Dagblaðið Vísir - DV - 02.08.1985, Blaðsíða 13

DV. FÖSTUDAGUR 2. ÁGUST1985.
13
, íslandsbersar
Islandssögiumar
Islandsbersi var karl í krapinu.
Hann dvaldi vetrarlangt í kóngsins
Kaupinhöfn og beið færis eftir
prísum sem aldrei komu. Síldargóss-
ið endaði á haugunum og Islands-
bersi fór á hausinn því þá höfðu
menn ekki baktryggingu í ríkissjóði
og kunnu ekki að slá erlend lán til að
setja þjóðina á hausinn í staðinn fyr-
irsjálfansig.
Sagan af Islandsbersa er ein af
þessum dæmalausu íróníum sem
nóbelsskáldið hefur stílfært í sinum
kómisku en kaldhæðnislegu frásögn-
um af litríkum en heldur hryssings-
legum persónuleikum sem present-
eruðu vondu mennina í þjóðfélaginu.
Pétur þríhross, Búi Árland og
Islandsbersi voru persónur sem
skáldiö skákaði fram sem persónu-
gervingum auðvaldsins og óvinum
alþýðunnar og verða víst aldrei hátt
skrifaöar á baráttudegi verkalýös-
ins. Sama gildir um kaupmanna-
valdið, útgerðarkóngana, atvinnu-
rekendur sem enn þann dag í dag eru
úthrópaðir arðræningjar hvenær
sem sjálfskipuðum fulltrúum
„alþýðunnar” hentar að skeyta
skapi sínu á einhverjum nærtækum
sökudólgi. Jafnt í skáldskapnum sem
Islandssögunni, svo ekki sé talað um
hinn pólitíska almannaróm, hefur
það jafnan verið til siðs að úthúða
efnamönnum og setja jafnaðarmerki
á milli þeirra og mannvonskunnar.
Þetta hefur leitt til þess að menn
hafa talið sig þurfa að sanna ágæti
sitt og manndóm með því að tíunda,
satt eða logiö, aö þeir hafi ekki alltaf
átt sjö dagana sæla. Snemma var
þjóðinni nefnilega talin trú um að
þeir einir ynnu sem tækju til höndum
í sveita síns andlitis og enginn hefur
hirt um að breyta þeirra þjóötrú.
Jafnvel virðulegir forstjórar,
ráðherrar og pabbadrengir af guðs
náð, hafa það fyrir venju, þegar ævi-
sagan er rakin að rif ja upp verka-
mannavinnu sína og harðræði í æsku
til að sanna karlmennsku sína. Best
er ef þeir hafa alist upp við fátækt og
munaöarleysi og „unnið sig upp úr
engu”. Þá eru þeir teknir í sátt og
taldir f ullgildir meðlimir í hinni vinn-
andi stétt.
Satt að segja viröist þaö landlægur
kækur að skammast sín fyrir uppeldi
og unglingsár sem ekki hafa verið
undirlögð þrældómi og kröppum
kjörum enda hefur Islandssagan
ekki frá neinum afreksmanni að
segja sem hefur notið hóglífis í æsku.
Argasta lygi
Nú er það sjálfsagt rétt að sú kyn-
slóð sem hægt og bítandi er að týna
tölunni hefur lifað tímana tvenna.
Aldamótakynslóðin var ekki fædd
með silfurskeið í munninum. Og ekki
heldur stríðsárgangurinn, lýðveldis-
kynslóðin, sem nú er komin á efri ár.
Þetta fólk þekkti ekki tæknina á'
sinum uppvaxtarárum, stórmark-
aðina, myndböndin eða veislumat-
inn. Þaö fékk hangikjöt á sunnu-
dögum og laufabrauö á jólunum og
klæddist aðeins sparífötum þegar
sveitungum var fylgt til grafar. Það
mokaöi skít með skóflu og hjó grjót
með haka því þá þekktist ekki sjálf-
virkur sleppibúnaður á öllu því sem
erfitt var. Þá var verkamannavinna
verkamannavinna og vinnukonur
púluöu við það í viku sem nú tekur
þvottavélina og uppþvottavélina og
ajax stormsveipinn í mesta lagi hálf-
tíma.
