Morgunblaðið - 24.12.2000, Blaðsíða 36

36 B SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Þeim fer nú fækk-
andi, sem geta stát-
aðsig af þeirri
reynslu, aó hafa ver-
ið farandkennarar,
i ^
enda þottgamlir
| nemendur sumra
þeirra séu enn á
miðjum aldri. Pjetur
i Hafstein Lárusson
náöi tali af einum
.
J þessara gömlu
farandkennara,
Bergþóri Finnboga-
syni, sem stundaði
farkennslu fyrir miðja
öldina, en starfaði
síðan lengst af sem
kennari á Selfossi.
BERGÞÓR er fæddur vestur
í Hítardal árið 1920. Auk
kennslustarfa tók hann
virkan þátt í stjórnmálum
. og félagsmálum kennara.
Tíu bræður - ein systir
Að gömlum og góðum sið er
Bergþór fyrst inntur eftir ætt og
uppruna. Hann svarar að bragði, að
' ættfróður sé hann ekki. „En svo
mikið veit ég þó,“ bætir hann við
og brosir, „að foreldrar mínur voru
hjónin Finnbogi Helgason frá
Stóra-Fjalli, ættaður af Mýrum, og
! Sigríður Teitsdóttir frá Meiðastöð-
um í Garði. Hún var sem sagt af
! Suðurnesjunum. Við vorum ellefu
j áystkinin - tíu bræður og ein syst-
ir. Hún var svo heppin að vera
, yngst, þannig að einhverjir bræðr-
: anna voru farnir að heiman, þegar
| hún óslst upp. Það voru því margir
j munnar að metta, en við byrjuðum
snemma að vinna fyrir okkur. Og
einn okkar bræðra, Teitur, ólst að
j miklu leyti upp hjá móðursystrum
okkar í Reykjavík. Hann gekk í
Verslunarskólann og varð síðar
heildsali. Tveir yngstu bræður mín-
ir, Gunnar og Héðinn, brutust til
mennta í Menntaskólanum á Ak-
ureyri. Elsti bróðir minn, Pétur,
hafði verið í menntaskólanum
! þarna fyrir norðan, en fengið
berkla og látist úr þeim. Þá var
^hann kominn á Kristneshæli. Hann
ftafði fengist nokkuð við kennslu og
i einnig smásagnagerð. Nokkrar
} sagna hans birtust í blöðum. Ég
j þykist vita, að það hafi verið fyrir
hvatningu frá Pétri, sem þeir
Gunnar og Héðinn gengu mennta-
veginn. Héðinn varð lögfræðingur
og starfaði í Reykjavík við inn-
! heimtu og annað slíkt. Gunnar fór í
j íslenskunám, eða norrænu, eins og
5 það kallaðist þá. Hann kenndi víða,
■ en lengst í Gagnfræðaskóla Austur-
• bæjar í Reykjavík. Gunnar sendi
frá sér nokkrar ritgerðir, þ.ám.
\ eins, sem hann kallaði „Var bróðir
f Eysteinn í Þykkvabæ höfundur
Lilju?“ Það yrði nú of langt mál, að
rekja feril allra okkar systkinana,"
segir Bergþór. „En systirin var
sem sagt yngst. Hún hét Kristín. Á
þessum árum var útvarpið virk
menntastofnun og hún lærði mikið
j af því, ekki síst leiklist, sem hún
hafði mikinn áhuga á. Hún fór í
Kvennaskólann í Reykjavík og síð-
ar var hún einn vetur við nám á
Staðarfelli. Á þeim tíma skrifaði
hún mikið í blöðin um réttindamál
kvenna. Síðar giftist hún Breta og
fluttist til Englands. Þar nýttist
henni fræðslan úr útvarpinu, því
hún tók oft þátt í leiksýningum.
^tíún var gjaman fengin til að leika
útlendinga, sem töluðu með útlend-
um hreim.“
Hlykkjótt leió til mennta
Var ekki nokkuð óvenjulegt, að
böm af mannmörgum alþýðuheim-
ilum gengu til mennta á þessum ár-
um?
Bergþór Finnbogason. Morgunbiaðið/Goiii
„Jú, kannski," svarar Bergþór,
eftir nokkra umhugsun. „En þetta
tók að breytast eftir að Framsókn
og kratar mynduðu ríkisstjórn árið
1934 og við yngri systkinin nutum
þess. Þá var farið að borga hærra
kaup í vegagerðinni og með útsjón-
arsemi mátti mennta sig eitthvað,
fyrir þá peninga, sem þannig feng-
ust. Ég var vanur vegavinnu, byrj-
aði sem kúskur tíu ára gamall.“
Ekki er spyrill alveg viss um, að
allir viti hvað orðið kúskur merkir.
