Fylkir - 01.01.1927, Side 57

59
þeirrar upphæðar, sem nú fer fyrir aðflutt kol, n.l. 1% millión kr. á
ári og um leið haft betrá eldsneyti en nú gerist bæði í bæ og bygð.
Mór myndast dag frá degi, víða í kald-tempruðum löndum, eink-
um af mosategund nokkuri (Sphagnum), einnig öðrum jurtaleyfum.
Mosi þessi og skyldar jurtir, vaxa helzt í ósöltu vatni eða mýrum, þar
sem súrefni vantar og bakteríur ná ekki að þróast. Þar safnast mosi
og jurtaleyfar ár frá ári, án þess að fúna eða rotna, og breytast
smám saman, í kolakenda efnið, mó, líkt eins og viður sviðnar og verð-
ur kol í kolagröf. Mór finst aðeins í yngstu jarðlögum; þegar hann
eldist verður hann að mókolum. Surtarbrandur hefur myndast á sama
hátt, úr mó og viðargreinum. Mókol og Surtarbrandur eru því ná-
skyld; mókolin þeirra eldri.
Steinkol eru miklu eldri og miklu hitameiri, þau eru mynduð á ann-
ari lífsöld jarðarinnar. Af þeim finst mikið í N.-Ameríku og Canada,
einnig hér í Evrópu, Englandi, Þýzkalandi, Belgíu og Frakklandi.
Veigamesta og kolefnis ríkasta tegundin er Anthracit kol. Þau finn-
ast einkum á Wales, Englandi, Úral-fjöllum og Pennsylvanía og
geyma 92—95% kolefni.
Efnasamsetning viðar, mós og kola:
Kolefnl. Hydrogen. Oxygen.
Þur jurtagróður 50% 6% 44%
Mór 58% 6% 36%
Mókol 65% 6% 28%
Steinkol 80% 5% 14%
Anthracít-kol 95% 2% 3%
Sbr. Brockhaus Konversations Lexikon VIII. bd. 1008. bls. Hitamagn
í mó er því meira, sem hann hefur meira af kolefni, og minna af ösku
eða leir. Brennanleg efni 1 kg. geyma oft um 5000 hitaein.; en af því
nýtist aðeins um 2000, jafnvel aðeins 1500, hitaein., þar sem mórinn
er illa verkaður eða óhreinn (sjá sama). — Líkt má segja um mókol,
þau geyma oft um 5000 hitaeininga ; en af því nýtist aðeins um 3000
hitaein. eða minna; einkum þegar súrefnið oxygen er yfirgnæfandi.
Regla til að reikna út hitamagn kola, eftir efnagreiningu þeirra,
(uppgötvuð af Frakklendingunum Dulong og Petit, er sem fylgir:
W = 8080 C + 34462 (H — í? ).
Önnur alsherjarregla er: W = 8000 + 29000 (H — —) + 2500 S —
600 W. (S=Sulphur; W=Vermur, þ. e. kaloríur eða kg.-hitaein.
Samkvæmt verkfr. ritinu Hutte I. bd. 466. bls., geyma Anthracít-kol
94% kolefni 3% H. og 3% Ó.. og hitamagn þeirra er 8140 hitaeining-
ar í hverju kg.