Dagblaðið Vísir - DV - 08.07.1983, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDAGUR 8. JULI1983.
13
þingi situr. Það er því brýnt að gera
nefndimar að öflugu tæki i störfum
þingsins. I þessu skyni eru fjórar
breytingar mikilvægastar:
Fyrsta breytingin er að veita
nefndunum formlegt vald til að
starfa allt árið. Þær geti komið sam-
an utan þingtimans. Forsetar þings-
ins gegna áfram störfum þótt Alþingi
fari heim. Sama á einnig að gilda um
nefndirnar. Þingmenn hefðu virkan
starfsvettvang utan samkomutíma
Alþingis.
önnur breytingin væri að veita
nefndum lagaheimild til að taka mál
til rannsóknar, athugunar og víð-
tækrar umfjöllunar að eigin frum-
kvæði. Slíkar athuganir gætu beinst
að margvíslegum sviðum stjórnkerf-
isins og veitt drottnunarg jörnu fram-
kvæmdarvaldi mikilvægt aðhald.
Þriðja breytingin væri að skylda
nefndir til að gefa með reglulegu
millibili skýrslur um framkvæmd
meiriháttar Iaga. Nefndirnar væru
knúnar til að kynna sér reglugerðir
sem settar hefðu verið á grundvelli
laganna, eiga viðræður við embættis-
menn, hagsmunaaðila og einstakl-
inga sem lögin snerta. A þann hátt
yrði fest í sessi kerfisbundið eftirlit
með f ramkvæmdarvaldinu.
Fjórða breytingin væri að heimila
nefndum að halda fundi fyrir opnum
væru kjömir úr röðum stjómarand-
stæðinga. I tíð ríkisstjómar Gunnars
Thoroddsens knúði hinn sérstaki
klofningur í Sjálfstæðisflokknum á
um frekari breytingar. Forseti neðri
deildar, Sverrir Hermannsson, var
yfirlýstur andstæðingur ríkisstjóm-
arinnar en gegndi engu að síður for-
setastörfum með miklum sóma.
Stjórnarandstöðuþingmenn Sjálf-
stæðisflokksins og þingmenn Alþýðu-
flokksins, sem einnig vom í stjómar-
.andstöðu, gegndu formennsku i fjöl-
mörgum nefndum. Sú skipan gafst
vel, þótt ýmsir eldri þingmenn hefðu
kvartað yfir henni í upphafi.
Þegar ráðherrar Sjálfstæðisflokks-
ins og Framsóknarflokksins mæta til
þings í haust er veruleg hætta á að
þeir vilji nú hverfa aftur til gamla
góða tímans þegar ríkisstjómirnar
réðu öllu í vali á forsetum og for-
mönnum í þingnefndum. Þjónustu-
hlutverkið verði á ný ríkjandi. Ein-
göngu stjómarsinnar verði kjömir
til þessara embætta.
Slik skipan yrði verulegt skref aft-
ur á bak. Skynsamlegra væri að
halda áfram á þeirri braut sem
mörkuð var á undanförnum árum. 1
þvi skyni kæmi til greina að festa í
sessi þr jár meginreglur:
Fyrsta reglan væri að forsetaemb-
ættið í annarri hvorri deildinni væri
samráð þingOokksformanna og for-
seta í sessi með formlegum hætti. A
þann hátt fengi Alþingi aukið sjálf-
stæði og ríkisstjómin yrði ekki leng-
ur drottnunaraðili í störfum þess.
Sórfrœði og starfsaðstaða
Það er útbreiddur misskilningur
að starfskjör þingmanna séu með
miklum ágætum, kaupið stórfeng-
legt, bitlingarnir fjölmargir og
ástæðulaust fyrir þingheim að
kvarta yfir aðbúnaði!! Veruleikinn
er hins vegar sá að starfsskilyrði al-
þingismanna em áratugi á eftir tím-
anum. ÞingQokkamir og einstakir
alþingismenn hafa mjög takmark-
aða möguieika til að leita sjálfstæðr-
ar sérfræðiaðstoðar. Minni háttar
embættismaður í lítilsigldri ríkis-
stofnun hefur að þessu leyti betri að-
stöðu til að gera sig gildandi í mála-
tilbúnaði.
Það er því brýnt að efla mjög
starfsaðstöðu alþingismanna og
auka möguleika þeirra til að leita
sjálfstæðrar sérfræðiaðstoðar við
undirbúning mála. Löggjafarstofn-
unin getur aldrei veitt ríkisstjómum
og ráðuneytum nauðsynlegt aðhald
nema starfsskilyrði þingmanna
veröi bætt til muna. Meðan hundruð
tjöldum um margvísleg mál.
