Morgunblaðið - 12.11.2000, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 2000 27
Komdu í reynsluakstur
Grand Vitara er þekktur sem aflmikill, sterkbyggður jeppi, byggður
á grind og með hátt og lágt drif. I nýjum Grand Vitara eru m.a.
ABS-hemlar með EBD-hemlajöfhun, aukið farþegarými, umhverfis'
vænni vél og fleiri spennandi nýjungar. Líttu við og reynsluaktu
liprum og spameytnum alvöru jeppa.
3-dyra: frá 1.840.000,-
5-dyra: frá 2.190.000,-
5-dyra: 23.510,- á mánuði
Dæmi um meðalafborgun miðað við 1.100.000 kr.
útborgun (t.d. bíll tekinn upp 0.100 mánuði.
$
SÖLUUMBOÐ: Akranes: Ólafur G. Ólafsson, Garðabraut 2, simi 431 28 00. Akureyri: BSA hf„ Laufásgötu 9, slmi 462 63 00.
Hafnarfjörður: Guðvarður Elíasson, Grænukinn 20, sími 555 15 50. Hvammstangi: Blla- og búvélasalan, Melavegi 17, slmi 451 22 30.
Isafjörður: Bilagarður ehf., Grænagarði, sími 456 30 95. Keflavfk: BG bllakringlan, Gróflnni 8, slmi 421 12 00.
SUZUKI BILAR HF
Skeifunni 17. Sími 568 51 00.
www.suzukibilar.is
ríkjamönnum hefur gengið erfiðlega
að hreinsa vötnin, þrátt fyrir ná-
kvæmt eftirlit með fyrirtækjum, sé
þessi tegund mengunar.“
Glæsileg löggjöf er ekki nóg
Hvemig hefur það reynst að beita
þessari víðtæku löggjöf til varnar
umhverfinu?
„Möguleikar til þess eru betri í
Bandaríkjunum en víðast annars
staðar í heiminum,“ segir Katrín.
„Hér er réttarverndin markvissari
þar eð almenningi og náttúmvernd-
arsamtökum er gert auðveldara að
koma að ákvörðunartökunni. Á fs-
landi hefur ekki verið hægt að vé-
fengja réttmæti ákvarðana á sviði
virkjana, vegalagningar eða annarra
mannvirkja úti í náttúmnni nema
eiga persónulegra hagsmuna að
gæta, helst að eiga landið. í Banda-
ríkjunum hafa dómstólar túlkað
hagsmunina svo að það sé nægjan-
legt að einstaklingurinn hafi almenn
afnot af landsvæðinu, komi þangað
reglulega, stundi fuglaskoðun, svo
dæmi séu tekin, til að teljast eiga
hagsmuni. Það hefði verið auðvelt
fyrir einstaklinga og áhugafélög að
krefjast umhverfismats áður en
ákvörðun um Eyjabakkavirkjun var
tekin hefðu sömu reglur gilt hér.“
Öflug náttúruverndarsamtök
Katrín er spurð að því hvernig það
sé fyrir hinn almenna borgara að
framfylgja þessum rétti sínum þar
eð lögfræðikostnaður er mjög hár í
Bandaríkjunum?
„Rétt er að það er dýrt að nýta sér
lögfræðiþjónustu í Bandaríkjunum
enda eru það sjaldnast einstaklingar
sem fara í mál heldur leita þeir til
ýmissa náttúruverndarsamtaka eins
og til dæmis Sierra Club sem voru
stofnuð um 1880 og hafa alla tíð verið
mjög öflug samtök. Þau eru með sér-
stakan sjóð sem er notaður til mála-
reksturs og er nógu öflugur til að
standa straum af málaferlum og láta
reyna á ýmis atriði varðandi rétt al-
mennings eins og til dæmis aðildina
að dómsmáli. í fyrra gerðu þeir til að
mynda út nokkra einstaklinga sem
voru látnir sigla eftir á nokkurri, sem
sögð var í einkaeign, til að láta reyna
á almannaréttinn. Þeim sem voru í
þessari för var stefnt af „eigendun-
um“ en Sierra Club stóð straum af
málskostnaði.
Nánast ekkert undanskilið þeg-
ar umhverfisáhrifin eru metin
I Bandaríkjunum verða umhverf-
isstofnanimar að framfylgja um-
hverfisstefnu stjómvalda en þar er
að finna ákvæði um umhverfismat.
Lögin eru frá 1969 og hafa verið að
þróast hjá dómstólum síðan. Matið
nær til umhverfis og alls þess sem
getur haft áhrif á almenn lífsgæði
fólks. í nýlegum dómum hefur komið
fram að það er nánast ekkert undan-
skilið þegar áhrifin era metin. Rösk-
un á vistkerfum og náttúraauðlind-
um hafa komið til mats svo og þættir
sem geta haft áhrif á heilsu fólks,
sálfræðilega vellíðan þess og félags-
lega stöðu. Þá hafa efnahagslegir
þættir einnig komið til álita og rösk-
un á menningarsögulegum verðmæt-
um.
