Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Side 96

100
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Margar skriflegar heimildir seinni tíma segja frá því að Hillebrandts-
húsið hafi verið flutt þaðan. Bæði er það í ýmsum opinberum gögnum
Blönduósbæjar, svo sem lóðaútmælingu og manntali, en einnig í ritum
héraðsfræðimanna. Þar má nefna rit eftir Magnús Björnsson frá Syðra-
Hóli, Pétur Sæmundsen, Jón Eyþórsson og Pál Kolka. Þessir héraðsfræð-
menn eru traustir á sínu sviði og líklegt að frásagnir sem þessar hafi verið
þekktar í þeirra ungdæmi.
Sameiginlegt þessum frásögnum er að menn telja húsið mjög gamalt, jafn-
vel frá miðri 18. öld og að það hafi annað hvort komið frá Hólanesi eða
Skagaströnd. Það að frásögnum þessara manna ber ekki nákvæmlega sam-
an í smáatriðum styrkir þá skoðun að munnmælin séu heimildin. Hafi hver
haft þetta eftir öðrum eða úr sömu heimildinni væri líklegra að frásögnunum
bæri meira saman um nákvæmlega hvaðan húsið hafi komið og hvenær.
Munnmælasagnirnar virðast standa föstum fótum í minni Húnvetn-
inga, og elstu skjalfestu dæmin um að húsið sé „mjög" gamalt eru frá
upphafi þessarar aldar. Árið 1917 segir í fasteignamati að húsið sé „timb-
urhús fornt". Þá voru enn á lífi menn sem hugsanlega gætu hafa munað
eftir flutningnum. Snúið hefur hins vegar reynst að finna beina staðfest-
ingu á þessum munnmælum í samtímaheimildum, þar sem gögn sem
ættu að geta sýnt það á ótvíræðan hátt hafa glatast í tímans rás. Munn-
mælin virðast þrátt fyrir það eiga sér stoð í veruleikanum. Elínborg Jóns-
dóttir á Röðulfelli á Skagaströnd og Valgarður Ásgeirsson múrarameistari
á Blönduósi veittu mikla aðstoð við að kanna uppruna þessara sagna.
Umfangsmikil heimildakönnun hefur farið fram í þessu sambandi þótt
seint verði allar leiðir þrautkannaðar. Við athugun á skjölum í Þjóðskjala-
safni hefur Jón Torfason skjalavörður lagt drjúgan skerf af mörkum. Auk
þess hafa skjöl og önnur gögn í Héraðsskjalasafni Austur-Húnvetninga
verið skoðuð með dyggri aðstoð Þórhildar Isberg skjalavarðar. Frumgögn
úr skjalasöfnum einokunarverslunarinnar hafa verið athuguð fyrir allt
landið til samanburðar við lýsingar á húsunum á Skagaströnd. Frumrit
þeirra eru varðveitt á Ríkisskjalasafninu í Kaupmannahöfn en afrit þeirra
eru til hér á landi.
Húsið sjálft er einnig heimild um eigin sögu, og rýnt verður í vettvangs-
skoðun og uppmælingu sem Leifur Blumenstein byggingarfræðingur
gerði á árunum 1990 og 1992. Einnig hefur Nikulás Úlfar Másson arkitekt
skoðað húsið og rýnt í byggingarlag þess ásamt undirritaðri sumarið 1992
og haustið 1993. Húsið ber þess sterk merki að vera mjög gamalt, og
margt sem bendir til 18. aldar í byggingarlagi þess.
Reynist rétt að húsið sé að stofni til frá fyrri hluta 18. aldar, þá kemur
varla annar staður til greina en Skagaströnd sem upphaflegur byggingar-