En það er auðvitað argasta lygi að
hér hafi aldrei neinn komist til
manns sem naut vellystinga á bams-
aldri. Þaö eru dæmalaus öfugmæli
að halda að ekkert flokkist undir
vinnu nema þaðsemskilgreinistsem
líkamlegt púl. Og þaö er ómerkileg
sögufölsun, og í besta falli stílfærður
skáldskapur, þegarallsherjarmann-
vonsku er logið upp á Islandsbersana
sem höföu kjark til að færa kaup-
mennsku sína út fyrir landsteinana.
Svæsin þjóðsaga
Færa má gild rök fyrir því að sá
kjarkur hafi verið fífldirfska á þeim
tíma þegar danskir hörmangarar
sátu uppi með verslunarvaldiö og
stífðu kjör Islendinga úr hnefa.
Islendingar voru búnir að búa við
það umaldir að erlendar herraþjóöir
hirtu afraksturinn af brauðstriti
þeirra og það þurfti f ullhuga og ævin-
týramenn til að bjóða því valdi byrg-
inn. Sveitamenn, tómthúskarlar og
verbúðarfólk tók því þar af leiðandi
með jafnmikilli tortryggni, þegar
burgeisarnir gerðust íslenskir og
slógu eign sinni á vinnuaflið og verð-
mætin með sama hætti og útlending-
arnirgerðuáður.
Uti um allt land þekkja menn dæmi
um ævintýrin sem greina frá full-
hugunum sem lögðu undir sig at-
vinnutækin, útgerðina, fiskvinnsluna
og verslunina, réðu byggðarlagið í
vinnu hjá sér og deildu og drottnuðu
eins og kóngar í ríki sínu. Sumir urðu
ráðríkir, aðrir stórlyndir, fæstir vin-
sælir. Þeir voru auðvaldið á staðn-
um, höföu afkomu fólksins i höndum
Ellert B. Schram
skrifar:
sér og þegar verkalýðspólitík og
sósialismi fann sinn farveg urðu þeir
óvinurinn og blóraböggullinn.
Þjóðsagan segir að auðvaldið hafi
ekki þurft að vinna. Persónugerv-
ingur þess, Pétur þríhross var
samansúrruð aurasál sem aldrei
þurfti aðdýfa hendi í kalt vatn meðan
verkalýðurinn lifði við sult og seyru.
Frumherjarnir í íslenskri atvinnu-
rekendastétt hafa verið dæmdir af
samtíö sinni og afkomendum sem af-
ætur hins göfuga verkalýðs. Og arf-
urinn er svo hrollvekjandi og
þjóðsagan svo svæsin að heiðarleg-
asta fólk telur sér fyrir bestu að
ljúga upp á sig þeirri dyggð að vera
allslaust í æsku til að vera ekki
bendlað viö þann ósóma að hafa átt í
sigogá.
Kaldir karlar
Nú er það aö mestu liöin tíö að at-
vinnulíf og afkoma byggist á um-
sýslu eins manns eða einnar fjöl-
skyldu. Kaupfélögin hafa tekið við
hlutverkinu, hlutafélagið, útgerðar-
félagið, bærinn eða ríkisrekin verk-
smiðja heldur uppi atvinnunni og
gamli Islandsbersinn, sem fór á
hausinn eða borgaði eftir geðþótta er
aðmestuhorfinn.
En hvað voru þessir menn að
gera? Hvað hafa þeir skilið eftir?
Þeir voru brautryðjendur nýrrar
aldar. Þeir sýndu fram á að Is-
lendingar gætu sjálfir eignast at-
vinnutækin, verslunina og afrakstur-
inn af framleiðslunni. Þeir voru
einkaframtak síns tíma, hráir, gróf-
ir, kaldir karlar. En arfurinn sem
þeir skiluðu hefur komið þjóðinni að
góðum notum og sennilega hefur
„mannvonskan” í þeim komið laun-
þegum þessa lands til meiri vel-
ferðar og hagsældar en f lest annað.
