Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1984, Síða 14

14
DV. MANUDAGUR17. DESÉMBER1984.
Menning Menning Menning Menning
TRÚVERDUG FRÆÐIMENNSKA OG
UFANDIFRÁSAGNARHÁTTUR
Ámi óla:
Reykjavik fyrri tíma.
Fyrsta bindi.
önnur útgáfa Reykjavíkurbókanna.
Skuggsjá, 1984.
Arni Ola, blaöamaður og ritstjóri,
entist lengi og var svo eljusamur við
ritstörfin að kalla mátti margra
manna maka. Hann skrifaði bækur
fram að nirseðu og þær urðu hartnær
fjórir tugir áður en hann var allur. Þó
hóf hann ekki að setja saman bækur á
ungum aldri, heldur starfaði að blaða-
mennsku nær tvo áratugi áður, og
fyrsta bók hans kom út er hann var
fertugur að aldri. En eftir það rak hver
aðra, En hann hafði auðvitað safnað
vel í sarpinn á blaðamennskuárunum,
einkum meðan hann annaðist ritstjóm
Lesbókar Morgunblaðsins, en hana
gerði hann að vinsælu lesriti, og var
meginuppistaðan þjóðlegur f róðleikur.
Líklega verður að telja bækumar
sex um fortíð Reykjavíkur kjarnann í
bókahillu Ama Ola, enda helgaði hann
sér þann akur og var orðinn flestum
fróðari um þá mannlífssögu. Isafoldar-
prentsmiöja gaf Reykjavíkurbæk-
urnar út, hin fyrsta, Fortíð Reykja-
víkur, kom út 1950 en hin síðasta,
Svipur Reykjavíkur, 1968. Bækurnar
urðu mjög vinsælar og munu nú
uppseldar fyrir alllöngu.
Bækur þessar eru ekki samfelld saga
heldur sögukaflar eða söguþættir,
oftast vel afmarkaðir og ofnir um at-
vikakjama og einstök mál. Ami Ola
var frábær sögumaður og vissi af
langri blaðamannsreynslu, hvemig
búa skyldi fréttir og annað efni undir
augu almennings, svo að áhuga vekti. I
því skyni nýtti hann og óf saman
gamla íslenska frásagnarhefð og
nýlegri aðferðir.
Það er vel við hæfi að hefja útgáfu
Reykjavíkurbóka Ama Ola nú að nýju
í samþjappaðri og vandaðri útgáfu en
áður, þegar líður að tvö hundruö ára
afmæli kaupstaðarréttinda Reykja-
víkur og hundrað ára afmæli höfundar.
Það mun líka vera tilefnið að þeirri út-
gáfu, sem Skuggsjá hleypir af stokkum
á þessu hausti með fyrsta bindi þriggja
af Reykjavíkurþáttum Arna Ola undir
sameiginlegu heiti, Reykjavík fyrri
tíma. Verða þá tvær bækur í hverju
bindi, í þessu Fortíð Reykjavíkur og
Gamla Reykjavík. Þetta bindi er nær
600 blaðsiður í allstóru broti og með
drjúgum leturfleti, og síðari bindin
verða vafalaust svipuð að stærð.
Raunar hefur fyrri útgefandi — og
Ami sjálfur — jafnan talið Reykja-
víkurbækur sínar 3jö en ekki sex, þ.e.
taliö bókina Erill og ferill blaðamanns
með í þessum flokki, en hún er þó af
öðrum toga þótt vettvangurinn sé að
mestu Reykjavík, og við heildarútgáfu
nú má telja eölilegt að skilja hana frá
safninu um „Reykjavík fyrri tíma”.
Formáli samstarfsmanns
Fengur er að því, að gamall sam-
starfsmaöur Árna Ola, Sigurður
Bjamason ritstjóri frá Vigur, síðar al-
Ámi Ola.
