Fylkir - 01.01.1927, Page 40

42
jurtir geti vaxið vel og þroskast. Eins og tablan sýnir, hefur hr. T. ó.
rannsakað 2 jarðvegstegundir fyrir mig, síðan 1923.
Leirsteinar. Þeir eru til orðnir ár leir, sem hefur harðnað undir
miklu fargi og undir áhrifum jarðhita. Sýna þeir, hvernig jörðin sjálf
býr til steina. — Ef linir, kallast þeir steinar stundum móhella. Eru
þar engin ljós merki á milli, önnur en harkan og meira samhengi.
Leirsteinar leysast ekki upp í vatni, en það gerir móhellan. Muldir í
maskínum og brendir í hverfi-ofnum, ásamt kalki, gefa þeir cement,
alveg eins og leir. Vanalegir leirsteinar eru samsettir úr alumina og
silica, blönduðu jám-oxyd, og geta verið eins harðir og kvarts eða
tinna. Hreinasti leirsteinn, corundum, er hreint alumina (AI2O3).
gengur demanti næst að hörku. Af þeirri tegund eru fjórar alþektar
gimsteina-tegundir: himinblár saphir, rauður rúbín, gulur tópas og"
iðgrænn emerald. Corundum hefur h. 9, tópas 8; svo og saphír og rúbin.
Óbrendur leirsteinn, sem byggingarefni.
1 heitum löndum er vindþurkaður og sólbakaður leir oft notaður
í húsveggi. Góður leir er tekinn, blandaður hálmi og vatni, hrærður,
eltur og settur í mót, síðan vindþurkaður og sólbakaður, þar til vel
harður orðinn. Þá er hlaðið úr honum, eins og múrsteinn væri. Eh
þess ber að gæta, að verja þá veggi fyrir regni; hafa þá helzt sem
ínnri veggi. (Sbr. 686. bls., 1. bd. Hiitte, útg. 1919). Fyrir nokkrum
árum birtist hér á Akureyri ritgerð þess efnis, að hér á lslandi mætti
byggja húsveggi úr óbrendum, vindþurkuðum leir. Eg andmælti því
þá þegar. Þurkun leirsins yrði tafsöm og dýr hér á landi vegna vot-
viðra á sumrum, en á vetrum mundi húsraki eta veggina og hörkur
sprengja þá sundur. Samt er ekki ómögulegt, sé öll varúð viðhöfð,
að nota megi leir í innri veggi — ef ytri veggirnir eru þá svo vel
byggðir, að hvorki regn né raki komist að leirnum. Sumarið 1917 bjó
eg til nokkra leirsteina úr »ísaldarleir« og smiðjumó. (Eg bjó þá á nr.
5 Brekkugötu). En af þremur steinum úr ísaldarleir, sem eg hafði á
skáp í herbergi mínu og nálægt glugga þess, þoldi aðeins einn hörk-
umar næsta vetur. Hinir sprungu. Steininn, sem þoldi hörkumar,
lét eg fylgja þeim fimmtíu sýnishomum steintegunda, sem Stefán
Steánsson skólastjóri keypti að mér fyrir Gagnfræðaskólasafnið.
III. fl. Sandar og sandsteinar (Sands).
Þessar tegimdir eru afkomendur eldri steinategunda og líkjast
þeim að efnasamsetningu og eðli; eru það, sem jarðfræðingar nefna
»molaberg« (sbr. G. G. B., Ágrip af jarðfræði, útg. 1924). — I ofan-