Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Page 131

ÁRNI HJARTARSON OG HALLGERÐUR GÍSLADÓTTIR
HELL AR ANN SÓKN ALEIÐ ANGUR
EINARS BENEDIKTSSONAR 1915
í Árbók Hins íslenska fornleifafélags 1982 birtum við grein um Skoll-
hólahelli og fleiri manngerða hella að Ási í Ásahreppi. Þar var nefnt að
Jóhannes Kjarval hefði komið að Ási snemma á öldinni og gert myndir í
hellunum sem væru týndar. Eftir að greinin birtist kom hluti þessara
mynda fram í dagsljósið, að vísu ekki frummyndirnar heldur gamlar ljós-
myndaplötur með myndum af 35 svartkrítarteikningum úr nokkrum hell-
um. Myndirnar voru upphaflega úr dánarbúi Einars Benediktssonar og
það var Oddur Benediktsson, sonarsonur skáldsins, sem færði Þjóðminja-
safninu þær. Um þessar myndir skrifuðum við grein í Árbók 1984 og
komumst að þeirri niðurstöðu að Kjarval hefði gert þær að beiðni Einars
sumarið 1919. Eftir að þessi grein birtist komu frummyndir Kjarvals sjálfar
í leitirnar. Frá því sögðum við í bókinni „Manngerðir hellar á Islandi".
Vorið 1992 komu svo enn fram myndir sem tengjast rannsóknum Einars á
hellunum og voru undanfari þess að hann fékk Kjarval í lið með sér. Hér
verða nokkrar þessara mynda birtar með þeim skýringum sem okkur eru
tiltækar, jafnvel þótt sumt af myndefninu kunni að virðast býsna fjarri
þeim hellaslóðum sem við höfum yfirleitt fetað.
Einari Benediktssyni voru sandsteinshellar Suðurlands hugleikið um-
hugsunar- og rannsóknarefni frá því að hann var sýslumaður Rangæinga
1904-1907. Brynjólfur frá Minna-Núpi hafði þá nýverið vakið athygli á
þeim í Árbókinni og sett fram tilgátu um að elstu hellarnir gætu verið frá
tímum papa. Einar var mikill talsmaður hugmynda um landnám á Islandi
löngu fyrir komu norrænna manna. Þar komu Fönikíumenn við sögu og
seinna Rómverjar og papar. Auk fyrirlestra og skrifa í blöð og tímarit
samdi Einar sérstaka bók um þetta efni sem nefnist Thules beboere og
kom út í Kristjaníu (Osló) árið 1918. Einar hugsaði stórt og hafði jafnan
mörg járn í eldi. Þótt sagnfræði og hellarannsóknir skipuðu aðeins hliðar-
sess í umsvifum hans lét hann sér ekki nægja að skrifa fyrir hinn þrönga
hóp íslenskra fræðimanna og því var bókin á dönsku. Á þessum árum