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
þingismaöur og sendiherra, fylgir út-
gáfunni úr hlaði með ágætri kynningu
á höfundinum. Það er stutt en
skemmtileg grein eins og búast mátti
við, og það gleður gömul augu starfsfé-
laga úr fyrri tíð að sjá að Sigurður er
enn sami snjalli blaðamaðurinn, þrátt
fyrir langa vist í öðm andrúmslofti, og
kann enn að setja upp vefinn og slá
hann. Hann kynnir ekki þennan frjóa
sagnamann tilsýndar fyrir nýjum les-
endum sem ekki þekkja Ama Ola,
heldur sest viö hlið hans og bregður
þannig upp miklu nákomnari og trú-
verðugri myndum af honum en ella
yrði.
Fyrsta bindi þessarar útgáfu er
vandað að öllum frágangi. Myndaefni
er mikið eins og áður, flest ljósmyndir,
en einnig gamlar teikningar eftir
erlenda gesti og fjöldi mannamynda. I
síðari Reykjavíkurbókunum var
myndaefnið minna, en þó meira af
teikningum, flestum eftir Atla Má, son
höfundar. Ofurlítil breyting hefur
verið gerð á myndunum í þessum
tveim fyrstu bókum, lýsing þeirra
bætt, skipt um myndir af sömu stöðum
og mönnum og einstaka nýjum bætt
við. Allt er þetta til bóta og myndir
skýrari en áður, enda pappír miklu
betri.
Hér er enginn kostur að gera nokkra
grein fyrir þessum fjölmörgu sögu-
köflum, svo fjölbreyttir sem þeir eru
að efni og efnisföngum, en fyrsta frá-
sögnin heitir því forvitnilega nafni:
„Utilegumaöur í öskjuhlíð”, og næst
er sagt frá þeim sögufræga manni
„baróninum á Hvítárvöllum” sem
varð nafngjafi Barónsstígs með því að
byggja þar fjós. Sú frásögn er trúr
vitnisburður um frásagnarleikni Ama
Ola i góöum blaöamennskustíl.
En þótt Ámi Ola hefði ætíð ríkt í
minni að hafa frásagnir forvitnilegar
og sögulegar, leiddist hann aldrei á
tæp vöð í því skyni. Hann var mjög
vandaður fræðimaður, kannaði
heimildir af elju og gaumgæfni.svo að
hann sameinaði sanngildi og frá-
sagnarlist. Það er ekki öllum jafnvel
gefið.
Sigurður Bjamason gefur Ama þá
einkunn að hann hafi verið „hógvær-
astur allra og leitað sannleikans að
fomu og nýju”. Það mun réttmætur
dómur. En Áma var ekki nóg að finna
sannleikann í fræðunum og setja hann
réttan fram með einhverjum hætti.
Hann gerði þá kröfu til sjálfs sín að
segja söguna á þaxm veg að hlustað
væri og lesið, og það tókst honum með
ágætum. Hann vék aldrei frá þeirri
meginskyldu blaðamanns að koma
vitneskju til skila meö þeim hætti að
það næði augum og eyrum.
Niðurlagsorðin í höfundarkynningu
Sigurðar Bjarnasonar eru heimildarík
um þetta, og ég held að varla finnist
betri botn í þessa stuttu umsögn en þau
orð fengin að láni. Hann sagði í
framhaldi af einkunninni sem vitnað
er til nokkrum línum framar:
„Við sem unnum með Arna Ola um
langan aldur og kynntumst honum per-
sónulega vitum að í þessum orðum er
ekkert ofsagt. Hann sagði þjóð sinni
aldrei ósatt. Ritferill hans mótaðist af
óslökkvandi þorsta eftir þjóðlegum
fróðleik, sem hann þráði að miðla þjóð
sinni. Bækur hans voru ekki þyrrkings-
legar heldur lifandi og skemmtilegar.
Þess vegna náði hann til yngri sem
eldri. Rit hans munu því halda áfram
að kynna merkilegan tíma, sem á
erindi til nýrrar kynslóðar. Þau munu
lifa sem sérkennileg þjóðfræði í ís-
lenskri blaðamennsku.”
-A.K.
Næstum bókmenntir!
Ógnarráðuneytið eftir Graham Greene
Kvöldlokkur
á jólaföstu
Kvöidlokkur á jólaföstu, tónleikar f Langholts-
kirkju 11. desember.
