Dagblaðið Vísir - DV - 19.04.1983, Qupperneq 14

Nýlega var lagt fram stjórnar-
frumvarp um ný tóbakslög. Helstu
breytingar f ró gildandi lögum eru lít-
iö eitt strangari reglur um hvar ekki
megi reykja en ekki veröur séö aö
þessi lög mundu hafa veruleg áhrif í
þá átt aö minnka tóbaksnotkun í
landinu.
Reykingar eru eitt alvarlegasta
heilsufarsvandamál á íslandi nú. I
skýrslu sem landlæknisembættið gaf
út árið 1982 segir aö áætla megi aö
200—300 Islendingar deyi árlega af
völdum reykinga. Auk þessara
ótímabæru dauðsfalla veröur mikill
skaöi af reykingum vegna sjúkdóma,
tapaðra vinnustunda, eldsvoða,
óþrifnaöar og umhverfisspjalla.
Reykingaávani
ersjúkdómur
Reykingaávani er ekki skráöur
sem sjúkdómur í hinni alþjóðlegu
dánarmeinaskrá. Ég tel þó aö líta
megi á reykingaávana sem sjúkdóm
á sama hátt og áfengissýki,
alcoholismus. Hvort tveggja er
ávananeysla, sem mönnum gengur
illa aö losna viö, þrátt fyrir góðan
vilja á köflum. Tóbaksávaninn er þó
jafnvel sterkari og neyslan í því til-
felli tíðari og samfelldari. Afleiöing-
ar neyslunnar geta í báöum tilfellum
oröiö sjúkdómar hjá neytandanum
og það er miklu meir áberandi viö
reykingar en við áfengisneyslu.
Oþægilegar afleiðingar fyrir um-
hverfi neytandans eru fyrir hendi í
báöum tilfellum en eru meira áber-
andi hjá alkóhólistum en reykinga-
mönnum. Alkóhólismi er talinn sjúk-
dómur á grundvelli þessara þriggja
þátta og mér sýnist rökrétt aö
reykingaávani skuli þá líka teljast
sjúkdómur og fá sitt númer í alþjóða-
dánarmeinaskránni.
Reykingavarnir
eru máttlausar
Oft hafa verið gerðar róttækar
aögerðir til varnar hættulegum sjúk-
dómum. Má þar nefna varnir gegn
berklum, krabbameini, mænusótt,
gin- og klaufaveiki og auk þess slysa-
varnir. Samfélagið kostar þá oft
miklu til og einstaklingar veröa fyrir
fjárútlátum og óþægindum. Yfirleitt
fá þó þessar aögerðir jákvæöar
undirtektir meðal almennings og eru
taldar borga sig vel fyrir samfélagið.
Reykingavarnir hér á landi byggja
nú einkum á auglýsingabanni og
upplýsingum um skaðsemi reykinga.
Þetta hefur ekki borið nógu góðan
árangur hingað til. Tóbakssalan
heldur áfram að aukast og enn byrja
mörg böm og unglingar að reykja
þótt meirihluti þeirra hafi nú tekið
eindregna afstöðu gegn reykingum. I
frumvarpi um ný tóbakslög er gert
ráð fyrir aö reykingar verði bannað-
ar í grunnskólum og heilsugæslu-
stöövum. Það mun ef til vill verða til
þess að einhverjir kennarar og heil-
brigðisstarfsmenn hætta reykingum
en hefur tæplega önnur áhrif. Helstu
uppeldisstöövar ungra reykinga-
manna eru heldur ekki á þessum
stöðum. En það er i rauninni ekki
hægt að horfa upp á það aðgerða-
laust að börn og unglingar byrji að
reykja og undirriti þannig eigin
dauðadóm, sem fullnægt verður eftir
menn hætta neyslunni eða deyja.
Neyslan verður þannig orðin sáralítil
eftir 40—50 ár.
Kostir og gaiiar
kerfisins
Auðvitað verður svona kerfi ekki
pottþétt. Einhverjir munu fá tóbak
án þess að hafa skömmtunarmiða en
væntanlega verður það ekki stór
hópur og neysla þeirra í flestum til-
feÚum stopul og lítil. Einnig mun það
sjálfsagt henda einhverja að veröa
tóbakslausir í skamman tíma, þrátt
fyrir aö þeir fái skömmtunarmiöa.
Slíkt er auðvitað hættulaust fyrir alla
og verður væntanlega í flestum
tilfellum sjálfskaparvíti neytandans.