Vissulega hefur íslenska þjóðin
unnið til velmegunarinnar. Vissu-
lega hafa stjórnmálamenn flutt
merkar ræður í þágu sjálfstæðisins.
Og vissulega hefur skipulögð verka-
lýðshreyfing sótt margan sigurinn í
harðri kjarabaráttu.
En fæst af þessu hefði borið
árangur ef Islandsbersamir hefðu
ekki farið sínu fram og gefiö Is-
lendingum sjálfstraust til að ráðast
sjálfir í víking. Grósserarnir þurftu
ekki að vinna segja sögufalsararnir.
En þeir spáðu og spekúleruðu í þeim
arði sem þjóðin sjálf skóp. Vinna
þeirra var fólgin í hugvitinu og
áræðinu. Koma framleiðslunni í
verð, íslenska eign.
Hagur alþýðunnar
Seinna, þegar lýðveldið var endur-
reist myndaðist ný stétt á Islandi,
heildsalastéttin sem flutti verslunina
og vöruna í okkar eigin hendur. Hún
þurfti heldur ekki aö vinna sam-
kvæmt skilgreiningu hinna arðrændu
og aftur fundu sósíalísku frelsishetj-
umar blóraböggul. Verslunar-
auðvaldið var skotspónn pólitískra
ofsókna, óalandi og óferjandi stétt
nýríkra gróssera. Og svo var um
frystihúsaeigenduma og sérvitring-
ana sem stunduðu iðnrekstur til út-
flutnings. Allt voru þetta afætur á
þjóðfélaginu, aröræningjar og óvinir
alþýðunnar, sem aldrei dýfðu hendi í
kalt vatn.
Að vísu era viðhorfin smám saman
að breytast enda er upplýst að sjötíu
prósent þjóöarinnar telji sig til mið-
stéttar, fólk sem vinnur borgaraleg
störf við verslun og þjónustu sem að
mestu leyti er ávöxtur af brautryðj-
endastarfi arðræningjanna. Þegar
verslunin komst í hendur Islendinga,
þegar frystihúsin fóra að nema
markaði vestur í Ameríku og
Islandsbersar nútimans höföu kunn-
áttu og kjark til að bjóöa íslenskar
iðnaðarafurðir til sölu erlendis, rétti
þjóöin út kútnum. Þegar stórbokk-
amir í flugmálunum köstuðu sér út í
alþjóðasamkeppni og menn eins og
Ingvar Vilhjálmsson í Isbiminum,
Einar í Bolungarvík og Kristján í
Kassageröinni, svo einhverjir séu
nefndir, létu ekki deigan síga í einka-
framtaki sínu og buðu þjóðsögunni
byrginn, varð Islendingum smám
saman ljóst að það fór saman, land-
vinningar efnamannanna og hagur
alþýðunnar.
Við erum öll efnamenn
Allt þetta er Islendingum að skilj-
ast. Það er ekki nóg að eiga sér fána
og þjóösöng, handrit og forna tungu.
Sjálfstæðið felst í efnahagslegu sjálf-
stæði, innlendri verslun, eigin fram-
taki og verðmætasköpun sem við
sjálf ráðum yfir. Þorskurinn hefur
alltaf veiðst á Islandsmiðum.
Munurinn er sá aö nú skilar hann
arði í þjóðarbúið. Þjóðin hefur allt-
af þurft að fæða sig og klæða. Munur-
inn er sá að nú stjómum við því sjálf
hvað við kaupum og seljum. Þökk sé
þeirri kynslóð Islandsbersa sem beið
ekki eftir kraftaverkunum heldur
framkvæmdi þau sjálf.
Efnamenn, segjum við. Erum við
ekki öll efnamenn, alþýðan líka, sem
nú heitir miðstétt og lifir af þeirri
blómlegu atvinnu sem „arðræn-
ingjarnir” skópu? Islandssagan á að
geta þessara manna að verðleikum
og kveöa niður þann óhróður þjóð-
sögunnar að verðmætasköpun
verslunarinnar og einkaframtaksins
sé arðrán fyriralþýðuna.
EUert B. Schram.