Morgunblaðið - 24.12.2000, Page 45

Morgunblaðið - 24.12.2000, Page 45
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 2000 B 45 Harmonikusafnið í ágúst sl. Síðan hafa bæst harmonikur í safnið. Morgunblaðið/Halldór Sveinsbjömsson Frændurnir Haukur Daníelsson og Jónatan Sveinbjörnsson lærðu að spila á tvöfaldar harmonikur af feðrum sínum. Þarna hefur norska hefðin frá hvaiveiðistöðvunum haldist. Haukur er nú látinn. og einföld harmonika. Sú einfalda (t.h.) kom frá Ak- ureyri og er um 80 ára gömul. Harmonikur af þessari gerð voru vinsælar meðal norskra hvalveiðimanna sem fluttu þær hingað til lands um aldamótin siðustu. meðan hún var þarna. Svo er önnur hérna þessi svarta, Aivari. Hún kem- ur frá svona litlu byggðarlagi líka, það er að segja úr minni heimasveit og hana gaf mér Ásgeir Torfason, á Halldórsstöðum í Laxárdal. Hann eignaðist hana þegar hann var á Búnaðarskólanum á Hvanneyri, ég held 1948, en þá var það þannig að það vantaði dansmúsík á skólaböllin á Búnaðarskólanum og skólapiltarn- ir skutu saman í harmoniku. Það var svo ákveðið að sá eignaðist hana síð- an sem bestum tökum næði á að spila á hana og það varð þessi frændi minn, Asgeir Torfason. Svo kom hann með hana norður í Laxárdal og hún gegndi svipuðu hlutverki þar og hin fyrri á Ingjaldssandi að minnsta kosti frá 1948 og fram yfir 1960.“ Það er nokkuð merkilegt, að lung- inn af þessu safni er þannig ekki keypt dýrum dómum heldur eru menn að gefa hingað harmonikur til að þær varðveitist hér á safninu, eða hvað? „Já, og gott dæmi um það er til dæmis þessi Paolo Soprani-hannon- ika sem ég fékk frá Askeli Benediktssyni á Hnitbjörgum á Ströndum. Þetta er harmonika sem kemur þangað fyrir 1950. Það var vitað hverjir áttu hana. Þessi harmonika er geysimikið spiluð, eins og má sjá á henni og hún hefur verið danshljóðfæri þama á Ströndum bara alveg framundir síðustu ár. As- kell ákvað það eftir umhugsun að gefa hana á þetta safn heldur en gefa hana á byggðasafn." Meðal harmonikusmiða í Castelfidardo Við verðum bara að vona að þessi kynning skili fleirum slíkum, svo safnið megi vaxa og dafna. En hef- urðu séð einhverja fyrirmynd að safni eins og þessu? „Ég hef nú bara séð eitt harmonikusafn, það er í Castel- fidardo á Ítalíu. Við hjónin vorum í sumarleyfi á Rimini fyrir tveimur ár- um og ákváðum að fara til Castelfid- ardo, sem má telja Mekka harmonik- unnar. Þetta er smábær með 10-15.000 íbúa, rúmlega tveggja klukkustunda akstur frá Rimini. Þar eru flestar þekktustu harmoniku- verksmiðjur Ítalíu og þar með í heiminum, því ítalskar harmonikur eru heimsþekktar. Við heimsóttum Zero Sette verksmiðjuna og feng- um stórkostlegar móttökur og leiðsögn um verksmiðjuna. Allir virtust leggja sig fram um að sýna okkur hina ýmsu þætti framleiðslunnar. Það var nokk- uð sérstakt að sölustjórinn, Alessio Gerundini sagði okkur að sænski harmonikuleikarinn Jörgen Sund- quist ætti að spila á íslandi eftir tvo daga. Ég veit ekki hvort þeir fylgjast svona vel með öllum sem spila á harmonikur frá þeim, en Sundquist spilar á Petosa-harmoniku. Það var stórkostleg upplifun að sjá harmonikusafnið hjá þeim; þetta er stór og virðuleg bygging, minnis- merki um Paolo Soprani úti fyrir en innan dyra harmonikur af öllum gerðum, en flestallar, ef ekki allar ítalskar. Ég verð þó að játa að ég hélt að safnið væri stærra miðað við það hvað húsið er stórt en þetta hafði mikil áhrif á okkur. Ég vil hiklaust hvetja alla áhuga- menn um harmonikur sem þess eiga kost að fara pílagrímsför til þessarar litlu borgar þar sem bókstaflega allt snýst um harmonikur." Ég tek fyllilega undir það og set þetta á framtíðarplanið. En