við að koma á friðsamleg-
um umbótum og lýðræði í landinu".
Það getur þó verið erfitt fyrir ut-
anaðkomandi að átta sig á því með
hvaða hætti áratuga gamalt við-
skiptabann, sem hefur alltaf verið
stutt af bæði demókrötum og
repúblikönum, muni leiða til lýðræð-
islegra umbóta. Og þó svo að Castro
sé kominn á áttræðisaldur, heldur
hann enn fast í völdin. Til að flækja
málin frekar, líta flestir Bandaríkja-
menn ekki á Kúbu sem utanríkismál,
heldur sem miklu nærtækara mál-
efni. Stefna löggjafans og fram-
kvæmdavaldsins er því rekin áfram
af innanríkishagsmunum, sem til að
mynda endurspeglast í nýju við-
skiptalögunum.
Nýju lögin opna sumar
dyr og loka öðrum
Lögin sem þingið samþykkti ný-
lega munu ekki bara leyfa takmörk-
uð viðskipti með landbúnaðarafurðir
og lyf yið Kúbu, heldur einnig við
Lýbíu, íran, Norður-Kóreu og Súd-
an, lönd sem Bandaríkjamenn hafa
oft kallað öllum illum nöfnum og
bendlað við skipulögð hryðjuverk.
Bandarískir bændur sjá þama
framtíðarmarkaði fyrir framleiðslu
sína og lögin voru því samþykkt með
miklum meirihluta, enda kosningar í
nánd. Þrátt fyrir breytingar á frum-
varpinu sem takmarka enn frekari
samskipti við Kúbu, átti Clinton
heldur ekki um annan kost að velja
en að skrifa undir lögin, sem í heild
sinni beina nær 80 milljörðum dala til
bænda, þar af 3,5 milljörðum í
neyðaraðstoð þegar í stað til þurf-
andi bænda.
Clinton sagði við undirskriftina, að
„að nafni til virðast lögin leyfa út-
flutning bandarískrar framleiðslu til
Kúbu en gera það hér um bil ómögu-
legt fyrir fjölskyldubúin að fjár-
magna slíka sölu“.
Bandaríkjaforseti benti einnig á að
lögin „takmarka ferðalög Banda-
ríkjamanna til eyjunnar og hindra
þar með tilraunir til að koma á sam-
skiptum fólks í báðum löndunum,
sem miðast við að koma á lýðræðis-
legum umbótum á Kúbu“.
Það er kaflinn um Kúbu sem hefur
fengið mesta athygli í lagasetning-
unni. Þegar upp var staðið var búið
að útvatna lögin þannig að afnám við-
skiptabannsins á matvöru er fyrst og
fremst táknrænt. Tveir þingmenn
repúblikana frá Flórída, þau Lincoln
Díaz-Balart og Ileana Ros-Lethien,
hrósuðu sigri yfir breytingunum á
fnimvarpinu, sem miðast við að tak-
marka ferðalög til Kúbu og fjár-
mögnun á fyrirhuguðum útflutningi.
Þessi ákvæði eiga ekki við um hin
fjögur löndin. Háttsettur embættis-
maður ríkisstjórnarinnar sagði í
samtali við Morgunblaðið, að með þvi
að fara fram á fjármögnun þriðja að-
ila (bandarískar fjármálastofnanir
mega ekki koma nærri sölunni) væri
smærri bændum gert illmögulegt að
selja afurðir sínar til Kúbu. Aðeins
landbúnaðarrisar með lánstraust og
sambönd erlendis geta fjármagnað
sölu á slíkan hátt. Yfirvöld á Kúbu
hafa líka brugðist illa við, þar er ekki
til reiðufé til að greiða fyrir vöruna,
og Castro segir sjálfur að þessi skil-
yrði séu móðgun og engin matvæli
verði keypt.
