Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1985, Blaðsíða 14

DV. MÁNUDAGUK 23. DESEMBER1985.
Menning Menning Menning Menning Menning
Þegar mynd dagsins brestur
Stefania Þorgrimsdóttir
NÓTTÍLÍFIKLÖRU SIG.
Skáldsaga, 125 bls.
Forlagið1985
Nótt í Hfi Klöru Sig. er önnur
skáldsaga Stefaníu Þorgrímsdóttur
- sú fyrri hét Sagan um Önnu -
og sýnu athyglisverðari. Söguþráð-
urinn er ekki margbrotinn: Hálffer-
tug kona, falleg og gift vel stæðum
arkitekt, bregður sér á dansleik
með vinafólki, hittir þar mann og
tekur hann með sér heim, eigin-
maðurinn ekki heima; þau eigast
síðan við og tala saman, hún lætur
hugann reika - og dagur rennur.
Frelsi og fjötur
Nótt í lífi Klöru Sig. er að mörgu
leyti dæmigert raunsæisverk um
tilvistarvanda millistéttarfólks.
Yfirborðið er glæst en tilfinninga-
, lífið ekki í samræmi við það, fullt
af tómleika og sársauka, samlífið
firrt og ósatt. Á sínum tíma hélt
Ólafur Haukur uppi harðri gagn-
rýni á 68-kynslóðina í Vík milli
vina. Stefanía einnig, sögufólk
hennar er æskufólk sem samlagað-
ist og varð að millistétt, einhvern
veginn, og týndi sjálfu sér inn í
hús. Ólafur Haukur skildi eftir von
í kvenlýsingum að sið síns tíma.
Stefanía er hins vegar raunsærri,
byggir sögu sína utan um íroníska
kvenlýsingu og sýnir að skipbrotið
var sameiginlegt.
Nafn söguhetjunnar er íronískt
líkt og sagan öll, minnir á danska
frasann „at klare sig“, að klára
sig að einhverju, að „meika það“.
Klara lifir í þeirri trú að hún sé
sterk, heilbrigð og sjálfbjarga, góð
eiginkona og hafi komist það sem
hún vildi. En undir niðri búa óttinn
og öryggisleysið, grunurinn um að
hún hafi selt frelsi sitt og lifi fölsku
Stefanía Þorgrímsdóttir.
lífi; einnig sektarkennd: hafði gefið
barn sitt og rekið aldraða móður
sína frá sér, ófær um að gefa í
umhverfi sem ekki getur gefið.
Sagan fjallar um þessa andstæðu
og sýnir hvernig sjálfsímynd Klöru
Bókmenntir
MATTHÍAS V.
SÆMUNDSSON
brestur, uns hún sér dauðann í til-
veru sinni eitt augnablik, í spé-
spegli óttustundarinnar: „Það er
þá, sem efinn vaknar: hvert hefur
tilveran borið mig? Hver er ég? Er
gjald mitt ofhátt?"
Klara er hluti af þeirri klisju sem
68-kynslóðin er orðin í bókmennt-
um okkar: misheppnaðir lista-
menn, arkitektar eða félagsráð-
gjafar - dauðvona um þrítugt og
löngu dauðir fertugir, svona and-
lega, og spyrja sig líkt og Jóhann
Jónsson: „Hvar hafa dagar lífs
míns lit sínum glatað?“
Spurningar og svör hafa verið
keimlík en Stefaníu tekst þó að
gæða efnið nýju lífi með frásagnar-
hætti sínum og innsæi. Klara er
þannig hvorki fyrirmynd né píslar-
vottur. Sögumaður er jafnan mjög
nálægur henni, fullur samúðar, en
um leið íjarlægur, kuldalegur og
gagnrýninn. Á þann hátt skapast
tvírætt eða óvisst andrúm í bókinni
og huga lesanda, hann verður að
lesa í persónuna og um leið eigin
fordóma. Ironían birtist einkum í
samskiptum Klöru og hjásvæfilsins
Jóns, sem er af allt öðru sauðahúsi
en hún, maður fárra og hikandi
orða, fákænn og einfaldur með
asnalegar skoðanir. Honum og
hans fólki baksviðs er stefnt gegn
þeim heimi sem Klara lifir í, hann
þannig afhjúpaður innan frá. Jón
er fulltrúi fólks sem lifir hörðu og
ævintýralausu hversdagslífi, en er
fölskvalaust og villir ekki á sér
heimildir, lítilmótlegt kannski en
manneskjulegt. Hann ögrar Klöru
með því að vera það sem hann er:
maður sem ekki kann að dyljast,
öryggislaus, varnarlaus. í honum
sér hún það sem hún hræðist í
sjálfri sér; hún - smáborgarinn, sem
óttast frelsið mest af öllu - lífið
en þráir það samt.