Nú má vera að einhverjum finnist
svona aögerðir gerræöislegar og aö
þær skerði réttindi manna. Vissulega
mundu þær skerða frelsi manna
nokkuð en tilefni til svona aögeröa er
hins vegar ærið. Og í íslenskum lög-
um eru nokkur dæmi um alveg
hliðstæðar aðgerðir, t.d. lög um
eiturefni og hættuleg efni, lyfjalög,
áfengislög o.fl. I rauninni er tóbak
engu minni skaðvaldur en mörg þau
efni sem þessi lög fjalla um. Vandinn
er bara sá hve tóbaksneytendur eru
margir. Líklega myndu um 60 þús-
und manns fá svona skömmtunar-
miða til að byrja með en með árun-
um mundi þeim fækka og vonandi
frekar hratt.
Mjög fáir einstaklingar hafa afger-
andi tekjur af tóbakssölu og þarf
ekki að hafa áhyggjur af því. Lyfsal-
ar hljóta að fá einhvem hagnað af
þessu en líklega má þá lækka verð á
lyfjum fyrir vikiö. Ríkissjóður mun
smátt og smátt missa tekjur af
tóbakssölunni en spara mun hærri
upphæö vegna ódýrari heilbrigöis-
þjónustu, minni veikindaforfalla
rfldsstarfsmanna auk margs konar
annars ávinnings. Kostnaður við
framkvæmd dreifikerfisins yrði
greiddur af tóbaksneytendum sjálf-
um.
Island mundi vekja heimsathygli
og fá jákvæðan stuöning alstaðar
erlendis. Tóbaksframleiðendur yrðu
þó væntanlega ekki hrifnir en óhugs-
andi er að þeir geti beitt okkur neins
konar viðskiptaþvingunum til að
hindra framgang mála.
Reykingamenn sjálfir hefðu einnig
töluverðan hag af svona kerfi. Þeir
þyrftu þá ekki lengur aö hafa
áhyggjur og samviskubit yfir að
vera fordæmi barna og unglinga og
eiga sök á því að aðrir byrji að
reykja. Minni líkur yröu nú á því að
stjómvöld kysu rökréttasta valkost-
inn í reykingavörnum, nefnilega al-
gert innflutnings- og sölubann á
tóbaki. Mesti ávinningur reykinga-
mannanna yrði þó sá að þeir tækju
reykingar síður eins og sjálfsagöan
hlut og fengju þarna öfluga hjálp til
að hætta að reykja ef þeir vildu.
Þetta dreifingarkerfi á tóbaki
þyrfti ekki að kosta neina verulega
fjármuni. Reynist ekki verða
ávinningur af því má alltaf snúa
aftur til sama lands. Hugsanlegur
ávinningur yrði hins vegar aldrei
metinntilfjár.
Pálmi Frímannsson
heilsugæslulæknir,
Stykkishólmi.
30—50 ár. Eigum við virkilega að búa
við þessa plágu ámm og öldum sam-
an?
Róttækari tóbaksiög
Þaö er erfitt að sætta sig við aö sett
veröi ný tóbakslög án þess að eitt-
hvert verulegt gagn verði að þeim.
Eg tel að gera eigi róttækar
breytingar á þessum lögum til að
stefna markvisst að minnkandi
tóbaksneyslu í landinu og útrýmingu
reykingaávanans þegar tímar líða.
Hér á eftir fer tillaga um hvernig
sölu tóbaks skuli hagað.
Forsendur tilhögunarinnar eru
þær að reykingaávani sé sjúkdómur
sem beri aö útrýma. Sjúklingarnir
hafa rétt til að hafa sjúkdóminn
áfram ef þeir óska en aðgerðimar
miða að því að hindra að fleiri veik-
ist, með því að koma í veg fyrir að
þeir eignist ávanaefnið. Stefnt skal
að því að yngstu sjúklingamir verði
frískirstrax.
Tóbak á ekki aö vera almenn
verslunarvara, heldur má aðeins
selja það í lyfjabúðum gegn framvís-
un sérstakra skömmtunarmiöa sem
Pálmi Frímannsson
gefnir eru út á nafn. Heilbrigðis-
málaráðuneytið gefur skömmtunar-
miðana út en heilsugæslustöðvamar
afhenda þá. Aðeins reykingamenn fá
þessa miða, þó enginn undir 18 ára
aldri. Ekki fá menn heldur slíka
miða þegar þeir síðar ná 18 ára aldri.
Magnið sem menn fá að kaupa út á
miöana verður í hlutfalli við fyrri
neyslu, þó fær enginn aö kaupa
meira magn en sem svarar 20
vindlingum á dag. Magn af pípu-
tóbaki og vindlum verður hlutfalls-
legt. Miðunum verður úthlutað
mánaðarlega eða sjaldnar.