Ef framkvæmd er líkleg til að leiða
til ágreinings þá hafa dómstólar
kveðið á um að fara skuli fram um-
hverfismat á öllum stigum verkefnis-
ins. Það er því ankannalegt að fylgj-
ast með tregðu íslenskra stjómvalda
við að láta fara fram umhverfismat
þegar þess er gætt að það þykir orð-
ið sjálfsagt alls staðar í kringum okk-
ur. Hin síðustu ár hefur Alþjóða-
bankinn gert að skilyrði fyrir
lánveitingu að verkefni sem hann
lánar til hafi fengið grænt Ijós að
undangengnu umhverfismati. Vönd-
uð rannsókn á hugsanlegum áhrifum
umfangsmikilla framkvæmda áður
en ráðist er í þær getur komið í veg
fyrir alvarleg umhverfistjón. Ég tel
til að mynda að það hafi verið mistök
að skipta hálendinu upp á milli sveit-
arfélaganna áður en ákvörðun hefur
verið tekin um nýtingu þess eða
varðveislu. Við eigum að flýta okkur
hægt, ekki að taka ákvarðanir um
nýtingu fyrr en rannsóknir liggja
fyrir um afleiðingamar. Það er mun
erfiðara að tryggja heildstætt skipu-
lag þegar gerendur era orðnir eins
margir og raun ber vitni. Ég fæ ekki
séð að svæðisnefndin svokallaða hafi
vald til að tryggja samræmi í skipu-
lagsmálum á miðhálendinu, a.m.k.
ekki í andstöðu við einstakt sveitar-
félag sem fer með aðalskipulagsvald.
í Bandaríkjunum er hægt að krefj-
ast umhverfismats á hugsanlegum
áhrifum laga og reglna."
Umhverfismat fyrirbyggjandi
Það kemur skýrt fram í máli Katr-
ínar að henni finnst að íslenskir
borgarar ættu að hafa mun meira um
umhverfismál að segja en nú er.
„Nútímaviðhorf um lýðræði bygg-
ist á þeirri hugsun að stjómvöld
skuli bera sumar ákvarðanir undir
þjóðina. Umhverfismál skipta ein-
staklinginn miklu. Ég hygg að í
framtíðinni verði áherslan í umhverf-
isrétti fremur lögð á fyrirbyggjandi
aðgerðir sem snúa að einstaklingn-
um og lifnaðarháttum hans. Þetta
viðhorf er greinilega að verða ofan á í
Evrópusambandinu þar sem byggt
er á þeirri hugsun að virkt aðhald al-
mennings sé fyrirbyggjandi. Reglur
um umhverfismat era dæmi um fyr-
irbyggjandi starfsemi."
Sjálfbær lífsstíll
eru kenniorðin
Katrín segir að fram til þessa hafi
umhverfisréttarlöggjöfin lagt mesta
áherslu á mengunarvarnir fyiir-
tækja og bótaábyrgð á umhverfi-
stjóni en það sé að breytast og nú séu
verndarsjónarmiðin að verða ofan
á.„I Bandaríkjunum hefur til dæmis
99% Ijármuna verið varið til meng-
unarvama og hreinsunar meðan að-
eins 1% er varið til fyrirbyggjandi
aðgerða. Þetta á öragglega eftir að
breytast í náinni framtíð,“ segir hún.
„Menn era farnir að horfa meira til
fyrirbyggjandi þátta í lifnaðarhátt-
um fólks, skynsamlegra neyslu-
mynsturs, minnkun úrgangs til
dæmis með fjölnotkun eða notkun
varanlegri efna. Stjómvöld þurfa að
ýta undir þessa þróun og hvetja til
notkunar umhverfisvænni vara og
minni orkuneyslu svo eitthvað sé
nefnt, annað hvort með skattaíviln-
unum eða með öðram hætti. Ég skil
ekki af hverju fólki í Reykjavík er
ekki gert kleift að flokka rasl heima
hjá sér. Það felst engin hvatning í því
að þurfa að aka langar leiðir með úr-
ganginn. Hvað með þá sem eiga ekki
bíl, til dæmis af umhverfisástæðum?
Sjálfbær lífstíll sem miðar að því
að fullnægja þörfum núverandi
kynslóðar án þess að stefna í hættu
möguleika komandi kynslóða á að
geta fullnægt þörfum sínum, er það
sem stefnt er að.
Aukinn aðgangur
almennings að ákvarðana-
tökum í umhverfismálum
Borgararéttindi, mannréttindi og
almannaréttur eru réttindi sem hafa
verið í sífelldri mótun bæði í Banda-
rfkjunum og Evrópu. Við eigum að
huga meira að réttindum einstakl-
ingsins í okkar unga íslenska borgar-
samfélagi í allri pólitískri umræðu og
leita í sjóði annarra vestrænna sam-
félaga að þekkingu og reynslu.
Evrópusambandið lögfesti árið
1986 regluna um rétt einstaklingsins
til að krefjast mats á umhverfisáhrif-
um tilteldnna framkvæmda, hvort
heldur þær eru á vegum hins opin-
bera eða einstaklinga. Gildir þessi
regla í aðildarlöndunum þannig að
einstaklingamir geta beitt þessum
rétti þótt ríkið hafi ekki lögfest
reglurnar.
Þá var nýlega samþykktur mjög
merkilegur samningur sem kenndur
era við Árhús í Danmörku, þar sem
aðildarlöndin skuldbinda sig til að
tryggja almenningi aukinn rétt að
upplýsingum og greiðari aðgang að
dómstólum varðandi ákvarðanir í
umhverfismálum. Mér er ókunnugt
um afstöðu íslands til þessa sam-
komulags.
Nú hafa tíu Evrópulönd samþykkt
samninginn. í samþykktum Samein-
uðu þjóðanna er réttur einstaklings-
ins til að krefjast mats á áhrifum
framkvæmda á umhverfi sitt samof-
inn mannréttindum, til dæmis réttin-
um til heilsusamlegs umhverfis."