Klara skýrir lífsbeyglu sína með
því að varpa allri sök á umhverfið.
Hún hefur formúlurnar á hreinu:
kúguð dóttir, kúguð kona, æ ég.
Söguhöfundur dregur hins vegar
skýringu hennar í efa og þar með
eina af þjóðsögum nýraunsæisins:
að karlveldið sé orsök alls böls og
óvinurinn sjálfur búi í föðurnum.
Dólgasálfræðin dugar ekki í þessu
tilviki. Klara er öðrum þræði hug-
laus og eigingjörn, hún skirrist
ábyrgð og forðast afdrifaríkar
ákvarðanir, smíðar sjálf sinn fjöt-
ur; hlutskipti hennar er öðru frem-
ur sjálfskaparvíti. Lesandinn getur
ekki annað en fyrirlitið hana þótt
hann hafi um leið samúð með henni
- þvi að veiklyndið er manneskju-
legt, þessi árátta að fela sig á bak
við grímu, fyrir heiminum.
Myndmál og raunsæi
Nótt í lífi Klöru Sig. er síður en
svo gallalaus saga. Þannig er per-
sóna Jóns fulleinlit til að vega á
móti Klöru og háðið of bert á
stundum, til dæmis í upphafska-
flanum. Höfundur fellur á köflum
í þá gryfju að skerpa andstæður
um of með þeim afleiðingum að
spennan á milli persóna rofnar og
þær verða afkáralegar. Samtölin
eru líflega skrifuð en einkennast
af beru raunsæi, full af talmálsk-
lækjum, hnökrum og klifunum.
Slíkt orkar tvímælis. Vilji höfund-
ur draga „veruleikann" inn í texta
í stað þess að umskapa hann er
best að hann gangi lengra, skrifi
eftir framburði og rjúfi röklegt
samhengi. Að öðrum kosti er hætt
við að það sem á að vera trúverðugt
verði flatt og lágkúrulegt. Að þessu
frátöldu er sagan vel skrifuð.
Myndmálið full sparlegt en mark-
visst og skapar sterk hughrif, lætur
lesandann ekki ósnortinn.
Nótt í lífi Klöru Sig. sýnir að
Stefanía Þorgrímsdóttir er vaxandi
höfundur sem mikils má vænta af.
Semervel. MVS
Gegn Rauðu ástarsögunum
Saga þessi hefst í frekar virðu-
legu íbúðarhverfí í Kaliforníu, og
gerist öll í grennd við það. Hún
byggir á andstæðum tveggja
kvenna. Annars vegar er vellauð-
ugur höfundur vinsælla ástar-
sagna; hún býr við munað í ró-
mantísku umhverfi og persónu-
legu, í vita, sem hún hefur látið
hreyta í lúxusvillu, og yfirgnæfir
ólgandi haf. Allt eins og i dönsku
blöðunum. Þessi kona er þar á ofan
lítil og sæt. Hún heldur við endur-
skoðanda sinn, en kona hans er
óvenjuhávaxin og sterkleg, með
framstæða höku, o.s.frv.; það er: í
útliti er hún ekki samkvæmt ein-
hverjum tískuauglýsingum. En það
finnst henni endilega að hún þurfi
að vera, hún er ofurseld hug-
myndaheimi ástarvellanna, sem
keppinautur hennar skrifar. Þá er
maðurinn hennar það líka, og fer
frá henni til hjákonunnar ríku.
Sagan íjallar svo mestöll um
hefnd þeirrar hávöxnu. Sú saga er
rakin af hugviti og glettni, og
mikilli þekkingu á bakhlið þeirrar
glæsiveraldar sem birtist í Dallas.
Söguhetjan kemur víða við og
getur brugðið sér í allra kvikinda
líki í lævíslegri hefndarherferð
NJÖRVl MIÐNÆTURSKÁLD
önnur dagbók Franks
Dagurí lífi piparsveins, eöa önnur
dagbók Franks eftir Njörva miðnæt-
urskáld. Skopleg ádeila með mystísku ívafi.
Bóksem enginn má láta fram hjá sérfara.
Fæst í bókaverslunum um land allt.
Verð kr. 300,-
BÖKAÚTGÁFAN
ÓSÍRIS
sinni, því hver tekur eftir vinnu-
konu í Dallas?