svo við víkjum að öðru. Af hverju ætti svona safn að vera hjá Harmonikufélagi Vestfjarða fremur en annars staðar? Eru einhver sérstök rök fyrir því? Norska hefðin á Vestfjörðum „Ég held að harmonikan hafi hald- ið nokkuð vel velli hér á þessu svæði, og betur en víða annars staðar. Hér er harmonikutónlist í hávegum höfð og hefur verið um langan tíma og það eru mjög margir nemendur í harmonikuleik í byggðunum hér á norðanverðum Vestfjörðum. Ég veit að harmonikan var mikið notuð hér á tímum norsku hvalveiðimannanna upp úr 1880 og fram yfir aldamót. Margir spilarar við Djúp hafa ein- mitt haldið þessum gömlu norsku lögum sem forfeður þeh-ra lærðu, sem leikin voru á einfaldar og tvö- faldar harmonikur. Mér finnst margt mæla með því að hér um slóðir verði stofnað veglegt harmonikusafn og ég er að vona að þetta geti orðið vísir að slíku safrii. Annars þarf engin sér- stök rök fyrir einni staðsetningu frekar en annarri. Aðalatriðið er að einhver taki sér fyrir hendur að stofna til safns af þessu tagi og varð- veita það. Undirtektir manna við þessu brölti mínu eru það góðar að ég er viss um að það á eftir að eflast verulega. Ég sé ekki betur en menn treysti mér vel fyrir þessum gömlu dýrgripum sínum og mér er það mik- ils virði.“ Nú er ekki búið að opna þetta safn en þú hefur samt fengið fyrstu heim- sóknina eða fyrsta hópinn til að skoða hef ég heyrt. Hvemig voru undirtektir? Ásgeir, greinarhöfundur og Gunnar Hólm trommuleikari spila hér í af- mælisveislu. Félagar í Harmonikufélagi Vestfjarða eru frægir fyrir al- vörugefni við störf sín eins og myndin sýnir. hve margar hafa farið þangað og ekki verið bjarg- að. Reyndar fór þetta safn mjög hægt af stað, það er einkum á síðustu tveimur árum sem mér hafa verið að berast harm- onikur í safnið.“ Ef innstreymið helst svipað næsta áratug- inn þá verður safnið mikið að vöxtum og fjölbreytni. Fyrstu harmonikurnar hér á landi, - ekki voru þær svona? „Nei, þær voru litlar hnappaharmonikur, svokallaðar dia- toniskar harmonikur. Norðmenn kalla þær durspel. Það er annað hljóð í sömu nótu þegar belgurinn er dreg- inn út heldur en þegar honum er þrýst saman og auk þess vantar nokkuð af hálftónum í tónskalann. Þær henta til dæmis ekki til að spila tónlist í moll. Þessar gömlu harmon- ikur eru orðnar afar fágætar og ég var búinn að leita töluvert mikið, þegar ég var svo heppinn að komast yfir harmoniku núna í vor hjá manni á Ak- ureyri. Ég fékk frá honum fjarskalega fallega áttatíu ára gamla harmon- iku, einfalda, mjög skemmtileg- an grip, sérstak- Iega fyrir það hvað hún er ve) með farin, enda hefur hún bara verið í eigu tveggja manna frá upphafi." Eru fleiri harmon- 'ikur sem eiga sér skemmtilega sögu? „Já, það er nú hægt að segja það. Ég er hérna með tvær harmonikur, báðar frá litlum byggðarlögum; hér er til dæmis harmonika sem Ásvald- ur Guðmundsson, frá Ástúni á Ingjaldssandi gaf mér, það er Strad- ella. Ásvaldur er nú ekki alveg viss um hvenær hann eignaðist hana, en það hefur verið einhvem tíma fyrir 1950 og þá var hún keypt notuð. Þessi harmonika hélt uppi öllum böll- um á Ingjaldssandi frá þeim tíma og fram undir 1980, svo segja má að hún hefur gegnt veigamiklu hlutverki Hauga-Lauga hefur gert það gott á strætum og gatnamótum ísafjarö- arbæjar. Hún kom á safnið af ruslahaug- unum. „Já, skólastjórar tónlistarskóla á landinu héldu sitt ársþing hér í ágúst og meðan þeir þinguðu skoðuðu makamir ýmislegt hér. Meðal ann- ars var óskað eftir því að þeir fengju að skoða þetta safn og mér fannst það afar ánægjulegt að þeir skyldu í raun vera fyrstu gestirnir að skoða r safnið. Þeir sýndu þessu mikinn áhuga og voru góðir gestir hér.