Eimreiðin - 01.07.1895, Blaðsíða 13

93
mýrarnar eru ekki eilífar heldur en vötnin, sem þær eru framkomnar af,
þær verða smátt og smátt að þuru landi með ýmsu móti. I vatnavöxtum
geta ár borið í þær aur og grjót; landslag breytist svo, að vatninu veitir
frá þeim og sjálfar mýrajurtirnar stuðla að því, að smátt og smátt mynd-
ast jarðvegur handa þeim jurtum, er hafast við á meira þurlendi en
þær, og gengur svo, unz mýrin er orðin að harðvelli. En hægt fer
það optastnær, og þótt menn viti þess dæmi, að mýrlendi hafi þornað
upp af náttúrunnar völdurn, þá eru til mýraflákar, er hafa haldizt hjer
um bil óbreyttir síðan sögur hófust. Einkennilegt er, hvernig mómýr-
arnar þorna upp á Vestur-Jótlandi. far taka menn upp mó, sem þeir
nefna sæmó; er það að vísu rangnefni, því að mór getur ekki myndazt
i sæ; en það hjeldu menn fyr á timum. Mór þessi er svo harður, að
hann verður ekki stunginn, heldur má til að höggva hann. Rjett við
mýrarnar, er hann myndaðist í, hafa verið roksandshólar; hefur sand-
hólaröðunum hverri af annari feykt út í mýrina og þurkað hana upp,
en fergt móinn og hert hann svo, að hann líkist nokkuð surtarbrandi.
Það er einkum i hámýrunum að mór myndast nú á döguni; undir
eins og búið er að stinga móinn burt, fer mosinn aptur að vaxa, ef
vætan er nóg, og smátt og smátt myndast nýtt rnólag. Mjög er það
mismunandi, hve mólagið vex hratt, víða á Irlandi kvað geta myndazt
io—12 feta þykkt mólag á to árum, þar sem allur mór hefur verið
upp tekinn; annarstaðar þarf 20—100 ár til hins sama.
Pað er kunnugra en frá þurfi að segja*,' hve mikla praktiska þýð-
ingu mórinn hefur sem eldsneyti o. fl.; það hefur t. a. m. verið svo að
orði komizt, að Hollendingum sje mórinn eins mikils virði að sinu leyti
og steinkolin Englendingum, en hitt vita menn ef til vill ekki eins
vel, hvað vísindin hafa auðgazt á rannsóknum þeim, sem gerðar hafa
verið í mómýrum hjer og hvar i hinum menntaða heimi, einkum siðustu
árin. Mórinn ver rotnun, og hafa þvi geymzt i honum ágætlega leifar
af dýrum og jurtum allt frá þeim tima, er hann tók að myndast. Rað
timabil í sögu jarðarinnar, er fór á undan því, er nú stendur yfir, nefnist
isöldin; þá lá mikið af Norðurálfu undir jöklum, hafði mesti jökullinn
upptök sín á háfjöllunum i Noregi og Sviþjóð, og tók hann yfir mikið
af Pýzkalandi suður á bóginn, en fyllti alveg út í Englandshaf (»Norður-
sjóinn«). Jökullinn ók undir sjer feikna miklu af leir og grjóti norð-
an að, og þegar hann bráðnaði þá varð þessi botnurð eptir; var hún
mjög með hólum og dældum. Vatn safnaðist í dældirnar og má sjá
mörg af þeim vötnum enn þá, en mesti fjöldi er algjörlega orðinn að
mómýrum á þann hátt sem fyr er sagt. Með því að rannsaka móinn
hafa menn nú fengið nokkra vitneskju um jurtalif, dýralíf og loptslag
eins og það var rjett eptir að jökullinn bráðnaði, og sjeð hvernig það
hefur sífellt verið að breytast fram á þenna dag; það hefur enn fremur
sannazt, að menn hafa búið rjett við jökulröndina, og talsverðar upplýs-
ingar fengizt um kjör þeirra og lifnaðarháttu á þessum fjarlægu tímum,
og skal minnzt á þessi atriði nokkuð nánar. Eptirfarandi saga sýnir,
hversu ágætlega getur geymzt í mónum. Á Þýzkalandi funduzt fyrir
1 Raunar mætti ætla, að það væri eigi svo kunnugt sem skyldi allstaðar á ís-
landi, þar sem sá skrælingjaháttur er eigi allótiður, að brenna sauðataðinu,
bezta áburðinum, þótt mór sje fvrir hendi.