Flytjendur: Bernard Wilkinson, Daði Koibeins-
son, Janet Wareing, Joseph Ognibene, Jean
P. Hamilton, Einar Jóhannesson, Gunnar Egils-
son, Hafsteinn Guðmundsson, Bjöm Árnason,
Rúnar Vilbergsson.
Efnisskró: Ludwig van Beethoven: Rondino
op. 146 fyrir blásaraoktett og Oktett op 103;
Wolfang Amadeus Mozart: Adagio KV 411 fyr-
ir biásarakvintett; F. Krommer: Partita op. 57.
Sá siður Blásarakvintetts Reykja-
víkur að fá til liðs við sig nokkra
viðbótarblásara, á sömu bylgjulengd
og þeir er blása kvöldlokkur á
jólaföstu, er orðinn að föstum lið í and-
legum undirbúningi jólahalds undirrit-
aðs. Að þessu sinni helguðu þessir
ágætu blásarar tónleikana baráttunni
fyrir brauði handa hungruðum heimi
og hefði af þeim sökum mátt ætla að
fólk fjölmennti til að sækja sér
músíkalska upplyftingu um leið og það
styddi gott málefni. En því miöur
reyndist aðsóknin ekki tiltakanlega
góð og var þaö i öfugu hlutfalli við það
músíkalska sem fram var borið á tón-
ieikum þessum.
Stigsmunur — ekki gæða
Viðurkennast verður að ekki fór
mikið fyrir auglýsingum fyrir tónleik-
ana og því kann vel að vera að farið
hafi fram hjá fólki sem á þönum er aö
undirbúa efnisþátt jólahaldsins og víst
er aðventan sá tími sem hvað erfiðast-
Tónlist
Eyjólfur Melsted
ur er til tónleikahalds, þ.e.a.s. ef ekki
er tónleikurinn innskot í öðrum, fjöl-
breyttari aðventuhátiðahöldum. Þeir
sem létu sig vanta urðu af einum af
betri tónleikum ársins. Eg hef marg-
lýst þeirrí skoðun minni að ég telji
Blásarakvintett einhverja best spil-
andi kammersveit hér á landi og hika
ekki við að endurtaka það enn einu
sinni hér. Þótt ekki væru blæbrigðin
jafn hárfín og fjölbreytileg að liösauk-
anum viðbættum og þegar Blásara-
kvintettinn leikur einn, þá er heildar-
svipurinn af sama toga og í sjálfu sér
af svipuðum gæðaflokki. Þó vantar, af
eðlilegum ástæðum, það allra fínasta í
samspilið — þá hluti sem ekki birtast
fyrr en menn eru bókstaflega famir að
spila inn á tilfinningar hver annars.
Því varð Mozart-adagioið í mínum eyr-
um hápunktur frábærra tónleika. Eng-
inn skyldi samt halda að hér væri veriö
í rauninni að ræða gæöamun, heldur
einungis stigsmun innan sama gæða-
flokks og það gæöaflokks af hærra tag-
inu. Ýmislegt hafa menn til marks um
nálægö jólanna og miða þá gjarnan til-
finningu sína fyrir nánd þeirra við til-
tekna atburði. Sumir miða við ákveð-
inn jólasvein í búðarglugga, eða tendr-
un ljósa á opinberu tré, eða þá skó í
glugga. Þá finnst mér jólin virkilega
vera í nánd þegar ég hef hlustað á úr-
valslið blásara okkar leika kvöldlokk-
urá jólaföstu.
EM
I bókinni Þjóðir sem ég kynntist frá
1938 gerir Guðbrandur Jónsson sér litið
fyrir og greinir persónugerðir
nokkurra þjóða. Hann 'segir um
Englendinga að þeir séu aðallega tvær
manngerðir.
Sú fyrri er John Bull, eða
Jóni boli. Hann er hinn litli skoltbitni
og jaxlbítandi maður. „Hin myndin er
á allt annan veg,” segir Guöbrandur.