Reyfari
Það er lengst af áberandi að þetta
er létt skemmtisaga. Hefndaráætl-
unin gengur alveg samkvæmt áætl-
un, fyrirstöðulaust. En þá reynir
heldur aldrei verulega á söguhetj-
una, og fyrir vikið verður hún ansi
óskýr persóna. Enda tekst hún ekki
á við annað en skugga, hinar per-
sónurnar eru einhliða klisjur. Til
dæmis er maður hennar svo
ómerkileg padda í eilífri sjálfsrétt-
lætingu sinni, að varla virðist taka i
því að hafa svona mikið fyrir því
að hefna sín á honum, hvað þá
skrifa um hann. Börnin eru ekki
síður einhliða, sadíski dómarinn
er klisja; og svo mætti lengi telja,
jafnvel fólkið sem er „hinsegin",
þ.e. lifir í andstöðu við falska, yfir-
borðslega veröld gljátíkanna;
hjúkrunarkonan með skjaldkirt-
ilskvillann og konumar í sveita-
kommúnunni, uppreisnarprestur-
'inn; allar þessar persónur eru svo
yfirborðslegar og einhliða að les-
andinn kynnist þeim varla og getur
ekki skilið þau hamskipti sem
sumar þeirra taka fyrir áhrif sögu-
hetjunnar. En þetta er einkenni á
reyfurum, ijölbreytt og litríkt per-
sónusafn, sem er allt á yfirborðinu.
Ein persóna sker sig úr þessu.
Lesanda til nokkurrrar furðu er
það einmitt aðalgljátíkin, sem tek-
ur mótlæti af hugprýði, og vex við
hverja raun, sem keppinautur
hennar veldur henni, stendur með
sínum af óbilandi ábyrgðartilfinn-
ingu, hvað sem það kostar hana.
Ekki öll þar sem hún er séð
Það er undir lok sögunnar, þegar
söguhetjan dvelst „í samyrkjubúi
aðskilnaðarsinnaðra rauðsokka"
og hefur unnið fullan sigur á manni
sínum og viðhaldi hans, sem hún
hefst fyrir alvöru handa um loka-
þátt áætlunar sinnar; að breytast í
keppinaut sinn. Og þá dýpkar
þessi skemmtisaga verulega, þótt
áfram sé grínast, eins og í veislunni
hjá barnaverndarkonunni. Lýsing-
in á „fegrunar“uppskurðunum á
þessari hraustu, stæðilegu konu er
óhugnanleg, og þá ekki síður hitt,
hve mikið hún niðurlægir sig. Og
þó hafði söguhetjan sagt um kep-
pinaut sinn:
Mary Fisher framdi illvirki:
hún tók sér stað í hárri
byggingu og sendi nýtt
geislandi ljós út í myrkrið.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Ljósið var svikult; það sagði
frá sléttum sjó og trú og lífi,
en í rauninni voru klettar
og myrkur og stormar úti
fyrir, og jafnvel dauði, og
þörf á að vara sæfarendur
við, ekki raula þá í svefn.
Ég er ekki að hefna sjálfrar
mín eingöngu.
Hvers vegna beygir söguhetjan
sig svo á sigurstundinni, og gengur
í lið með fjandmanni sínum? Vegna
raunsæis. Barátta hennar var alla
tíð of auðveld og átakalaus, lífs-
lygin, sem þjakar milljónir manna,
er ekki svona auðsigruð. Og í lokin
gleypir hún kvenhetjuna okkar
hugdjörfu. Það eru tragísk enda-
lok, og fer vel á því, að um leið
dofnar stíllinn, frásögnin verður
draumkennd og yfirborðsleg í lo-
kakaflanum.
Málfar
Ég hefi ekki getað haft uppi á
frumtexta til að bera saman við
þýðinguna. En yfirleitt kemur hún
vel fyrir. Og vonandi gerir þýðandi
enn betur næst og útrýmir þá
gremjulegum hnökrum eins og:
„Það sem hún gerir alla hluti vel,
[...] Það sem hann Bobbó er
heppinn" (bls. 15, feitletrað af rit-
dómara) fyrir: <En hvað>. „Ég
er kona sem er sex fet og tveir
þumlungar á hæð og lét höggva
hluta úr leggjum sínum þeim til
styttingar “ (bls. 235). „Frá sumum
sjónarhornum" (bls. 132) er hrátt
úr ensku; í staðinn fyrir: „hann
skorti viturð" (bls. 67), ætti að
nægja að segja: <hann skorti
vit >; og eitthvað er dularfullt við
þessar upplýsingar (bls. 26): „End-
urskoðandapróf endast í áraraðir
og gera soninn (yfirleitt er það
sonur) óvenju háðan föðurnum."
Er ekki bara átt við að nám í
endurskoðun taki mörg ár? Svona
hnökrar eiga ekki að sleppa í gegn-
um forleggjara.
Þrálátasta málvillan er ótalin, en
það er notkun á hjálparsögninni
munu + nafnhátt sagnar til að
tákna það sem óorðið er: „Ég mun