En Bergþór útskýrir það að bragði.
„Kúskur var sá, sem sá um að
flytja möl á hestvagni úr gryfju og
út á veg. Gjaman voru kúskarnir
með tvo vagnhesta í taumi. Þá var
aftari hesturinn bundinn í fremri
vagninn. Á veginum var maður til
að jafna úr mölinni. Hann kallaðist
tippus.“
Én nú víkur Bergþór talinu aftur
að systkinahópnum. „Ég átti víst
eftir að segja þér,“ segir hann, „að
ég átti bræður, sem vom tvíburar;
Björn og Helgi hétu þeir. Þeir fóru
báðir í Reykjaskóla í Hrútafirði.
Bjöm hafði ekki áhuga á búskap,
en þeim mun meiri áhuga á bílum,
enda varð hann rútubílstjóri og
keyrði aðallega til Akureyrar. Þá
fóru farþegar, sem ætluðu norður,
með Laxfossi, ýmist til Akraness
eða Borgarness og þaðan norður
með rútu. Helgi hafði hins vegar
áhuga fyrir skepnum og varð
bóndi. Hann bjó lengi á Gerðu-
bergi, sem var ein af Thorsarajörð-
unum á Vestur-Snæfellsnesi. Síðar
brá hann búi og flutti til Reykjavík-
ur en vann lengi við Búrfellsvirkj-
um. Já, segir Bergþór, við vorum
mörg systkinin, en nú er ég einn
eftir á lífi. Svona líður tíminn.“
Nú fýsir spyril að fræðast um
skólagöngu Bergþórs.
„Jú, við vomm tveir bræðurnir,
sem fóram í Héraðsskólann í Reyk-
holti, Leifur og ég, þó ekki sam-
tímis. Ég var þarna í Reykholti
einn vetur; þá kemur herinn, 1940.
Það voru auðvitað fjárhagserfið-
leikar heima, enda heimilið stórt og
því ekki tök á að styrkja okkur
systkinin til náms. Við urðum sjálf
að kosta það. En nú kom sem sagt
herinn og með honum Bretavinnan.
Og ég fékk leyfi til þess hjá skóla-
stjóra, að fara í Bretavinnu í Borg-
arnesi og vera þar fram að áramót-
um. Eftir það átti ég að koma aftur
í skólann og taka seinni bekkinn.
Nei, ég hafði ekki efni á því, að
sleppa hernámsvinnunni. Það var
ekki hægt á þessum tíma. En svo
kom að því, þarna í hernámsvinn-
unni, að ég varð fyrir því óhappi að
fótbrotna. Það var því sjálfhætt í
hernámsvinnunni og ég fór heim til
að jafna mig, enda ekki vinnufær,
því ég var nokkuð lengi í gipsi. Og
það var augljóst, að framvegis yrði
ég ekki fær til erfiðisvinnu. Ég fór
nú að hugsa mitt ráð. Þá rakst ég í
einhverri bókinni eftir Halldór Kilj-
an á þá fullyrðingu, að þeir sem
ekki geti stundað almenna vinnu,
gerist barnakennarar. Og þar með
var lífsbraut mín mörkuð," segir
Bergþór, léttur í bragði.
Farkennarinn
Og hvar byrjaðir þú að kenna?
„Það var norður í Kirkju-
hvammshreppi í Vestur-Húna-
vatnssýslu. Ég kenndi þama á
nokkmm bæjum á Vatnsnesi og
líkaði það bara vel. Nú, nú,“ bætir
Bergþór við, eftir örstutta þögn.
„En þetta var nú bara byrjunin á
farkennslunni. Það var erfitt að fá
kennara til vinnu á þessum ámm,
því hernámsvinnan gaf miklu meira
af sér. Þar af leiðandi varð stór
eyða í menntakerfinu, sérstaklega
hvað varðaði barnakennslu. Kjör
farkennara vom það slök, að í þá
vinnu fengust ekki réttindamenn.
En sem sagt, nú vissi Helgi Elías-
son fræðslumálastjóri af mér. Og
hann leitaði til mín í vandræðum
sínum og fékk mig til að kenna í
Strandasýslu, nánar tiltekið í
Kollafirði og Steingrímsfirði. Hálf-
an veturinn skyldi ég kenna á hvor-
um stað. Og þarna kenndi ég einn
vetur og líkaði bara vel. Þó leiddist
mér, að ekkert útvarp var þar sem
ég kenndi. Ég varð því að láta mig
hverfa einu sinni í viku, til að geta
hlustað á Helga Hjörvar lesa sög-
una um Bör Börson. Seinna, þegar
ég var í Noregi, reyndi ég að lesa
þá bók, en gafst upp. Hún var svo
ómerkileg. En lestur Helga var