„Hún er af kyrfilega þvegnum og
kembdum, ekki neijt tiltakanlega
gáfulegum manni, með spleen, sem
Englendingar kalla, það er að segja
stundum hálfleiðum á allri tilverunni
og þess vegna með skrúfu lausa, sem
svo er nefnt, en alltaf með vel press-
aðar buxur og allt að því spjátrungsleg
föt, og alltaf gentleman — dánumaður
— siðferðilegur réttlínumaður, sem
ekki vill vamm sitt vita, heldur alltaf
gera það, sem rétt er. Þessi mynd er
vaflaust fengin úr hinum mýmörgu
ensku reyfaraskáldsögum, en engin
þjóö er eins auðug aö þess konar rit-
verkum eða fíkin í þau eins og Eng-
lendingar, enda er ekki laust við, aö
þeir telji þau með bókmenntum. Þó að
þessi rit séu með afarmargvíslegum
blæ, eru þau þó eins svipuð eins og
buxur, sem eru sniðnar margar á
sama mann, þó úr margvíslegu efni sé,
og sá tilgangur þeirra er alltaf ber-
sýnilegur að draga fram hlut
Englendinga og sýna þá í því ljósi, sem
þeim þykir sjálfum hentugast að birt-
ast í. Það skal því og ekki bregðast, að
engill sögunnar er alltaf Eng-
lendingur, en þrjóturinn útlendur,
Þjóðverji, Rússi, Itali.”
Þessi gamla klausa Guðbrands um
ensku reyfaramanngerðina og til-
hneigingu Englendinga til að líta á
reyfara sem bókmenntir kemur upp í
hugann við lestur Ognarráðuneytisins
eftir Graham Greene. Margir hafa
Bókmenntir
SigurðurG. Valgeirsson
Graham Greene.
viljað tengja höfundinn við nóbels-
verðlaunin og sagt að hann fengi þau
aldrei vegna þess að hann hefði meðal
annars skrifað reyfara. Þá er Arthur
Rowe, aöalpersóna bókarinnar, ekkert
svo víðs fjarri manngeröinni sem
Guðbrandurlýsir.
Hann er vel klæddur, hann er heiðar-
legur, hálf-vansæll og má ekki vamm
sitt vita. Þarna er útlendur skúrkur og
Englendingar standa alls ekki svo illa í
sögulok.
Sagan gerist á tíma síðari heims-
styrjaldarinnar í London. Hún glímir
aðallega við vandamál og ást Arthurs
nokkurs Rowe. Við upphaf bókarinnar
er hann í siðrænni kreppu og nokkuð
óvenjulegri. Stríðið, sem er bak-
grunnur þess sem á daga hans drífur,
minnir þó stöðugt á smæö vanda ein-
staklingsins gagnvart stórum og
almennum hörmungum.
Ferli bókarinnar er nokkuð þung-
lamalegt og hún verður seint mjög
spennandi en allan tímann vel læsileg.
Tvisvar hefur sprenging áhrif á gang
mála og það er alltaf fremur ótrúleg
lausn, jafnvel þó á stríðstímum sé. Ást-
arsagan sem tengist sakamálasögunni
er ekkert aftaka trúleg heldur.
Eins og von er á frá úrvalshöfundi á
borð við Graham Greene er margt vel
gert. Skemmtilegar lýsingar á mann-
gerðum, sú staðreynd að það örlar á
dýpri vangaveltum en gerist og gengur
í reyfurum, glæsilegra handverk og
snjallari líkingar. Allt veldur þetta
notatilfinningu við lestur bókarinnar.
Þetta er þýðing Magnúsar Kjart-
anssonar og mér fannst textinn vand-
aður en stundum stirðlegur. Þá tókst
mér að finna eitt eða tvö orð sem ég
hefði stafsett öðru vísi. En auðvitað er
bókin á afburðamáli ef tekið er mið af
sjoppulitteratúr. Best að hætta öllu
nöldri. Bókin er ódýr og vönduð og í
ljósi þess má hiklaust gefa frænda eða
frænku hana í jólagjöf í staðinn fyrir
táfýlusokka eða furunálabað, nú eða
jafnvel bara traktera sjálfan sig á
henni til að leggjast kumrandi með og
lesa sig inn í stjörnubjarta jólanóttina.