Alþýðublaðið - 24.12.1962, Síða 25

eftir Einar M. Jénsson, skáld
„Mir wölle bleiwe wát mir sin”.
bjóð vor er ein hin smæsta meðal sjálf-
stæðra þjóða í heimi. Hér skal nú sagt frá
annarri smáþjóð, sem ég gisti í fyrrasum-
aé, og er að vísu allt að því helmingi fjöl-
mennari, en á fjörutíu sinnum minna
land. Þetta er Luxembúrg eða Liitzel-
burg, eins og ríkið er líka nefnt, og þýðir
upprunalega: Litla borg. I heimsfréttun-
um daglega heyrum við venjulega sagt frá
afrekum og átökum hinna stóru þjóðfé-
laga, sem vegna mannmergðar og auðæfa
geta haft örlög heimsins í hendi sér. En
hinna smáu þjóða er yfirleitt í fáu getið
á vettvangi dagsins. Jafnvel lærðir menn
meðal stórþjóðanna gera sér yfirleitt sjald
an títt um þær, sökum smæðar þeirra,
ekki sízt, ef nafn þeirra minnir á það, sem
lítið er eða kulda og ís. Mér dettur í hug
í þessu sambandi spurning, sem mennta-
maður einn frá Pakistan lagði fyrir mig
erlendis. Hann spurði: Á hverju lifir bú-
peningur íslendinga? Getur gras vaxið á
íslandi?
Þar sem ég er engan veginn frá því, að
ýmsa muni fýsa að heyra frá þessari smá-
þjóð, Lúxembúrgurum, sem er bandalags-
þjóð okkar, og við auk þess höfum náið
samband við vegna flugs, skal nú að
nokkru vikið að uppruna Lúxembúrgara
og þúsund ára sögu þeirra og að lokum
gerður nokkur samanburður á þessari þjóð
og hinni íslenzku.
Lúxembúrgarar eiga að nágrönnum tvær
miklar menningarþjóðir, Þjóðverja í austri
og Frakka í suðri. Þetta hefur Raft víð-
tæk áhrif á þjóðlíf þeirra, bæði til ills og
góðs, eins og síðar mun að vikið. I vestri
or Belgía og hefur það líka dregið nokkurn
úilk á eftir sér að hafa það land að ná-
grannaríki. Lúxembúrg er Ardennaland.
Rómverjar nefndu landið og fjalllendið
milli Maas, Rínar og Mósel Ardenna. Elztu
sagnir um Ardenna er að finna frá Júlíusi
Cesar í riti hans um stríðin í Gallíu og ná
58 ár fyrir Krists burð. Á því landssvæði
sem Lúxembiírg er nú, hitti Cesar fyrir
íjóra þjóðflokka, sem kölluðu sig Germani.
Cesar lagði þá undir sig. En svo var það,
sð Ardennagreifinn Sigfrid, sem erfði mikl
&r jarðeignir eftir föður sinn, byggði sér
borg, að því er sagnir herma árið 963, á
slað, þar sem honum þótti fagurt og væn-
legt til vamar, á bergmúla, sem skagaði út
í ána AJzette, og nefndi staðinn Lutzel-
burg, síðar Lúxembúrg. Greifinn treysti
borg sína með. hringmúrum, víggröfum og
sjö turnum. Hann byggði einnig kapellu
til heiðurs heilagri Maríu. í skjóli kastal-
ans reis byggð. Þar voru handverkamenn,
bændui og búandalið. Út frá þessum kast-
ala óx borgin, og saga borgarinnar varð
saga allrar þjóðarinnar. Árið 1050 hafði
íbúatalan aukizt svo í borginni, að hinir
fornu hringmúrar voru brotnir niður og
aðrir nýir byggðir, og enn þeir þriðju um
1400.
Elzti sonur Sigfrids, Henrik I. tók við
stjórn greifadæmisins ,að föður sínum
íátnurc, og dóttur átti Sigfrid greifi, sem
giftist hertoganum af Bæjaralandi, er
síðar varð keisari Þýzkalands með nafninu
Henrik II.
Sá, sem lítur á stærð landsins á kortinu
nú á dögum, lætur sér naumast detta í
hug, að þetta land hafi átt drjúgan þátt
í stjórnmálalífi álfunnar á miðöldum og
hafi veitt þýzka ríkinu röð keisara og
Bæheimi röð konunga.
Karl IV. stofnaði háskólann í Prag, og
Lúxemborgargreifi kom fótunum undir
Hohenzollernættina. Einn af mestu stríðs-
hetjum miðaldanna, Jóhann blindi, var kon
ungur Bæheims og greifi í Lúxembúrg.
Lagði hann undir sig mikil lönd ávallt
umkringdur Lúxembúrgurum. Árið 1354
var Lúxembúrg gerð að hertogadæmi. En
þegar svo var komið, að þjóðhöfðingjar
I.úxembúrgar voru einnig drottnarar ann-
ars stærra og voldugra ríkis, leið ekki á
iöngu unz þeir fóru að láta venzlamenn
sina og frændur stjórna hertogadæminu.
