Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Side 83

SJÖ A FYRIR AVE-VERS
87
7
fangamark Maríu enda þótt stafurinn minnti á A, og Elsa E. Guðjónsson
taldi stafina vera tákn Maríu meyjar. A af þessari gerð koma fyrir í ís-
lenskum innsiglum, til að mynda innsigli Sveinbjarnar ábóta á Þingeyrum
frá 1384 (2. rnynd). Sams konar A eru einnig á áletrunum á listaverkum til
dærnis á leturböndum sem einkennisverur guðspjallamannanna bera á
altarisklæði frá Arnarbæliskirkju í Olfusi sem talið er vera íslenskt og frá
fyrra hluta 16. aldar (3. mynd). Ekki er því rétt að ganga út frá því sem
vísu að stafirnir á Reykjaklæðinu séu endilega samsettir úr A og M eins og
hingað til hefur verið talið.
II
Á alþekktri mynd Petrus Christus frá um 1444 af Maríu með barnið í
visnu tré hanga fimmtán A í greinum trésins (4. mynd). Þau eru talin tákn
Ave-versa og ætluð til minnis fyrir þá sem lesa svokallaðan Maríusaltara
(psalterium beatae Mariae) frammi fyrir myndinni. I elstu Maríusöltur-
um eru 150 rírnuð andstef, sem öll eiga það sameiginlegt að hefjast á
kveðjuorði engilsins Ave en eru ólík að öðru leyti. Maríusaltarinn var
hugsaður sem hliðstæða Davíðssaltara og hvert andstef vísar til eins af 150
sálmum Davíðssaltara. Á undan hverjum tíu andstefjum eða versum var
farið með Faðir vor og þannig mynduðust fimmtán skiptingar, og hefur þá
hvert A jafngilt tíu Ave-versum fyrir
þann sem fór með þau frammi fyrir
mynd Petrus Christus. Þegar frá leið
rofnuðu tengsl Maríusaltarans við
Davíðssálma og form hans varð frjáls-
ara. Honum var skipt í þrjá meginkafla
með 50 versum, og var hver kafli nefnd-
ur quinquagena eða rosarium á latínu.
Islenska orðið, rósinkrans, sem hér verð-
ur notað, er ættað úr þýsku og dönsku
og samsvarar síðarnefnda latneska nafn-
inu. Til eru nokkrar gerðir rósinkrans
með 50 mismunandi andstefjum eða
2. mynd. Innsigli Sveinbjarnar ábóta á
Þingeyrum 1384. Blekteikning frá árunum
1706-13, að Itkindum eftir Magnús Einarsson á
Vatnshorni. AM 217 8vo. Ljósm. Jóhanna
Ólafsdóttir.