Baráttumenn gegn auknum sam-
skiptum við Kúbu fögnuðu líka
breytingunni á lögunum sem tak-
markar ferðalög til Kúbu enn frekar
og héðan í frá er stjómvöldum settur
miklu strangari rammi til að veita
sérstök ferðaleyfi til landsins. í raun
má segja að þessi breyting nái því
fram að loka fyrir göt í hinum svo
kölluðu Helms-Burton-Iögum frá
1996, nefnd eftir þingmönnunum
sem lögðu þau fram á þinginu. En
hingað til hafa stjórnvöld getað farið
í kringum lögin og leyft ýmsum hóp-
um að ferðast til Kúbu með það í
huga að bæta ímynd Bandaríkjanna
og opna fyrir vináttusambönd.
Skellt í lás með Libertad
Helms-Burton-lögin, oft kölluð
Libertad-lögin, voru sett á árið 1996,
eftir að kúbverski flugherinn skaut
niður tvær litlar bandarískar einka-
ílugvélar sem flugu inn í lofthelgi
Kúbu. Fjórir menn voru um borð og
fórust allir. Tilgangurinn með
Libertad-lögunum var og er enn að
þrýsta á Castro og koma á lýðræðis-
legum umbótum. En þau voru sett í
hita leiksins og lögfestu viðskipta-
bannið, sem fyrir vikið er mun erfið-
ara að breyta heldur en tilskipun.
Hollis bendir á að þó svo að við-
skiptabannið hafi alltaf fengið mesta
athygli, þá miðist stefna stjórnvalda
gagnvart Kúbu ekki síður að því að
ná til fólksins. En það er hætt við að
slík samskipti verði erfiðari eftii-
lagasetninguna vegna strangaii
takmarkana á ferðalögum.
Áður en harmleikurinn gerðist
fyrir fjórum og hálfu ári var Banda-
ríkjastjóm byrjuð að kanna, bak við
tjöldin, hvort gmndvöllur væri fyrir
því að bæta samskiptin við Kúbu. I
nýútkominni ævisögu sinni segir
Carlos Salinas, fyrrverandi forseti
Mexíkó, frá því að haustið 1994 hafi
Clinton komið að máli við sig og beðið
sig um að vera milliliður og tala við
Castro um að taka á vandamáli auk-
ins straums bátafólks frá Kúbu til
Flórída. Salinas var í hlutverki sendi-
boðans og bar skilaboð á milli með
mikilli leynd, fundum milli háttsettra
embættismanna var síðan komið á og
þótt innflytjendamál væru þau einu á
dagskrá að sinni, lá það í loftinu að
önnur mál yrðu rædd síðar. Ósigur
demókrata í þingkosningunum í nóv-
ember árið 1994 veiktu stöðu Clint-
ons heimafyrir og torvelduðu áfram-
haldandi samskipti og fyrrnefndur
atburður í byrjun árs 1996 batt síðan
enda á frekari viðræður.
Bókin fer nokkuð nákvæmlega
með gang mála og óhjákvæmilega
spyr lesandinn sjálfan sig hvað hefði
getað orðið. Bandarískir embættis-
menn fara heldur ekki í grafgötur
með vilja forsetans til að ná fram
breytingum gagnvart Kúbu, en við-
urkenna að atburðarásin hafi síðan
kollvarpað öllum slíkum áætlunum.
Bandaríkjamenn af kúbverskum
uppruna eru ekki stór en afar áhrifa-
mikill þrýstihópur og sérstaklega í
Flórídaríki. Flestir þeirra sameinast
um að vera ákafir hatursmenn Castr-
os og stjórnar hans og eru þar af leið-
andi alfarið á móti auknum samskipt-
um við Kúbu. Frænka Díaz-Ballart,
þingmannsins frá Miami, var til að
mynda fyrsta eiginkona Castros og
andúð hans á Kúbúforseta er pers-
ónuleg. Áhrifamáttur þessa hóps
kom vel í ljós í forræðisdeilunni um
Elian Gonzalez og þótt drengnum
hafi loks verið skilað til föður síns tók
það marga mánuði, málið fór fyrir
æðstu dómstóla og var í kastljósi all-
ra fjölmiðla vikum saman.