Á miðöldunum var annar hugsunarháttur
rikjandi en síðar varð. Þá var það drottn-
arinn, sem í raun og veru átti landið og
þegnarnir urðu að sætta sig við ákvarðanir
hans og duttlunga. Og valdhafi einn í Lúx-
embúrg, Elísabet að nafni, sýndi af sér
þonn hinn sama ódrengskap við þegna
sína, Lúxembúrgara, og Danakonungur
einn hafði hug á að sýna Islendingum, en
gat ekki. Hún seldi landið öðru voldugra
ríki, bað var árið 1443. Þá hófst harmsaga
Lúxembúrgara, sem voru kúgaðir í landi
sínu af framandi lýðum í mörg hundruð
ár, samtímis Islendingum. Eftir þetta var
hertogadæmið Lúxembúrg skoðað sem
hluti af Búrgundaríkinu, eða Bourgogne,
allt frá 1443 til 1506. Þá komst það undir
spönsk yfirráð til 1714. Á þv: tímabili lét
spánski konungurinn Frakka fá allstóra
sneið af landinu. Síðan komsl latidi? undir
yfirráð Austurríkismnnna allt U1 1795,
og loks Frakka til 1815. Um þæt mundir
vcru landamæri ákvörðuð af lítil’i fram-
sýni í henni gömlu Evrópu og konungsríki
pað stofnað sem refn^ iar b.i‘'urlöi d Var
Lúxembúrg þá gerð að stórhertogadæmi,
sem laut konungi Niðurlanda, en var þó í
þýzka sambandinu. Belgir undu ekki þess-
ari skipun sinna mála og gerðu uppreisn
1830, og fylgdu Lúxembúrgarar þeim að
málum. En þar sem Lúxembúrg var í
þýzka sambandinu var borginni haldið af
þýzka kastalastjóranum. Og enn voru það
stórlaxar í stórveldum Evrópu sem höfðu
örlög Lúxembúrgar í hendi sér. Þegar þeir
komu saman til ráðagerða 1839, ákváðu
þeir, að Lúxembúrg skyldi skipt. Belgir
fengu hinn vallónska hluta landsins, en
hinn hlutinn, Stórhertogadæmið Lúxem-
búrg var áfram í þýzka sambandinu, en í
persónusambandi við Holland. Lúxembúrg-
arar andmæltu þessu en það voru aðrir
cterkari, sem réðu. Loks 1866, er þýzka
sambandið leysist upp, fékk Lúxembúrg
sjálfstæði og 1867 var landið gert að hlut-
lausu ríki undir vernd stórveldanna. Við
dauða Vilhjálms III. 1890 var sambandinu
slitið við Holland og Adólf af Nassauætt-
inni kom til ríkis. Sonardóttir hans var
þjóðhöfðingi, er Þjóðverjar hernámu land-
ið 1914-18. Hrun Þýzkalands gaf byltingar-
mönnum byr undir vængi, og var lengl
utlit fyrir að lýðveldismenn mundu sigra.
En við þjóðaratkvæðagreiðslu árið 1919
var Karlotta, systir fyrrv. stórhertogaynju,
kjörin þjóðliöfðingi, og situr hún enn að
völdum
í síðari heimsstyrjöld var Lúxembúrg
hernumið öðru sinni af Þjóðverjum 1940—
44, og var mikilli hörku beitt gegn and-
spyrnuhreyfingu landsmanna. Þá voru 30.
000 Lúxembúrgarar fluttir úr landi burt
af þeim 300.000 sálum, sem í landinu voru.
Og 13.000 landsmenn voru skráðir í þýzka
lierþjónustu. Lúxembúrgarar hafa marga
harmsögu að segja frá þessum tímum.
Um landið er það að segja, að þriðjung-
vr þess er á Ardenna-hásléttunni, sem er
sundurgrafin af djúpum dölum með brött-
um hlíðum. Einn þriðji hluti landsins er
vaxinn skógi, mest eik og beyki. Syðri
hluti landsins er lág hæðótt háslétta, þar
sem ræktað land og trjálundar skiptast á.
Loftsíag er þar mildara. Járnmálmur er
þar í jörðu. Þar er því mikill iðnaður
samfara járnvinnslu, sem er orðin svo
mikil, að Lúxembúrg hefur oft verið nefnd
„litli risinn.“ Eigi að síður stundar allt að
því þriðjungur landsmanna landbúnað.
Aðallega er ræktað hveiti, og kartöflurækfc
er mikil, einnig vínyrkja. I suðvesturhorni
landsins eru aðalnámuhéruðin. Þar eru
miklir málmbræðsluofnar og stáliðnaður.
Mikil verzlun er því einnig bundin þessum
héruðum. I norðausturhluta landsins eru
fögur héruð viði vaxin með hrikalegum
klettabeltum og fossandi árstraumur, þar
sem silungur og annar nytjafiskur veiðist.
Hafa þessar sveitir oft verið nefndar
„Litla Sviss”. Mósel, stærsta fljót landsina
kemur upp í Vogesafjöllum og- fellur á
landamærum ríkisins sunnanverðum. Mós-
eldalurinn og þverdalir hans búa yfir
mikilli og fjölbreyttri náttúrufegurð. Rúst *
ir fornra riddaraborga gnæfa þar á hamra-
veggjum hlíðanna. Þar er vinyrkja. Mósel-
vín, sem er milt og ljúffengt en nokkru
beizkara á bragðið en Rínarvín, er mjög
hressandi í sumarhitum.
Höfuðborgin Lúxembúrg, borg Sigfrids,
á eitt hið fegursta borgarstæði í Vestur-
Evrópu. Hún er á stærð við Reykjavík. A
berginu þar sem hann byggði kastala sinn
og nefnt er „Bokk”, er hið fegursta útsýnl
Áin fyrir neðan fellur í 64 m djúpu gljúfri
en yfir það liggur 211 m löng glæsileg
steinbrú, sem byggð var 1901-03. Fleiri
miklar steinbrýr eru í Lúxembúrg og setja
vissan tignarsvip á borgina, sem byggð
er á hæðardrögum og í dalverpum, fjöl-
Luxemburg um nött, flóðlýstir kastalar, fagrar bogabrýr. Heill-
andi land.
Mir wölle bleiwe
wát mir siri

JÓLABÓK ALÞÝErtJBLAÐSINS ,1962 25