“ Hvenær er svo hugmyndin að opna safnið formlega? „Mig langar mikið til að opna safn- ið formlega þegar landsmót Harmonikufélaga verður hér 2002. Þá vona ég að ég verði búinn að fá meira af harmonikum og setja þetta betur upp. Mér finnst svolítið erfitt að gera mér grein fyrir því hvenær er þetta orðið nægilega fjölbreytt og nógu mikið magn til þess að maður geti í raun farið að kalla þetta safn. Hvað snertir landsmótið 2002 sem « ég gat um þá er þetta heilmikill við- burður og setur vafalaust svip á bæj- arlífið þá daga sem það stendur. Mið- að við þátttöku eins hún hefur verið í undanförnum landsmótum þá má reikna með að minnsta kosti 800 til 1.000 manns og þannig verður mótið með stærstu viðburðum sem hér ger- ast. Það eru þegar komnar margar fyrirspumir um þetta mót og und- irtektir hér í bænum hafa verið mjög góðar. Það virðist góð stemning fyrir því að gera þetta þannig úr garði að það geti orðið okkur Vestfirðingum til sóma.“ Harmonikuviðgerðir Mér skilst að flestar harmonikur ^ sem bila hjá félögum þínum í Harmonikufélagi Vestfjarða lendi hjá þér og fæstar þeirra þurfi að senda áfram. Er þetta rétt? „Þetta er nú vafalaust mjög orðum aukið. Ég hef aðallega verið að reyna að gera við eða Jappa upp á þessa safngripi mína. Ég kann ekkert til viðgerða en hef verið að þreifa mig áfram og laga svona einföldustu bil- anir en þekkingu hef ég alls ekki næga til þess. Ég lít því hreint ekki á mig sem harmonikuviðgerðamann heldur sem harmonikusafnara.“ Nú hefúr þú lifað og hrærst í ís- lenska harmonikuheiminum undan- farna áratug og þið hjón bæði. Sérðu fyrir þér einhverjar breytingar á næstunni í málefnum harmoniku- tónlistarinnar hér á landi? „Því er erfitt að svara, en ég held að töluverðar breytingar séu fram- undan. Hnappaharmonikur með melodybassa munu koma í auknum mæli hingað, sérstaklega þar sem er- lendir harmonikukennarar eru starf- andi. Þó held ég ekki að þær nái yf- irhöndinni yfir píanóharmonikunum, a.m.k. ekki á næstunni. Ég held líka að smekkur fólks hér á landi varðandi harmonikutónlist eigi eftir að breytast mjög mikið á allra næstu árum. Klassísk tónlist á eftir að verða æ vinsælli sem heppi- leg viðfangsefni fyrir harmonikuleik- ara. Þetta er þróunin víðast hvar og það mun einnig gerast hér. Harm- onikan mun eftir sem áður halda sess sínum sem gömludansahljóðfæri.“ Hvað um harmonikufélögin eftir 20 ár? Munu þau standast tímans tönn? „Ég óttast að þau eigi erfitt upp- dráttar og ef til vill á þeim eftir að fækka. Félagsmenn þeirra eru núna flestir um og yfir miðjan aldur, þó á því séu nokkrar undantekningar þar sem ungt fólk hefur komið til liðs við félögin. Þau félög sem ekki endur- nýjast hljóta að lognast út af. Það verður því að vera keppikefli þeirra sem ferðinni ráða í félögunum að laða að þeim unga fólkið sem er við harm- onikunám og gefa þeim tækifæri á að koma fram á vegum félaganna." Heimsókninni á Urðarveginn er að ljúka. Við rennum úr síðasta teboll- anum í bili, lítum aftur yfir harmon- ikusafnið hans Ásgeirs og kveðjum þessi áhugasömu hjón, sem hafa unn- ið tónlistarlífi ísfirðinga af alhug og komið verulega við sögu harmonik- unnar á landsvísu. Harmonikusafnið er komið til að vera og vonandi verð- ur umfjöllun í þessari grein til þess _ að einhveijir gamlir gripir sem tengjast harmonikusögu okkar verði sendir þangað til varðveislu í stað þess að lenda á haugunum eða háa- loftinu. Það er trú mín að við form- lega opnun safnsins á landsmótinu á ísafirði árið 2002 þá verði það orðið veglegt og stofnanda sínum til mikils sóma. *

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.