Það er athyglisvert að A1 Gore
varaforseti og forsetaefni Demó-
krataflokksins vék frá stefnu stjórn-
arinnar og studdi baráttu banda-
rískra ættingja Elians fyrir
dómstólum. Gore hefur nær ávallt
stutt og varið Clinton og stjórn hans,
en í þessu máli má reikna með að ráð-
gjafar hans hafi áttað sig á að Flórída
yrði ekki unnið nema með stuðningi
Kúbverja. Jeb Bush, fylkisstjórinn í
Fórída og bróðir George W. Bush,
forsetaefnis repúblikana, setti sig
líka upp á móti alríkisstjórninni að
því leyti að hann neitaði að aðstoða
yfirvöld. George W. Bush hefur
sannarlega biðlað til þessa hóps með
dyggum stuðningi frá litla bróður, en
þegar aðeins vika er til kosninga
sýna skoðanakannanir hins vegar að
jafnt er með frambjóðendunum
tveimur í þessu mikilvæga ríki sem
báðir aðilar telja sig þurfa að vinna til
þess að sigra á landsvísu.
Mál Elians markar ef til vill þátta-
skil á annan máta.
Embættismenn benda á að lætin
yfir drengnum hafi kannski opnað
augu bandarísks almennings fyrir
stefnu stjórnvalda gagnvart Kúbu.
Mörgum fannst til að mynda nóg um
og þegar farið er að skoða viðskipta-
bannið sjálft í víðara samhengi er
ekki ólíklegt að fólki finnist það úrelt
og byggt á gamaldags hugmynda-
fræði sem stríðir gegn frjálsri versl-
un og bandarískum hugsunarhætti.
Er tími breytinga í vændum?
Margir trúa því að viðskiptabannið
muni líða undir lok og tími breytinga
sé í vændum. Máli sínu til stuðnings
benda fylgismenn aukinna samskipta
á að ný kynslóð sé að vaxa úr grasi í
Flórída, þar sem tilfinningahitinn
gagnvart Kúbu sé ekki lengur eins
mikill og menn því tilbúnir að meta
hlutina á breiðari grundvelli.
Það má líka leiða líkur að því að
viðskiptabannið hafi gert Castro
kleift að halda landinu í járngreip
sinni í öll þessi ár, hann hefur sam-
einað landa sína gegn nágrannanum í
vestri og getað málað skrattann á
vegginn að vild. Þótt hann sé orðinn
74 ára gefur hann ekkert eftii' og eft-
ir farsælan endi á Elian málinu,
kennir hann nú Bandaríkjunum um
viðvarandi skort á lyfjum.
í kjölfar heimsóknar Madeleine
Albright, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna til Norður-Kóreu, velti hátt-
settur embættismaður því fyrir sér í
samtali að ef stjórnmálasamband
væri að komast á við Norður-Kóreu
og Clinton væri hugsanlega að fara
þangað, því þá ekki til Kúbu. Það
væri í raun bara eðlilegt framhald af
þróuninni í samskiptum við Norður-
Kóreu, sem hefur verið á svörtum
lista sem óvinaland, að almenningur
velti því fyrir sér af hverju Kúba væri
öðruvísi og fengi ekki sömu meðferð.
Hvort heldur það verður Bush eða
Gore sem fer með sigur af hólmi 7.
nóvember, mun næsti forseti þurfa
að kljást við nýju lögin og þær
takmarkanir sem þau setja á allan út-
flutning og ferðalög til Kúbu. Til þess
að breyta þeim verður hann að vinna
náið með þinginu og þar virðast
menn vera að mýkjast í andstöðu
sinni við Kúbu ef marka má Roger
Noriega, sérfræðing öldungadeildar-
þingmannsins Jessie Helms, í mál-
efnum Suður-Ameríku. Noriega
sagði nýlega á fundi með blaðamönn-
um að það væri ekki spurning um
hvort, heldur hvenær viðskiptabann-
inu yrði aflétt. Þetta eru stór orð frá
herbúðum harðlínumannsins Helms,
sem óneitanlega vekja spurningar
um breytta framtíð.