Ferðamenn og áhafnir sem til
landsins koma verða líka að afhenda
skömmtunarmiða vegna þess magns
sem þeir koma meö, sem verður tak-
markað eins og nú er. Erlendir
ferðamenn fá að taka með sér birgð-
ir til dvalartímans í landinu. Þeir
sem koma til langdvalar í landinu
verða þeir einu sem geta fengið ný
leyfi til tóbakskaupa eftir að kerfið
verður komið í gang. Þeir sem hætta
reykingum í lengri tíma fá heldur
ekki skömmtunarmiöa að nýju þótt
þeir hugsi sér að byrja aftur.
Áhrif þessa fyrirkomulags veröa
þau að tóbaksnotkun minnkar strax
verulega og fer síðan jafnt og þétt
minnkandi eftir því sem reykinga-
DV. ÞRIÐJUDAGUR19. APRtL 1983.
Uppeldi og viðhorf
Hvers vegna telja aðstandendur
Kvennalistans nauðsyn á að bjóða
f ram, hafa þeir eitthvað annað fram að
færa en fulltrúa hinna hefðbundnu
stjómmálaflokka? Við álítum það, viö
höfum annað verðmætamat, önnur
msgildi — annan reynsluheim en karl-
menn hafa. Og það eru karlmenn sem
stjórna og þeirra reynsluheimur sem
öllu ræöur. Viö teljum að þó ekki væri
nema broti af okkar mati beitt yröi lit-
ið öðrum augum á hlutina — og þá til
hinsbetra.
Reynsluheimur kvenna — margir
hvá og spyrja hvaö við eigum viö —
hvort viö séum ekki öll íbúar sama
lands — tölum ekki öll sömu tungu —
göngum ekki öll í sömu skólana — fá-
um öll sömu fréttirnar — allt er þetta
rétt. Hvernig getum við þá talað um
sérstakan reynsluheimkvenna?
Heyrt hefi ég félaga mína karlkyns
segja að þeir hafi bæði skipt um bleiur,
gefiö pela og eldaö mat og hvar sé þá
okkar sérstaki reynsluheimur? En
reynsluheimur okkar byrjar ekki við
stofnun eigin heimilis, getnað eða
fæðingu bams, heldur löngu, löngu
fyrr.Byrjaðeraðmóta hann þegarvið
fæðumst — við erum flestar ef ekki
allar aldar upp allt öðruvísi en
veriö hefði ef við hefðum fæðst karl-
kyns. Okkur markvisst kennt að haga
okkur, jafnvel hugsa á annan hátt en
verið hefði ef viö hefðum verið strákar.
Umhverfið
Það er ekki eingöngu á heimilunum
sem okkur er kennt — heldur stefnir
A „... að reynsla kvenna leiði af sér annað
verðmætamat — önnur lífsgildi — og að
okkur finnst tími til kominn að reynsla okkar
fái líka að njóta sín.”
allt í umhverfinu aö þessu sama:
Fjölmiðlamir: sem kenna okkur að
helst þurfum við aö vera ungar, ítur-
vaxnar og fagurlimaðar til að eiga
okkurviðreisnarvon.
Skólarnir: ekki geta þeir heldur frí-
að sig ábyrgð. Kennararnir eru
mótaðir af því samfélagi sem ól þá, þó
að margir þeirra reyni að sneiða hjá
kyninnrætingu. Hvað með skólabæk-
umar, guði sé lof er margt að breytast
þar, en enn má finna merki um þessi
viðhorf. I bók sem kennd var til
skamms tíma í mörgum gagnfræða-
skólum landsins og grun hefi ég um að
einhvers staðar sé hún kennd enn,
stendur: ,,Sumum virðist að stúlkum-
ar eigi auðveldara með starfsvaliö en
drengir, þær gifti sig og verði hús-
mæður, en maðurinn vinni fyrir fjöl-
skyldunni. Svona einfalt er þetta nú
ekki. Ekki giftast allar stúlkur. Sam-
kvæmt manntalsskýrslum ganga 10%
stúlkna aldrei í hjónaband. Þær sem
ekki giftast verða auðvitað að vinna
fyrir sér á annan hátt.” (Kristinn
Björnsson, Stefán Olafur Jónsson:
Starfsval handa gagnfræðaskólum.
Ríkisútgáfa námsbóka 19?)
Sem sagt hjónabandinu er þama líkt
við hverja aöra vinnu sem innt er af
hendi til framfærslu. Þetta minnir að
minnsta kosti mig á eitthvaö allt annað
en tilfinningasamband tveggja jafn-
ingja. Hvað kenndi og kennir slíkt
stúlkum? Að það sé fjandans óheppni
eða eitthvað þaöan af verra ef þær
Kjallarinn
EIGUM VH> AÐ
VABA REYK?