Greinargerðir embættismanna og
málQutningur hagsmunasamtaka
yrði í heyranda hljóði. Athuganir
nefndanna á einstökum málaQokk-
um væm opnar almenningi og fjöl-
miðlum.
Afnám rikisstjórnarforrœðis
— Sameiginleg stjórn
Á Islandi hefur það verið megin-
regla að rikisstjórnarmeirihlutinn
drottnaði í öllum stjórnunarstörfum
á Alþingi. Forsetar Alþingis væru
allir fulltrúar ríkisstjómarinnar og
formenn í öllum nefndum væru
kjömir úr röðum stjómarþing-
manna. Þessi skipan hefur gert það
að verkum, að embættismenn þings-
ins, forsetar og nefndarformenn,
hafa haft ríka tilhneigingu til að telja
sig fyrst og fremst þjóna ríkisstjórn-
armeirihlutans á hverjum tíma.
1 öðrum þingræöislöndum gilda
aörar reglur um þessi efni. Þar eru
forsetar þjóðþinga oft mun sjálfstæð-
ari og stjómarandstaðan á stóran
hlut í stjómun nefndarstarfa. Á und-
anfömum árum hafa birst hér á
landi nokkrir vísar að breytingum.
Þegar Eysteinn Jónsson varð forseti
Sameinaðs þings 1971, hafði hann
forystu um að varaforsetar þingsins
ætíð skipað þingmanni úr röðum
stjómarandstæöinga. Tveir stjóm-
arsinnar og einn stjómarandstæð-
ingur yrðu kjömir til forsetaemb-
ætta á þinginu. A þann hátt væri
sjálfstæði Alþingis ítrekað og heil-
brigðari samstarfshættir á Alþingi
festir í sessi.
önnur breytingin væri að þing-
flokkarnir hlyti formennsku í nefnd-
um þingsins í hlutfalli við fjölda
þingmanna. Stærsti Qokkurinn hefði
flesta nefndarformenn, sá næst-
stærsti næstflesta og þannig koll af
kolli. Flokkamir myndu semja sín á
milli um hvernig formennsku í þing-
nefndum væri skipt á milli allra
þingQokka. Þessi skipan er t.d. ríkj-
andi í Vestur-Þýskalandi. Itök allra
þingflokka i st jórnun nefndanna væri
einnig veigamikið framlag til að
festa sjálfstæði nefndanna í sessi.
Þriðja breytingin væri að gera
samstarfsfundi formanna þing-
flokka og forseta þingsins að form-
legum ákvarðanavettvangi um
skipan þingstarfa. Á undanförnum
árum hefur samráð þingQokksfor-
manna og forseta aukist jafnt og
þétt. Á liðnum vetri gegndi það mik-
ilvægu hlutverki til aö styrkja Al-
þingi. Framkoma núverandi ríkis-
stjórnar gagnvart stjómarandstöð-
unni stefnir árangri þessa sam-
starfsvettvangs hins vegar í veru-
lega hættu. Þess vegna þarf að festa
embættismanna þjóna ráöherrun-
um, mata þá á gögnum og velja
handa þeim hagstæðar röksemdir,
verður haria h'tið úr sjálfstæðara
hlutverki Alþingis, ef þingmenn eiga
að búa við óbreytt starfsskilyrði.
Hinn miklu munur á möguleikum tii
málatilbúnaðar á vettvangi fram-
kvæmdarvaldsins annars vegar og
löggjafarvaldsins hins vegar er ein
af meginástæðum þeirrar hnignunar
íslensks þingræðis sem átt hefur sér
stað á undanfömum árum.
An betri aðbúnaðar nær Alþingi
aldrei sterkari stöðu í glimunni við
framkvæmdarvaldið. Þingræðið
verður þá áfram aöeins innantómt
form.
Samstaða um breytingar
Á næstu mánuðum er nauðsynlegt
að skapa víðtæka samstöðu um þær
breytingar sem hér hafa verið reif-
aöar. Unnendur lýðræðis og þingræð-
is á Islandi þurfa að taka höndum
saman og setja fram á haustþingi
formlegar tillögur um úrbætur.
Drottnunargimi nýrrar ríkisstjórnar
má ekki koma í veg fyrir nauðsyn-
legar breytingar á stjómkerfi lands-
ins. Viljinn til umbóta er raunveru-
legur prófsteinn á hollustuna við
hugsjón lýðræðisins.
Ölafur Ragnar Grimsson.
Fer Lána-
sjóður
fslenskra
námsmanna
undir
hnífinn?
Meginhlutverk Lánasjóös ís-
lenskra námsmanna er að veita is-
lenskum námsmönnum fjárhagsað-
stoð til framhaldsnáms við stofnanir
er gera sambærilegar kröfur til
undirbúningsmenntunar nemenda
og gerðar era til háskólanáms hér-
lendis.
Svo segir í 1. gr. laga um námslán
og námsstyrki. Um framkvæmd
þessa er nánar kveöið á um í út-
hlutunarreglum sjóðsins og lög-
bundið er hver f járhagsaðstoð náms-
manna skal vera.
Samkvæmt áætlun um lögbundna
úthlutun námslána á þessu ári
vantar LlN töluvert mikið ráð-
stöfunarfé til aö geta staðiö við
skuldbindingar sínar, eða um 180
milljónir.
Sjóðurinn er fjármagnaður með:
1. Endurgreiðslum af námslánum
Kjallarinn
Aðalsteinn
Steinþórsson
„Samkvæmt áætlun um lögbundna úthlut-
un námslána á þessu ári vantar LÍN tölu-
vert mikið ráðstöfunarfé til að geta staðið við
skuldbindingar sínar, eða um 180 milljónir.”
skv. lögum um námslán og náms-
styrki.
2. Rikisframlagi.
3. Lánsfé.
Skv. lögum um námslán og náms-
styrki era námslán verðtryggð lán
frá þeim degi sem þau eru tekin og
hefjast endurgreiðslur 3 árum eftir
að námi lýkur og geta staðið yfir í
allt að 40 ár, þ.e. sá sem t.d. lýkur
námi um þrítugt er til sjötugs að
endurgreiða til LlN.
Endurgreiðslur til sjóðsins fara nú
ört vaxandi þar sem námsmenn tóku
á sig hertar endurgreiðslur af lánum
í stað annarra kjarabóta í nýjum
lögum um námslán og námsstyrki og
útreikningar benda til að eftir 30 ár
verði heildarskil lána nálægt 90% af
raunvirði.
Siöustu ár hefur mikið vantaö upp
á það að ríkisframlag og endur-
greiðslur hafi mætt fjárþörf sjóðsins
og því hefur sjóðurinn nú síðustu ár
orðiö aö gripa til þess afleita úrræðis
aö taka í síauknum mæli lán og þvi
fer sífellt meira af ráðstöfunarfé
sjóðsins i greiðslu afborgana og
vaxta af lánum sem sjóðurinn hefur
tekið. Reyndar er hluti ríkisframlags
á fjárlögum í formi lánsfjár-
heimildar og t.d. voru á síðustu fjár-
lögum 329 milljónir ætlaðar til LlN
og þar af var lánsfé 138 milljónir eða
um 40%. Vegna óðaverðbólgu hefur
fjárlagaupphæðin étist upp og því
stendur sjóðurinn nú frammi fyrir
umtalsverðum f járskorti. Ef svo fer
fram sem horfir þá fer að hrikta all-
verulega í undirstöðum LlN sem
starfhæfrar lánastofnunar þar sem
þessi þróun leiðir til þess að sjóður-
inn getur aldrei fjármagnað sig að
verulegu leyti sjálfur eins og þó var
meiningin þegar ný lög um námslán
og námsstyrki voru samþykkt. Þetta
er framtíðarmeinsemd sem þarf að
lækna.
Á þessu ári fara um 34 milljónir af
ráðstöfunarfé sjóðsins í greiðslu af-
borgana og vaxta af lánum sem
sjóðurinn hefur neyðst til að taka.
Þessar 34 milljónir samsvara fullri
námsaðstoð til tæplega 350 einstakl-
inga í námi á Islandi næsta ár. Þær
180 milljónir sem sjóðinn vantar í ár
samsvara þá fullri námsaðstoð til
tæplega 2000 einstaklinga i námi á Is-
landinæstaár.
Það er von námsmannasamtak-
anna að hægt verði að leysa úr vanda
Lánasjóðs íslenskra námsmanna,
reyndar er það alveg nauðsynlegt
svo tryggður verði jafn réttur til
náms. Það er ljóst að það er betra að
leysa vandann með lántökuheimild
heldur en að leysa hann alls ekki eða
að hluta þar sem í raun er af litlu að
skera þar sem námslán eru. Svo er
að lokum eitt sem ekki má gleymast
en það er að námslán eru verðtryggð
lán frá þeim degi sem þau era tekin,
lán sem eru endurgreidd og því
hraðar sem þau veita fólki meira
svigrúm til tekjuöQunar eftir að
námilýkur.
Aðalsteinn Steinþórsson,
formaður Stúdentaráðs.